yasyānandabhavena maṅgalakalāsaṃbhāvitena sphuradhāmnā siddharasāmṛtena karuṇāvīkṣāsudhāsindhunā /
bhaktānāṃ prabhavaprasaṃhṛtijarārāgādirogāḥ kṣaṇācchāntiṃ yānti jagatpradhānabhiṣaje tasmai parasmai namaḥ // VRrs_1.1 //
ādimaścandrasenaśca laṅkeśaśca viśāradaḥ /
kapālī mattamāṇḍavyau bhāskaraḥ śūrasenakaḥ // VRrs_1.2 //
ratnakośaśca śambhuśca sāttviko naravāhanaḥ /
indrado gomukhaścaiva kambalir vyāḍireva ca // VRrs_1.3 //
nāgārjunaḥ surānando nāgabodhir yaśodhanaḥ /
khaṇḍaḥ kāpāliko brahmā govindo lampako hariḥ // VRrs_1.4 //
saptaviṃśatisaṃkhyākā rasasiddhipradāyakāḥ /
rasāṅkuśo bhairavaśca nandī svacchandabhairavaḥ // VRrs_1.5 //
manthānabhairavaścaiva kākacaṇḍīśvarastathā /
vāsudeva ṛṣiḥ śṛṅgaḥ kriyātantrasamuccayī // VRrs_1.6 //
rasendratilako yogī bhālukī maithilāhvayaḥ /
mahādevo narendraśca vāsudevo harīśvaraḥ // VRrs_1.7 //
eteṣāṃ kriyate +anyeṣāṃ tantrāṇyālokya saṃgrahaḥ /
rasānāmatha siddhānāṃ cikitsārthopayoginām // VRrs_1.8 //
sūnunā siṃhaguptasya rasaratnasamuccayaḥ /
rasoparasalohāni yantrādikaraṇāni ca // VRrs_1.9 //
śuddhyarthamapi lohānāṃ tantrādikaraṇāni ca /
śuddhiḥ sattvaṃ drutirbhasmakaraṇaṃ ca pravakṣyate // VRrs_1.10 //
asti nīhāranilayo mahānuttaradiṅmukhe /
uttuṅgaśṛṅgasaṃghātalaṅghitābhro mahīdharaḥ // VRrs_1.11 //
viśrāmāya viyanmārgavilaṅghanaghanaśramaḥ /
avatīrṇa iva kṣoṇīṃ śaradambumucāṃ gaṇaḥ // VRrs_1.12 //
rāśirāśīviṣādhīśaphaṇāphalakarociṣām /
bhittvā bhuvamivottīrṇo yo vibhāti bhṛśonnataḥ // VRrs_1.13 //
jvaladauṣadhayo yasya nitambamaṇibhūmayaḥ /
naktamuddāmataḍitāmanukurvanti vārmucām // VRrs_1.14 //
kaṭake saṃcarantīnāṃ yasya kiṃnarayoṣitām /
pādeṣu dhāturāgeṇa lākṣākṛtyamanuṣṭhitam // VRrs_1.15 //
avataṃsitaśītāṃśurācchāditadigambaraḥ /
yo guhādhigato lokairgirīśa iti gīyate // VRrs_1.16 //
nimīlitadṛśo nityaṃ munayo yasya sānuṣu /
pratyakṣayanti giriśamavāṅmanasagocaram // VRrs_1.17 //
śilātalapratihatairyasya nirjharaśīkaraiḥ /
ahanyapi nirīkṣante yakṣāstārāṅkitaṃ nabhaḥ // VRrs_1.18 //
nīhārapavanodrekaniḥsahā yatra puruṣāḥ /
nijastrīṇāṃ niṣevante kucoṣmāṇaṃ nirantaram // VRrs_1.19 //
saṃcaran kaṭake yasya nidāghe +api divākaraḥ /
uddāmahimaruddhoṣmā na śītāṃśorvibhidyate // VRrs_1.20 //
guhāgṛheṣu kastūrīmṛganābhisugandhiṣu /
gāyanti yatra kiṃnaryo gaurīpariṇayotsavam // VRrs_1.21 //
cakāsti tatra jagatāmādidevo maheśvaraḥ /
rasātmanā jagattrātuṃ jāto yasmānmahārasaḥ // VRrs_1.22 //
śatāśvamedhena kṛtena puṇyaṃ gokoṭibhiḥ svarṇasahasradānāt /
nṛṇāṃ bhavetsūtakadarśanena yatsarvatīrtheṣu kṛtābhiṣekāt // VRrs_1.23 //
vidhāya rasaliṅgaṃ yo bhaktiyuktaḥ samarcayet /
jagattritayaliṅgānāṃ pūjāphalamavāpnuyāt // VRrs_1.24 //
bhakṣaṇaṃ sparśanaṃ dānaṃ dhyānaṃ ca paripūjanam /
pañcadhā rasapūjoktā mahāpātakanāśinī // VRrs_1.25 //
hanti bhakṣaṇamātreṇa pūrvajanmāghasambhavam /
rogasaṃghamaśeṣāṇāṃ narāṇāṃ nātra saṃśayaḥ // VRrs_1.26 //
pūrvajanmakṛtaṃ pāpaṃ sadyo naśyati dehinām /
sugandhapiṣṭasūtena yadi śambhurvilepitaḥ // VRrs_1.27 //
abhrakaṃ truṭimātraṃ yo rasasya parijārayet /
śatakratuphalaṃ tasya bhavedityabravīcchivaḥ // VRrs_1.28 //
yaśca nindati sūtendraṃ śambhostejaḥ parātparam /
sa patennarake ghore yāvatkalpavikalpanā // VRrs_1.29 //
rogibhyo yo rasaṃ datte śuddhipākasamanvitam /
tulādānāśvamedhānāṃ phalaṃ prāpnoti śāśvatam // VRrs_1.30 //
siddhe rase kariṣyāmi nirdāridryagadaṃ jagat /
rasadhyānamidaṃ proktaṃ brahmahatyādipāpanut // VRrs_1.31 //
abhragrāso hi sūtasya naivedyaṃ parikīrtitam /
rasasyetyarcanaṃ kṛtvā prāpnuyātkratujaṃ phalam // VRrs_1.32 //
udare saṃsthite sūte yasyotkrāmati jīvitam /
sa mukto duṣkṛtādghorātprayāti paramaṃ padam // VRrs_1.33 //
mūrchitvā harati rujaṃ bandhanamanubhūya muktido bhavati /
amarīkaroti hi mṛtaḥ ko +anyaḥ karuṇākaraḥ sūtāt // VRrs_1.34 //
suragurugodvijahiṃsāpāpakalāpodbhavaṃ kilāsādhyam /
śvitraṃ tadapi ca śamayati yastasmātkaḥ pavitrataraḥ sūtāt // VRrs_1.35 //
rasabandha eva dhanyaḥ prārambhe yasya satatamitikaraṇā /
setsyati rase kariṣye mahīmahaṃ nirjarāmaraṇām // VRrs_1.36 //
sukṛtaphalaṃ tāvadidaṃ sukule yajjanma dhīśca tatrāpi /
sāpi ca sakalamahītalatulanaphalā bhūtalaṃ ca suvidheyam // VRrs_1.37 //
bhūtalavidheyatāyāḥ phalamarthāste ca vividhabhogaphalāḥ /
bhogāśca santi śarīre tadanityamato vṛthā sakalam // VRrs_1.38 //
iti dhanaśarīrabhogānmatvānityānsadaiva yatanīyam /
muktau sā ca jñānāt taccābhyāsāt sa ca sthire dehe // VRrs_1.39 //
tatsthairye na samarthaṃ rasāyanaṃ kimapi mūlalohādi /
svayamasthirasvabhāvaṃ dāhyaṃ kledyaṃ ca śoṣyaṃ ca // VRrs_1.40 //
kāṣṭhauṣadhyo nāge nāgo vaṅge +atha vaṅgamapi śulbe /
śulbaṃ tāre tāraṃ kanake kanakaṃ ca līyate sūte // VRrs_1.41 //
amṛtatvaṃ hi bhajante haramūrtau yogino yathā līnāḥ /
tadvatkavalitagagane rasarāje hemalohādyāḥ // VRrs_1.42 //
paramātmanīva satataṃ bhavati layo yatra sarvasattvānām /
eko +asau rasarājaḥ śarīramajarāmaraṃ kurute // VRrs_1.43 //
sthiradehe +abhyāsavaśāt prāpya jñānaṃ guṇāṣṭakopetam /
prāpnoti brahmapadaṃ na punarbhavavāsajanmaduḥkhāni // VRrs_1.44 //
ekāṃśena jagadyugapadavaṣṭabhyāvasthitaṃ paraṃ jyotiḥ /
pādaistribhistadamṛtaṃ sulabhaṃ na viraktimātreṇa // VRrs_1.45 //
na hi dehena kathaṃcidvyādhijarāmaraṇaduḥkhavidhureṇa /
kṣaṇabhaṅgureṇa sūkṣmaṃ tadbrahmopāsituṃ śakyam // VRrs_1.46 //
nāmāpi dehasiddhe ko gṛhṇīyādvinā śarīreṇa /
yadyogagamyamamalaṃ manaso +api na gocaraṃ tattvam // VRrs_1.47 //
yajñāddānāttapaso vedādhyayanāddamātsadācārāt /
atyantabhūyasī kila yogavaśādātmasaṃvittiḥ // VRrs_1.48 //
bhrūyugamadhyagataṃ yacchikhividyutsūryavajjagadbhāsi /
keṣāṃcitpuṇyadṛśāmunmīlati cinmayaṃ paraṃ jyotiḥ // VRrs_1.49 //
paramānandaikarasaṃ paramaṃ jyotiḥsvabhāvamavikalpam /
vigalitasakalakleśaṃ jñeyaṃ śāntaṃ svasaṃvedyam // VRrs_1.50 //
tasminnādhāya manaḥ sphuradakhilaṃ cinmayaṃ jagatpaśyan /
utsannakarmabandho brahmatvamihaiva cāpnoti // VRrs_1.51 //
rāgadveṣavimuktāḥ satyācārā mṛṣārahitāḥ /
sarvatra nirviśeṣā bhavanti cidbrahmasaṃsparśāt // VRrs_1.52 //
tiṣṭhantyaṇimādiyutā vilasaddehāḥ sadoditānandāḥ /
brahmasvabhāvamamṛtaṃ samprāptāś caiva kṛtakṛtyāḥ // VRrs_1.53 //
āyatanaṃ vidyānāṃ mūlaṃ dharmārthakāmamokṣāṇām /
śreyaḥ paraṃ kimanyaccharīramajarāmaraṃ vihāyaikam // VRrs_1.54 //
pratyakṣeṇa pramāṇena yo na jānāti sūtakam /
adṛṣṭavigrahaṃ devaṃ kathaṃ jñāsyati cinmayam // VRrs_1.55 //
yajjarayā jarjaritaṃ kāsaśvāsādiduḥkhavivaśaṃ ca /
yogyaṃ tanna samādhau pratihatabuddhīndriyaprasaram // VRrs_1.56 //
bālaḥ ṣoḍaśavarṣo viṣayarasāsvādalampaṭaḥ parataḥ /
yātaviveko vṛddho martyaḥ kathamāpnuyānmuktim // VRrs_1.57 //
asminn eva śarīre yeṣāṃ paramātmano na saṃvedaḥ /
dehatyāgādūrdhvaṃ teṣāṃ tadbrahma dūrataram // VRrs_1.58 //
brahmādayo yatante tasmindivyāṃ tanuṃ samāśritya /
jīvanmuktāścānye kalpāntasthāyino munayaḥ // VRrs_1.59 //
tasmājjīvanmuktiṃ samīhamānena yoginā prathamam /
divyā tanurvidheyā haragaurīsṛṣṭisaṃyogāt // VRrs_1.60 //
śaile +asmiñ śivayoḥ prītyā parasparajigīṣayā /
sampravṛtte ca sambhoge trilokīkṣobhakāriṇi // VRrs_1.61 //
vinivārayituṃ vahniḥ sambhogaṃ preṣitaḥ suraiḥ /
kāṅkṣamāṇais tayoḥ putraṃ tārakāsuramārakam // VRrs_1.62 //
kapotarūpiṇaṃ prāptaṃ himavatkandare +analam /
apakṣibhāvasaṃkṣubdhaṃ smaralīlāvilokinam // VRrs_1.63 //
taṃ dṛṣṭvā lajjitaḥ śambhurvirataḥ suratāttadā /
pracyutaścaramo dhāturgṛhītaḥ śūlapāṇinā // VRrs_1.64 //
prakṣipto vadane vahnergaṅgāyāmapi so +apatat /
bahiḥ kṣiptastayā so +api paridahyamānayā // VRrs_1.65 //
saṃjātāstanmalādhānāddhātavaḥ siddhihetavaḥ /
yāvadagnimukhādreto nyapatadbhūrisārataḥ // VRrs_1.66 //
śatayojananimnāṃstānkṛtvā kūpāṃstu pañca ca /
tadāprabhṛti kūpasthaṃ tadretaḥ pañcadhābhavat // VRrs_1.67 //
raso rasendraḥ sūtaśca pārado miśrakastathā /
iti pañcavidho jātaḥ kṣetrabhedena śambhujaḥ // VRrs_1.68 //
raso rakto vinirmuktaḥ sarvadoṣai rasāyanaḥ /
saṃjātāstridaśāstena nīrujā nirjarāmarāḥ // VRrs_1.69 //
rasendro doṣanirmuktaḥ śyāvo rūkṣo +aticañcalaḥ /
rasāyino +abhavaṃstena nāgā mṛtyujarojjhitāḥ // VRrs_1.70 //
devairnāgaiś ca tau kūpau pūritau mṛdbhir aśmabhiḥ /
tadāprabhṛti lokānāṃ tau jātāv atidurlabhau // VRrs_1.71 //
īṣatpītaśca rūkṣāṅgo doṣayuktaśca sūtakaḥ /
daśāṣṭasaṃskṛtaiḥ siddho dehaṃ lohaṃ karoti saḥ // VRrs_1.72 //
athānyakūpajaḥ ko +api sa calaḥ śvetavarṇavān /
pārado vividhairyogaiḥ sarvarogaharaḥ sa hi // VRrs_1.73 //
mayūracandrikāchāyaḥ sa raso miśrako mataḥ /
so +apyaṣṭādaśasaṃskārayuktaścātīva siddhidaḥ // VRrs_1.74 //
trayaḥ sūtādayaḥ sūtāḥ sarvasiddhikarā api /
nijakarmavinirmāṇaiḥ śaktimanto +atimātrayā // VRrs_1.75 //
etāṃ rasasamutpattiṃ yo jānāti sa dhārmikaḥ /
āyur ārogyasaṃtānaṃ rasasiddhiṃ ca vindati // VRrs_1.76 //
rasanātsarvadhātūnāṃ rasa ityabhidhīyate /
jarāruṅmṛtyunāśāya rasyate vā raso mataḥ // VRrs_1.77 //
rasoparasarājatvādrasendra iti kīrtitaḥ /
dehalohamayīṃ siddhiṃ sūte sūtastataḥ smṛtaḥ // VRrs_1.78 //
rogapaṅkābdhimagnānāṃ pāradānāc ca pāradaḥ /
sarvadhātugataṃ tejomiśritaṃ yatra tiṣṭhati // VRrs_1.79 //
tasmātsa miśrakaḥ prokto nānārūpaphalapradaḥ /
evaṃbhūtasya sūtasya martyamṛtyugadacchidaḥ /
prabhāvān mānuṣā jātā devatulyabalāyuṣaḥ // VRrs_1.80 //
tān dṛṣṭvābhyarthito rudraḥ śakreṇa tadanantaram /
doṣaiśca kañcukābhiśca rasarājo niyojitaḥ // VRrs_1.81 //
tadāprabhṛti sūto +asau naiva sidhyatyasaṃskṛtaḥ /
1
jalago jalarūpeṇa tvarito haṃsago bhavet // VRrs_1.82 //
malago malarūpeṇa sadhūmo dhūmago bhavet /
anyā jīvagatirdaivī jīvo +aṇḍādiva niṣkramet // VRrs_1.83 //
sa tāṃś ca jīvayejjīvāṃstena jīvo rasaḥ smṛtaḥ /
Rasaratnasamuccayaṭīkā
saṃprati pañcabhūtātmakasya tasya gatibhedena nāmabhedamāha jalaga iti //
VRrsṬī_1.85;1
yaḥ pārado jalarūpeṇa jalasvabhāvena gacchati sa jalago jalagativiśiṣṭa
ityucyate // VRrsṬī_1.85;2
tanmayāstu suvarṇādilohāḥ // VRrsṬī_1.85;3
sthirasattvā rasādayo+api tanmayāḥ // VRrsṬī_1.85;4
bhūmimalakiṭṭayogenaiva teṣāṃ ghanatvaṃ sthiratvaṃ ca // VRrsṬī_1.85;5
ata eva drutirūpeṇaiva teṣāṃ sthitiḥ sambhavati // VRrsṬī_1.85;6
jalasvabhāvo+adhogamanarūpaḥ // VRrsṬī_1.85;7
nirmaladrutirūpalohānām apyadhogamanaṃ dṛśyata eva // VRrsṬī_1.85;8
yaḥ pāradastvaritastvarayā vegena yukto nātyucchritam ākāśe gacchati kiṃtu
bhūmisaṃnihitākāśe bhuvi ca sa haṃsaga ityucyate // VRrsṬī_1.85;9
haṃsa ivākāśe gacchatīti haṃsagaḥ // VRrsṬī_1.85;10
sa tu mayūragaṇḍūpadādiṣu vyavasthitaḥ // VRrsṬī_1.85;11
yastu malarūpeṇa kṛṣṇavarṇenāṃśena viśiṣṭo gacchati sa malaga ityucyate //
VRrsṬī_1.85;12
yaśca sadhūmo dhūmena dhūmasamānavarṇordhvarekhāsahitākāśagatyā saha vartata
iti sadhūmaḥ sa dhūmaga ityucyate // VRrsṬī_1.85;13
sa tu haritālahiṅgulamanaḥśilārasakagaurīpāṣāṇādiṣu vyavasthitaḥ //
VRrsṬī_1.85;14
te hi dhūmarodhāt sphoṭaṃ kṛtvodgacchantītyanubhūyate // VRrsṬī_1.85;15
nābhiyantrabhūdharalohamūṣādiyantrādinā nirdhūmajāraṇāyāmapi mahatā
prayatnenāpi teṣāṃ sthiratvaṃ mīmāṃsyaṃ bhavati bhavennanveti //
VRrsṬī_1.85;16
anyā caturthī gatiḥ pāradasyāsti // VRrsṬī_1.85;17
sā tu jīvagatirityucyate // VRrsṬī_1.85;18
jīvasyevādṛśyā gatirjīvagatiḥ // VRrsṬī_1.85;19
ata eva sā daivītyapyucyate // VRrsṬī_1.85;20
tasyā devagaterivādṛśyatvāttayā yuktaḥ sa pārado+aṇḍājjīva ivādṛśyagatyā
yuktaḥ svasthānānniṣkramennirgacchati // VRrsṬī_1.85;21
aṇḍāddehasya nirgamanaṃ dṛśyate dehasahitasya jīvasya tu bahirnirgamanaṃ na
dṛśyate // VRrsṬī_1.85;22
bālasya cālanaśvāsocchvāsādikriyayā cānumīyate tadvad asyāpīti bhāvaḥ //
VRrsṬī_1.85;23
tayā gatyā yukta evāyaṃ jīvānprāṇino jīvayettena sa raso jīvanāmnā smṛtaḥ //
VRrsṬī_1.85;24
kārayettaṃ saṃskāranipuṇavaidyahastena rājā tatsamo vasumānvātmanaḥ prajānāṃ
ca rakṣaṇārtham iti bhāvaḥ // VRrsṬī_1.85;25
