विस्तरेण लक्षणतो विधानतश्चाधिगमार्थं न्यासो निक्षेपः ।--तत्त्वार्थाधि॰ भा॰ १ । ५ । णिच्छ+ए
णिण्ण+ए खिवदि त्ति णिक्खेवो ।--धवला टी॰ सत्प्ररू॰ ।

सः किमर्थः ? अप्रकृतनिराकरणाय प्रकृतनिरू
पणाय च ।--स॰ सि॰ १ । ५ । लघी॰ स्ववृ॰ श्लो॰ ७६ । अथ किमिति निक्षेपः क्रियते इति चेत्; उच्यते—
त्रिविधाः श्रोतारः अव्युत्पन्नः अवगताशेषविवक्षितपदार्थः एकदेशतोऽवगतविवक्षितपदार्थ इति । तत्र
प्रथमोऽव्युत्पन्नाध्यवस्यतीति विवक्षितपदस्यार्थम् । द्वितीयः संशेते कोऽर्थोऽस्य पदस्याधिकृत इति,
प्रकृतार्थादन्यमर्थमादाय विपर्यस्यति वा । द्वितीयवत्तृतीयोऽपि संशेते विपर्यस्यति वा । तत्र यद्यव्युत्पन्नः
पर्यायार्थिको भवेन्निक्षेपः; अव्युत्पन्नव्युत्पादनमुखेन अप्रकृतनिराकरणाय । अथ द्रव्यार्थिकः; तद्द्वारेण
प्रकृतनिरूपणाय अशेषनिक्षेपा उच्यन्ते व्यतिरेकधर्मनिर्णयमन्तरेण विधिनिर्णयानुपपत्तेः । द्वितीयतृतीययोः
संशयविनाशायाशेषनिक्षेपकथनम् । तयोरेव विपर्यस्यतोः प्रकृतार्थावधारणार्थं निक्षेपः क्रियते । उक्तं हि—
अवगयणिवारणर्ट्ठ पयदस्स परूवणाणिमित्तं च । संसयविणासणट्ठं तच्चत्थवधारणट्ठं च ॥--धवला टी॰
सत्प्ररू॰ पृ॰ ३० ।

जत्थ य जं जाणेज्जा निक्खेवं निक्खिवे निरवसेसं । जत्थ वि अ न जाणेज्जा च+उक्कगं
निक्खिवे तत्थ ॥--अनु॰ सू॰ ८ ।

तत्त्वार्थसूत्रादौ ।

नामस्थापनाद्रव्यभावतस्तन्न्यासः ।—
त॰ सू॰ १ । ४ ।