पञ्चमः प्रस्तावः

५ वादसिद्धिः

एवम् अनन्तरप्रस्तावद्वयेन अशब्दयोजनं स्मरणादि श्रुतं व्याख्यातम् । यदुक्तमः 4438 शब्दैः परमन्यद्योजितं श्रुतम् इति; तत्4439 संप्रति व्याख्यातुम् अवसरप्राप्तम्, तच्च परार्थ
मिति, परप्रतिपादनाय च त4440त्प्रयोगे न्यायवादिनमपि केचिदेकान्तवादिनो वचनाद्युपालम्भच्छलेन
पराजयेन योजयन्तः समुपलभ्यन्ते तन्निषेधार्थं वादन्यायप्रस्तावं प्रस्तुवन् तदादौ संग्रहवृत्तमाह—
पक्षस्थापनया इत्यादि ।

पक्षो व क्ष्यमाणलक्षणः तस्य स्थापना समर्थनं तथा वादी प्रतिवादी वा निगृ
ह्णाति विजयते । क्व ? वादे । कम् ? इत्याह--निरस्तो विषयः पक्षो यस्य स तथोक्तः तं
वा4442दिनं प्रतिवादिनम् । वादी अ4443न्यथा कुवोत् भिज्ञाति 4444 इत्याह--न इत्यादि ।
स्वाकूतशब्देन स्वपक्षः परामृश्यते तस्य उत्स 4445 त्यागः क्रियाविशेषणमेतत्,
स्वाकूतोज्झा यथा भवति तथा न निगृह्णाति । पक्षस्थापनाहीनो न निगृह्णाति इत्यर्थः । कैः
कृत्त्वा ? इत्याह--२५३ क असाधनाङ्गम् न साधनाङ्गम् असाधनाङ्गम4446 तस्य वच
नम्, अथवा न साधनाङ्गवचनम्4447 । न दोषोऽदोषः तस्य उक्तिः, यदि वा न दोषोक्तिः
अदोषोक्तिः विद्यमानस्यापि दोषस्य अनुच्चारणम्, असाधनाङ्गवचनं वादोक्तिश्च 4448 तयोः संकीर्त्तनानि प्रकाशनानि तैरिति । कं तैः न निगृह्णाति ? इत्याह—
स्वार्थं साधितवन्तम् । किंभूतः ? इत्याह--अस्तविषयः निरस्तपक्षः । नन्वयमर्थः स्वाकू
तोज्झम् इत्यनेन उक्तः किमर्थं पुनरुच्यते ? सत्यम् उक्तः, तथापि पूर्वमनाश्रितपक्षो4449 न
निगृह्णाति इत्यस्य प्रतिपादनार्थम् । तदुक्तम्4450--यतो वादिना उभयं कर्त्तव्यं स्वपक्षसाधनं
परपक्षदूषणं च इति । जाचं 4451 पुनः आश्रितपक्षोऽपि निरस्तविषयो न निगृह्णाति अस्येति
विशेषः । इदमपरं व्याख्यानम्--स्वाकूतो ज्ञानं 4452 निगृह्णाति, न च स्वार्थं
साधितवन्तं तत्संकीर्तनैः अस्तविषयः असिद्धमहामहीप्रा4453न्तरितविषयः4454 ।