Sarasvatīkaṇṭhābharaṇa

088 पघ्मातकम्पितादयः । हुं हु इति द्वितीयहुंकारे बिन्दुप्रोञ्छनान्म्लिष्टम् । मममेति किं मुञ्च मुञ्चेति म्लिष्टमुत ममेति न निश्चीयते । अनुकरणत्वाहुणत्वमिति । अर्थविशेषे हि साधुत्वव्यवस्थेति । यच्चाशक्तिजमसाधुरूपम्, तस्यानुकरणे साधुत्वमिष्यत इत्युक्तम्, अनुक्रियमाणं तु स्वरूपपदानुकरणतया पूर्वार्थत्यागेन साघ्वेव । तस्यैवानुकरणस्य तत्कालरञ्जकमानवतीमममवचनानुकारतया च गुणीकरणसामर्थ्यमिति ॥

यथा—

अत्राचीकमत वचन्तीत्यादिपदानां कविभिरप्रयुक्तानामप्यनुकरणत्वाद्गुणत्वम् ॥

गुणत्वमिति । पत्काषिण इति पादमपि कषन्तः । ‘हिमकाषिहतिषु च’ इति पादशब्दस्य पद्भावः । वचेर्वचन्तीत्येव रूपमप्रयुक्तम् । न त्वन्यथापि । ‘सत्यं नाम न वच्मि’ इत्यादेरनुमतत्वात् । इत्यादिपदानामित्युदाहरणान्तराभिप्रायेण ॥

यथा—

अत्र श्रुतिविरसत्त्वात् कष्टत्वेऽपि दुर्वचकत्वाद्गुणत्वम् ॥

यच्छ्रुतेरिति । दुर्वचकयोगा इति व्यावहारिकचतुःषष्ट्यां दुर्वचकप्रयोगोऽनुमतः । तस्यानुप्रासघटकत्वेऽलंकारनिर्वहणक्षमतया कविशक्तिव्यञ्जकस्य गुणीभावः । आदिपदेन रौद्रादिरसानुप्रवेशः । यदाह—