caturviṃśo+adhyāyaḥ/
Ca.6.24.1 athāto madātyayacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.24.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.24.3 suraiḥ sureśasahitairyā
&purā paripūjitā/
sautrāmaṇyāṃ hūyate yā karmibhiryā pratiṣṭhitā//
Ca.6.24.4 yajñauhī yā yayā śakraḥ
somātipatito bhṛśam/
nirojastamasā++āviṣṭastasmāddurgāt samuddhṛtaḥ//
Ca.6.24.5 vidhibhirvedavihitairvā
yajadbhirmahātmabhiḥ/
dṛśyā spṛśyā prakalpyā ca yajñīyā yajñasiddhaye//
Ca.6.24.6
yonisaṃskāranāmādyairviśeṣairbahudhā ca yā/
bhūtvā bhavatyekavidhā sāmānyānmadalakṣaṇāt//
Ca.6.24.7 yā devānamṛtaṃ bhūtvā svadhā
bhūtvā pitṝṃśca yā/
somo bhūtvā dvijātīn yā yuṅkte śreyobhiruttamaiḥ//
Ca.6.24.8 āśvinaṃ yā mahattejo balaṃ
sārasvataṃ ca yā/
vīryamaindraṃ ca yā siddhā somaḥ sautrāmaṇau ca yā//
Ca.6.24.9 śokāratibhayodveganāśinī yā
mahābalā/
yā prītiryā ratiryā vāgyā puṣṭiryā ca nirvṛtiḥ//
Ca.6.24.10 yā surā
suragandharvayakṣarākṣasamānuṣaiḥ/
ratiḥ suretyabhihitā tāṃ surāṃ vidhinā pibet//
Ca.6.24.11 śarīrakṛtasaṃskāraḥ
śuciruttamagandhavān/
prāvṛto nirmalairvastrairyathartūddāmagandhibhiḥ//
Ca.6.24.12 vicitravividhasragvī
ratnābhraṇabhūṣitaḥ/
devadvijātīn saṃpūjya spṛṣṭvā maṅgalamuttamam//
Ca.6.24.13 deśe yathartuke śaste
kusumaprakarīkṛte/
&sarasāsaṃmate mukhye dhūpasaṃmodabodhite//
Ca.6.24.14 sopadhāne susaṃstīrṇe
vihite śayanāsane/
upaviṣṭo+athavā tiryak svaśarīrasukhe sthitaḥ//
Ca.6.24.15 sauvarṇau rājataiścāpi
tathā maṇimayairapi/
bhājanairvimalaiścānyaiḥ sukṛtaiśca pibet sadā//
Ca.6.24.16 rūpayauvanamattābhiḥ
śikṣitābhirviśeṣataḥ/
vastrābharaṇamālyaiśca bhūṣitābhiryathartukaiḥ//
Ca.6.24.17 śaucānurāgayuktābhiḥ
pramadābhiritastataḥ/
saṃvāhyamāna &iṣṭābhiḥ pibenmadyamanuttamam//
Ca.6.24.18 madyānukūlairvividhaiḥ
phalairharitakaiḥ śubhaiḥ/
lavaṇairgandhapiśunairavadaṃśairyathartukaiḥ//
Ca.6.24.19
bhṛṣṭairmāṃsairbahuvidhairbhūjalāmbaracāriṇām/
paurogavargavihitairbhakṣyaiśca vividhātmakaiḥ//
Ca.6.24.20 &pūjayitvā surān
pūrmāśiṣaḥ prāk prayujya ca/
pradāya sajalaṃ madyamarthibhyo vasudhātale//
Ca.6.24.21
abhyaṅgotsādanasnānavāsodhūpānulepanaiḥ/
snigdhoṣṇairbhāvitaścānnairvātiko madyamācaret//
Ca.6.24.22
śītopacārairvividhairmadhurasnigdhaśītalaiḥ/
paittiko bhāvitaścānnaiḥ pibanmadyaṃ na sīdati//
Ca.6.24.23
upacārairaśiśirairyavagodhūmabhuk pibet/
ślaiṣmiko dhanvajairmāṃsairmadyaṃ māricakaiḥ saha//
Ca.6.24.24 vidhirvasumatāmeṣa
bhaviṣyadvibhavāśca ye/
yathopapatti tairmadyaṃ pātavyaṃ mātrayā hitam//
Ca.6.24.25 vātikebhyo hitaṃ madyaṃ
prāyo gauḍikapaiṣṭikam/
kaphapittādhikebhyastu mārdvīkaṃ mādhavaṃ ca yat//
Ca.6.24.26 bahudravyaṃ bahuguṇaṃ
bahukarma madātmakam/
guṇairdoṣaiśca tanmadyamubhayaṃ copalakṣyate//
Ca.6.24.27 vidhinā mātrayā kāle
hitairannairyathābalam/
prahṛṣṭo yaḥ pibenmadyaṃ tasya syādamṛtaṃ yathā//
Ca.6.24.28 yathopetaṃ punarmadyaṃ
prasaṅgādyena pīyate/
rūkṣavyāyāmanityena viṣavadyāti tasya tat//
Ca.6.24.29 madyaṃ hṛdayamāviśya
svaguṇairojaso guṇān/
daśabhirdaśa saṃkṣobhya ceto nayati vikriyām//
Ca.6.24.30
laghūṣṇatīkṣṇasūkṣmāmlavyavāyyāśugameva ca/
rūkṣaṃ vikāśi viśadaṃ madyaṃ daśaguṇaṃ smṛtam//
Ca.6.24.31 guru śītaṃ mṛdu ślakṣṇaṃ
bahalaṃ madhuraṃ sthiram/
prasannaṃ picchilaṃ snigdhamojo daśaguṇaṃ smṛtam//
Ca.6.24.32 gurutvaṃ
lāghavācchaityamauṣṇādamlasvabhāvataḥ/
mādhuryaṃ mārdavaṃ taikṣṇyātprasādaṃ cāśubhāvanāt//
Ca.6.24.33 raukṣyāt snehaṃ vyavāyitvāt
sthiratvaṃ ślakṣṇatāmapi/
vikāsibhāvātpaicchilyaṃ vaiśadyātsāndratāṃ tathā//
Ca.6.24.34 saukṣmyānmadyaṃ
vihantyevamojasaḥ svaguṇairguṇān/
sattvaṃ tadāśrayaṃ cāśu saṃkṣobhya janayenmadam//
Ca.6.24.35 &rasavātādimārgāṇāṃ
sattvabuddhīndriyātmanām/
pradhānasyaujasaścaiva hṛdayaṃ sthānamucyate//
Ca.6.24.36 atipītena madyena
vihatenaujasā ca tat/
hṛdayaṃ yāti vikṛtiṃ tatrasthā ye ca dhātavaḥ//
Ca.6.24.37 aujasyavihate pūrvo hṛdi ca
pratibodhite/
madhyamo vihate+alpe ca vihate tūttamo madhaḥ//
Ca.6.24.38 naivaṃ vighātaṃ
janayenmadyaṃ paiṣṭikamojasaḥ/
vikāśirūkṣaviśadā guṇāstatra hi nolbaṇāḥ//
Ca.6.24.39 hṛdi madyaguṇāviṣṭe
harṣastarṣo ratiḥ sukham/
vikārāśca yathāsattvaṃ citrā rājasatāmasāḥ//
Ca.6.24.40 jāyante mohanidrāntā
madyasyātiniṣevaṇāt/
sa madyavibhramo nāmnā 'mada' ityabhidhīyate//
Ca.6.24.41 pīyamānasya madyasya
vijñātavyāstrayo madāḥ/
prathamo madhyamo+antyaśca lakṣaṇaistān pracakṣmahe//
Ca.6.24.42 praharṣaṇaḥ prītikaraḥ
pānānnaguṇadarśakaḥ/
vādyagītaprahāsānāṃ kathānāṃ ca pravartakaḥ//
Ca.6.24.43 na ca buddhismṛtiharo
viṣayeṣu na cākṣamaḥ/
sukhanidrāprabodhaśca prathamaḥ sukhado madaḥ//
Ca.6.24.44 muhuḥ
smṛtirmuhurmoho&(+a)vyaktā sajjati vāṅmuhuḥ/
yuktāyuktapralāpaśca pracalāyanameva ca//
Ca.6.24.45
sthānapānānnasāṃkathyayojanā saviparyayā/
liṅgānyetāni jānīyādāviṣṭe madhyame made//
Ca.6.24.46 madhyamaṃ dadamutkramya
&madamāprāpya cottamam/
na kiṃcinnāśubhaṃ kuryurnarā rājasatāmasāḥ//
Ca.6.24.47 ko madaṃ tādṛśaṃ
vidvānunmādamiva dāruṇam/
gacchedadhvānamasvantaṃ bahudoṣamivādhvagaḥ//
Ca.6.24.48 tṛtīyaṃ tu madaṃ prāpya
bhagndārviva niṣkriyaḥ/
madamohāvṛtamanā jīvannapi mṛtaiḥ samaḥ//
Ca.6.24.49 ramaṇīyān sa viṣayānna
vetti na suhṛjjanam/
yadarthaṃ pīyate madyaṃ ratiṃ tāṃ ca na vindati//
Ca.6.24.50 kāryākāryaṃ sukhaṃ duḥkhaṃ
loke yacca hitāhitam/
yadavastho na jānāti ko+avasthāṃ tāṃ vrajedbudhaḥ//
Ca.6.24.51 sa dūṣyaḥ sarvabhūtānāṃ
nindyaścāgrāhya eva ca/
vyasanitvādudarke ca sa duḥkhaṃ vyādhimaśnute//
Ca.6.24.52 pretya ceha ca yacchreyaḥ
śreyo mokṣe ca yat param/
manaḥsamādhau tat sarvamāyattaṃ sarvadehinām//
Ca.6.24.53 madyena manasaścāsya
saṃkṣobhaḥ kriyate mahān/
mahāmārutavegena taṭasthasyeva śākhinaḥ//
Ca.6.24.54 madyaprasaṅgaṃ taṃ cājñā
mahādoṣaṃ mahāgadam/
sukhamityadhigacchanti rajomohaparājitāḥ//
Ca.6.24.55 madyopahatavijñānā viyuktāḥ
sāttvikairguṇaiḥ/
śreyobhirviprayujyante madāndhā madalālasāḥ//
Ca.6.24.56 madye moho bhayaṃ śokaḥ
krodho mṛtyuśca saṃśritaḥ/
sonmādamadamūrcchāyāḥ sāpasmārāpatānakāḥ//
Ca.6.24.57 yatraikaḥ
smṛtivibhraṃśastatra sarvamasādhuvat/
ityevaṃ madyadoṣajñā madyaṃ garhanti yatnataḥ//
Ca.6.24.58 satyamete mahādoṣā
madyasyoktā na saṃśayaḥ/
ahitasyātimātrasya pītasya vidhivarjitam//
Ca.6.24.59 kiṃtu madyaṃ svabhāvena
yathaivānnaṃ tathā smṛtam/
ayuktiyuktaṃ rogāya yuktiyuktaṃ yathā+amṛtam//
Ca.6.24.60 prāṇāḥ prāṇabhṛtāmannaṃ
tadayuktyā nihantyasūn/
viṣaṃ prāṇaharaṃ tacca yuktiyuktaṃ rasāyanam//
Ca.6.24.61 harṣamūrjaṃ mudaṃ
puṣṭimārogyaṃ pauruṣaṃ ¶m/
yuktyā pītaṃ karotyāśu madyaṃ sukhamadapradam//
Ca.6.24.62 rocanaṃ dīpanaṃ hṛdyaṃ
svaravarṇaprasādanam/
prīṇanaṃ bṛṃhanaṃ balyaṃ bhayaśokaśramāpaham//
Ca.6.24.63 svāpanaṃ naṣṭanidrāṇāṃ
mūkānāṃ vāgvibodhanam/
bodhanaṃ cātinidrāṇāṃ vibaddhānāṃ vibandhanut//
Ca.6.24.64
vadhabandhaparikleśaduḥkhānāṃ cāpyabodhanam/
madyotthānāṃ ca rogāṇāṃ madyameva prabādhakam//
Ca.6.24.65 ratirviṣayasaṃyoge
prītisaṃyogavardhanam/
api pravayasāṃ madyamutsavāmodakārakam//
Ca.6.24.66 pañcasvartheṣu kānteṣu yā
ratiḥ prathame made/
yūnāṃ vā sthavirāṇāṃ vā tasya nāstyupamā bhuvi//
Ca.6.24.67 bahuduḥkhahatasyāsya
śokenopahatasya ca/
viśrāmo jīvalokasya madyaṃ yuktyā niṣevitam//
Ca.6.24.68
annapānavayovyādhibalakālatrikāṇi ṣaṭ/
trīndoṣāṃstrividhaṃ sattvaṃ jñātvā madyaṃ pibetsadā//
Ca.6.24.69 teṣāṃ trikāṇāmaṣṭānāṃ yojnā
yuktirucyate/
yayā yuktyā pibanmadyaṃ madyadoṣairna yujyate//
Ca.6.24.70 madyasya ca guṇān sarvān
yathoktān sa samaśnute/
dharmārthayorapīḍāyai naraḥ sattvaguṇocchritaḥ//
Ca.6.24.71 sattvāni tu prabudhyante
prāyaśaḥ prathame made/
dvitīye+avyaktatāṃ yānti madhye cottamamadhyayoḥ/
Ca.6.24.72 sasyasaṃbodhakaṃ varṣaṃ,
hemaprakṛtidarśakaḥ/
hutāśaḥ, sarvasattvānāṃ madyaṃ tūbhayakārakam//
Ca.6.24.73 pradhānāvaramadhyānāṃ
&rūpāṇāṃ vyaktidarśakaḥ/
yathā+agnirevaṃ sattvānāṃ madyaṃ prakṛtidarśakam//
Ca.6.24.74 sugandhimālyagandharvaṃ
supraṇītamamākulam/
miṣṭānnapānaviśadaṃ sadā madhurasaṃkatham//
Ca.6.24.75 &sukhaprapānaṃ sumadaṃ
harṣaprītivivardhanam/
svantaṃ sāttvikamāpānaṃ na cottamamadapradam//
Ca.6.24.76 vaiguṇyaṃ sahasā yānti
madyadoṣairna sāttvikāḥ/
madyaṃ hi balavatsattvaṃ gṛhṇāti sahasā na &tu//
Ca.6.24.77 saumyāsaumyakathāprāyaṃ
viśadāviśadaṃ kṣaṇāt/
citraṃ rājasamāpannaṃ prāyeṇāsvantakākulam//
Ca.6.24.78 harṣaprītikathāpetamatuṣṭaṃ
pānabhojane/
saṃmohakrodhanidrāntamāpānaṃ tāmasaṃ smṛtam//
Ca.6.24.79 āpāne sāttvikān buddhvā
tathā rājasatāmasān/
jahyātsahāyān yaiḥ pītvā madyadoṣānupāśnute//
Ca.6.24.80 sukhaśīlāḥ susaṃbhāṣāḥ
sumukhāḥ saṃmatāḥ satām/
kalāsvabāhyā viśadā viṣayapravaṇāśca ye//
Ca.6.24.81 parasparavidheyā ye
yeṣāmaikyaṃ suhṛttayā/
praharṣaprītimādhuryairāpānaṃ vardhayanti ye//
Ca.6.24.82 utsavādutsavataraṃ
yeṣāmanyonyadarśanam/
te sahāyāḥ sukhāḥ pāne taiḥ pibansaha modate//
Ca.6.24.83 rūpagandharasasparśaiḥ
śabdaiścāpi manoramaiḥ/
pibanti susahāyā ye te vai sukṛtibhiḥ samāḥ//
Ca.6.24.84
&pañcabhirviṣayairiṣṭairupetairmanasaḥ priyaiḥ/
deśe kāle pibenmadyaṃ prahṛṣṭenāntarātmanā//
Ca.6.24.85 sthirasattvaśarīrā ye
pūrvānnā madyapānvayāḥ/
bahumadyocitā ye ca mādyanti sahasā na te//
Ca.6.24.86 &kṣutpipāsāparītāśca
durbalā vātapaittikāḥ/
rūkṣālpapramitāhārā viṣṭabdhāḥ sattvadurbalāḥ//
Ca.6.24.87 krodhino+anucitāḥ kṣīṇāḥ
pariśrāntā madakṣatāḥ/
svalpenāpi madaṃ śīghraṃ yānti madyena mānavāḥ//
Ca.6.24.88 ūrdhvaṃ madātyayasyātaḥ
saṃbhavaṃ svasvalakṣaṇam/
agniveśa! cikitsāṃ ca pravakṣyāmi yathākramam//
Ca.6.24.89
strīśokabhayabhārādhvakarmabhiryo+atikarśitaḥ/
rūkṣālpapramitāśī ca yaḥ pibatyatimātrayā//
Ca.6.24.90 rūkṣaṃ pariṇataṃ madyaṃ
niśi nidrāṃ vihatya ca/
karoti tasya tacchīghraṃ vātaprāyaṃ madātyayam//
Ca.6.24.91
hikkāśvāsaśiraḥkampapārśvaśūlaprajāgaraiḥ/
vidyādbahupralāpasya vātaprāyaṃ madātyayam//
Ca.6.24.92 tīkṣṇoṣṇaṃ madyamamlaṃ ca
yo+atimātraṃ niṣevate/
amloṣṇatīkṣṇabhojī ca krodhano+agnyātapapriyaḥ//
Ca.6.24.93 tasyopajāyate
pittādviśeṣeṇa madātyayaḥ/
&sa tu vātolbaṇasyāśu praśamaṃ yāti hanti vā//
Ca.6.24.94
tṛṣṇādāhajvarasvedamūrcchātīsāravibhramaiḥ/
vidyāddharitavarṇasya pittaprāyaṃ madātyayam//
Ca.6.24.95 taruṇaṃ madhuraprāyaṃ
gauḍaṃ paiṣṭikameva vā/
madhurasnigdhagurvāśī yaḥ pibatyatimātrayā//
Ca.6.24.96
avyāyāmadivāsvapnaśayyāsanasukhe rataḥ/
madātyayaṃ kaphaprāyaṃ sa śīghramadhigacchati//
Ca.6.24.97
chardyarocakahṛllāsatandrāstaimityagauravaiḥ/
vidyācchītaparītasya kaphaprāyaṃ madātyayam//
Ca.6.24.98 viṣasya ye guṇā dṛṣṭāḥ
sannipātaprakopaṇāḥ/
ta eva madye dṛśyante viṣe tu balavattarāḥ//
Ca.6.24.99 hantyāśu hi viṣaṃ kiṃcit
kiṃcidrogāya kalpate/
yathā viṣaṃ tathaivāntyo jñeyo madyakṛto madaḥ//
Ca.6.24.100 tasmāt tridoṣajaṃ liṅgaṃ
sarvatrāpi madātyaye/
dṛśyate rūpavaiśeṣyāt pṛthaktvaṃ &cāsya lakṣyate//
Ca.6.24.101 śarīraduḥkhaṃ balavat
&saṃmoho hṛdayavyathā/
aruciḥ &pratatā tṛṣṇā jvaraḥ śītoṣṇalakṣaṇaḥ//
Ca.6.24.102 śiraḥpārśvāsthisandhīnāṃ
&vidyuttulyā ca vedanā/
jāyate+atibalā jṛmbhā sphuraṇaṃ vepanaṃ śramaḥ//
Ca.6.24.103 urovibandhaḥ kāsaśca
hikkā śvāsaḥ prajāgaraḥ/
śarīrakampaḥ karṇākṣimukharogastrikagrahaḥ//
Ca.6.24.104 chardyatīsārahṛllāsā
vātapittakaphātmakāḥ/
bhramaḥ pralāpo rūpāṇāmasatāṃ caiva darśanam//
Ca.6.24.105
tṛṇabhasmalatāparṇapāṃśubhiścāvapūraṇam/
pradharṣaṇaṃ vihaṅgaiśca bhrāntacetāḥ sa manyate//
Ca.6.24.106 vyākulānāmaśastānāṃ
svapnānāṃ darśanāni ca/
madātyayasya rūpāṇi sarvāṇyetāni lakṣyate//
Ca.6.24.107 sarvaṃ madātyayaṃ vidyāt
tridoṣamadhikaṃ tu yam/
doṣaṃ madātyaye paśyet tasyādau pratikārayet//
Ca.6.24.108 kaphasthānānupūrvyā ca
kriyā kāryā madātyaye/
pittamārutaparyantaḥ prāyeṇa hi madātyayaḥ//
Ca.6.24.109 mithyātihīnapītena yo
vyādhirupajāyate/
samapītena tenaiva sa madyenopaśāmyati//
Ca.6.24.110 jīrṇāmamadyadoṣāya
madyameva pradāpayet/
prakāṅkṣālāghave jāte yadyadasmai hitaṃ bhavet//
Ca.6.24.111 sauvarcalānusaṃviddhaṃ
śītaṃ sabiḍasaindhavam/
mātuluṅgārdrakopetaṃ jalayuktaṃ &pramāṇavit//
Ca.6.24.112 tīkṣoṣṇenātimātreṇa
pītenāmlavidāhinā/
madyenānnarasotkledo vidagdhaḥ kṣāratāṃ gataḥ//
Ca.6.24.113 antardāhaṃ jvaraṃ tṛṣṇāṃ
pramohaṃ vibhramaṃ madam/
janayatyāśu tacchāntyai madyameva pradāpayet//
Ca.6.24.114 kṣāro hi yāti mādhuryaṃ
śīghramamlopasaṃhitaḥ/
śreṣṭhamamleṣu madyaṃ ca yairguṇaistān paraṃ śṛṇu//
Ca.6.24.115 madyasyāmlasvabhāvasya
catvāro+anurasāḥ smṛtāḥ/
madhuraśca kaṣāyaśca tiktaḥ kaṭuka eva ca//
Ca.6.24.116 guṇāśca daśa
pūrvoktāstaiścaturdaśabhirguṇaiḥ/
sarveṣāṃ madyamamlānāmuparyupari tiṣṭhati//
Ca.6.24.117 madhotklaṣṭena doṣeṇa
&ruddhaḥ srotaḥsu mārutaḥ/
karoti vedanāṃ tīvrāṃ śirasyasthiṣu sandhiṣu//
Ca.6.24.118 doṣaviṣyandanārthaṃ hi
&tasmai madyaṃ viśeṣataḥ/
vyavāyitīkṣṇoṣṇatayā deyamamle(nye)ṣu satsvapi//
Ca.6.24.119 srotovibandhanunmadyaṃ
mārutasyānulomanam/
rocanaṃ dīpanaṃ cāgnerabhyāsāt sātmyameva ca//
Ca.6.24.120 &rujaḥ
srotaḥsvaruddheṣu mārute cānulomite/
nivartante vikārāśca śāmyantyasya madodayāḥ//
Ca.6.24.121
bījapūrakavṛkṣāmlakoladāḍimasaṃyutam/
yavānīhapuṣājājīśṛṅgaverāvacūrṇitam//
Ca.6.24.122 sasnehaiḥ
&śaktubhiryuktamavadaṃśairvirocitam/
dadyāt salavaṇaṃ madyaṃ paiṣṭikaṃ vātaśāntaye//
Ca.6.24.123 dṛṣṭvā vātolbaṇaṃ liṅgaṃ
rasaiścainamupācaret/
lāvatittiradakṣāṇāṃ snigdhāmlaiḥ śikhināmapi//
Ca.6.24.124 pakṣiṇāṃ
mṛgamatsyānāmānūpānāṃ ca saṃskṛtaiḥ/
bhūśayaprasahānāṃ ca rasaiḥ śālyodanena ca//
Ca.6.24.125 snigdhoṣṇalavaṇāmlaiśca
veśavārairmukhapriyaiḥ/
&citrairgaudhūmikaiścānnairvāruṇīmaṇḍasaṃyutaiḥ//
Ca.6.24.126 piśitārdrakagarbhābhiḥ
snigdhābhiḥ pūpavartibhiḥ/
māṣapūpalikābhiśca vātikaṃ samupācaret//
Ca.6.24.127 nātisnigdhaṃ na cāmlena
yuktaṃ samaricārdrakam/
medyaṃ prāguditaṃ māṃsaṃ dāḍimasvarasena vā//
Ca.6.24.128 pṛthaktrijātakopetaṃ
sadhānyamaricārdrakam/
&rasapralepi saṃpūpaiḥ sukhoṣṇaiḥ saṃpradāpayet//
Ca.6.24.129 &bhukte tu
vāruṇīmaṇḍaṃ dadyāt pātuṃ pipāsave/
dāḍimasya rasaṃ vā+api jalaṃ vā pāñcamūlikam//
Ca.6.24.130 dhānyanāgaratoyaṃ ca
dadhimaṇḍamathāpi vā/
amlakāñjikamaṇḍaṃ vā śuktodakamathāpi vā//
Ca.6.24.131 karmaṇā+anena siddhena
vikāra upaśāmyati/
mātrākālaprayuktena balaṃ varṇaśca vardhate//
Ca.6.24.132
rāgaṣāḍavasaṃyogairvividhairbhaktarocanaiḥ/
piśitaiḥ śākapiṣṭānnairyavagodhūmaśālibhiḥ//
Ca.6.24.133 abhyaṅgotsādanaiḥ
snānairuṣṇaiḥ prāvaraṇairghanaiḥ/
ghaniragurupaṅkaiśca dhūpaiścāgurujairghanaiḥ//
Ca.6.24.134 nārīṇāṃ yauvanoṣṇānāṃ
nirdayairupagūhanaiḥ/
śroṇyūrukucabhāraiśca saṃrodhoṣṇasukhāvahaiḥ//
Ca.6.24.135
śayanācchādanairuṣṇairuṣṇaiścāntargṛhaiḥ sukhaiḥ/
mārutaprabalaḥ śīghraṃ praśāmyati madātyayaḥ//
Ca.6.24.136
&bhavyakharjūramṛdvīkāparūṣakarasairyutam/
sadāḍimarasaṃ śītaṃ saktubhiścāvacūrṇitam//
Ca.6.24.137 saśarkaraṃ śārkaraṃ vā
mārdvīkamathavā+aparam/
dadyādbahūdakaṃ kāle pātuṃ pittamadātyaye//
Ca.6.24.138 śaśān
kapiñjalāneṇāṃ(anunāsika)ālāvānasitapucchakān/
madhurāmlān prayuñjīta bhojane śāliṣaṣṭikān//
Ca.6.24.139 paṭolayūṣamiśraṃ vā
chāgalaṃ kalpayedrasam/
satīnamudgamiśraṃ vā dāḍimāmalakānvitam//
Ca.6.24.140
drākṣāmalakakharjūraparūṣakarasena vā/
kalpayettarpaṇān yūṣān rasāṃśca vividhātmakān//
Ca.6.24.141 āmāśayasthamutkliṣṭaṃ
kaphapittaṃ madātyaye/
vijñāya bahudoṣasya &dahyamānasya tṛṣyataḥ//
Ca.6.24.142 madyaṃ drākṣārasaṃ toyaṃ
dattvā tarpaṇameva vā/
niḥśeṣaṃ vāmayecchīghramevaṃ rogādvimucyate//
Ca.6.24.143 kāle punastarpaṇādyaṃ
kramaṃ kuryāt prakāṅkṣite/
tenāgnirdīpyate tasya doṣaśeṣānnapācakaḥ//
Ca.6.24.144 kāse saraktaniṣṭhīve
pārśvastanarujāsu ca/
tṛṣyate savidāhe ca sotkleśe hṛdayorasi//
Ca.6.24.145 guḍūcībhadramustānāṃ
paṭolasyāthavā bhiṣak/
rasaṃ sanāgaraṃ dadyāt &tittiripratibhojanam//
Ca.6.24.146 tṛṣyate
cātibalavadvātapitte samuddhate/
dadyāddrākṣārasaṃ pātuṃ śītaṃ doṣānulomanam//
Ca.6.24.147 jīrṇe samadhurāmlena
chāgamāṃsarasena tam/
bhojanaṃ bhojayenmadyamanutarṣaṃ ca pāyayet//
Ca.6.24.148 anutarṣasya mātrā sā yayā
no &dūṣyate manaḥ/
tṛṣyate madyamalpālpaṃ pradeyaṃ syādbahūdakam//
Ca.6.24.149 tṛṣṇā yenopaśāmyeta madaṃ
yena ca nāpnuyāt/
parūṣakāṇāṃ pīlūnāṃ rasaṃ &śītamathāpi vā//
Ca.6.24.150 parṇinīnāṃ catasṝṇāṃ
pibedvā śiśiraṃ jalam/
&mustadāḍimalājānāṃ tṛṣṇāghnaṃ vā pibedrasam//
Ca.6.24.151
koladāḍimavṛkṣāmlacukrīkācukrikārasaḥ/
pañcāmlako mukhālepaḥ sadyastṛṣṇāṃ niyacchati//
Ca.6.24.152 śītalānyannapānāni
&śītaśayyāsanāni ca/
śītavātajalasparśāḥ śītānyupavanāni ca//
Ca.6.24.153 kṣaumapadmotpalānāṃ ca
maṇīnāṃ mauktikasya ca/
candanodakaśītānāṃ sparśāścandrāṃśuśītalāḥ//
Ca.6.24.154 hemarājatakāṃsyānāṃ
pātrāṇāṃ śītavāribhiḥ/
pūrṇānāṃ himapūrṇānāṃ dṛtīnāṃ pavanāhatāḥ//
Ca.6.24.155 saṃsparśāścandanārdrāṇāṃ
nārīṇāṃ ca samārutāḥ/
candanānāṃ ca mukhyānāṃ śastāḥ &pittamadātyaye//
Ca.6.24.156 śītavīryaṃ yadanyacca tat
sarvaṃ viniyojayet/
kumudotpalapatrāṇāṃ siktānāṃ candanāmbunā//
Ca.6.24.157 hitāḥ sparśā manojñānāṃ
dāhe madyasamutthite/
kathāśca vividhāḥ &śastāḥ śabdāśca śikhināṃ śivāḥ//
Ca.6.24.158 toyadānāṃ ca śabdā hi
śamayanti madātyayam/
jalayantrābhivarṣīṇi vātayantravahāni ca//
Ca.6.24.159 kalpanīyāni bhiṣajā dāhe
dhārāgṛhāṇi ca/
phalinīsevyalodhrāmbuhemapatraṃ kuṭannaṭam//
Ca.6.24.160 kālīyakarasopetaṃ dāhe
śastaṃ pralepanam/
badarīpallavotthaśca tathaivāriṣṭakodbhavaḥ//
Ca.6.24.161 phenilāyāśca yaḥ
phenastairdāhe lepanaṃ śubham/
surā samaṇḍā dadhyamlaṃ mātuluṅgaraso madhu//
Ca.6.24.162 seke pradehe śasyante
dāhaghnāḥ sāmlakāñjikāḥ/
pariṣekāvagāheṣu vyañjanānāṃ ca sevane//
Ca.6.24.163 śasyate śiśiraṃ toyaṃ
dāhatṛṣṇāpraśāntaye/
mātrākālaprayuktena karmaṇā+anena &śāmyati//
Ca.6.24.164 dhīmato vaidyavaśyasya
śīghraṃ pittamadātyayaḥ/
ullekhanopavāsābhyāṃ jayet kaphamadātyayam//
Ca.6.24.165 tṛṣyate salilaṃ cāsmai
dadyāddhrīberasādhitam/
balayā pṛśniparṇyā vā kaṇṭakāryā+athavā śṛtam//
Ca.6.24.166 sanāgarābhiḥ
sarvābhirjalaṃ vā śṛtaśītalam/
duḥsparśona samustena mustaparpaṭakena vā//
Ca.6.24.167 jalaṃ mustaiḥ śṛtaṃ
vā+api dadyāddoṣavipācanam/
etadeva ca pānīyaṃ sarvatrāpi madātyaye//
Ca.6.24.168 niratyayaṃ pīyamānaṃ
pipāsājvaranāśanam/
nirāmaṃ kāṅkṣitaṃ kāle &sakṣaudraṃ pāyayettu tam//
Ca.6.24.169 śārkaraṃ madhu vā
jīrṇamariṣṭaṃ sīdhumeva vā/
&rūkṣatarpaṇasaṃyuktaṃ yavānīnāgarānvitam//
Ca.6.24.170 yāvagaudhūmikaṃ cānnaṃ
rūkṣayūṣeṇa bhojayet/
kulatthānāṃ suśuṣkāṇāṃ mūlakānāṃ rasena vā//
Ca.6.24.171 tanunā+alpena laghunā
kaṭvamlenālpasarpiṣā/
paṭolayūṣamamlaṃ vā yūṣamāmalakasya vā//
Ca.6.24.172 prabhūtakaṭusaṃktaṃ
sayavānnaṃ pradāpayet/
vyoṣayūṣamathāmlaṃ vā yūṣaṃ vā sāmlavetasam//
Ca.6.24.173 chāgamāṃsarasaṃ
rūkṣamamlaṃ vā jāṅgalaṃ rasam/
sthālyāṃ vā+atha kapāle vā bhṛṣṭaṃ &nirdravavartitam//
Ca.6.24.174 kaṭvamlalavaṇaṃ māṃsaṃ
bhakṣayan vṛṇuyānmadhu/
vyaktamārīcakaṃ māṃsaṃ mātuluṅgarasānvitam//
Ca.6.24.175 prabhūtakaṭusaṃyuktaṃ
yavānīnāgarānvitam/
bhṛṣṭaṃ dāḍimasārāmlamuṣṇapūpopaveṣṭitam//
Ca.6.24.176 yathāgni bhakṣayet kāle
prabhūtārdrakapeśikam/
pibecca nigadaṃ madyaṃ kaphaprāye madātyaye//
Ca.6.24.177 sauvarcalamajājī ca
vṛkṣāmlaṃ sāmalvetasam/
tvagelāmaricārdhāṃśaṃ śarkarābhāgayojitam//
Ca.6.24.178
etallavaṇamaṣṭāṅgamagnisaṃdīpanaṃ param/
madātyaye kaphaprāye dadyāt srotoviśodhanam//
Ca.6.24.179 etadeva punaryuktyā
madhurāmlairdravījṛtam/
godhūmānnayavānnānāṃ māṃsānāṃ cātirocanam//
Ca.6.24.180 peṣayet kaṭukairyuktāṃ
śvetāṃ bījavivarjitām/
mṛdvīkāṃ mātuluṅgasya dāḍimasya rasena vā//
Ca.6.24.181
sauvarcalailāmaricairajājībhṛṅgadīpyakaiḥ/
sa rāgaḥ kṣaudrasaṃyuktaḥ śreṣṭho rocanadīpanaḥ//
Ca.6.24.182 mṛdvīkāyā vidhānena
kārayet kāravīmapi/
śuktamatsyaṇḍikopetaṃ rāgaṃ dīpanapācanam//
Ca.6.24.183 āmrāmalakapeśīnāṃ rāgān
kuryāt pṛthak pṛthak/
dhānyasauvarcalājājīkāravīmaricānvitān//
Ca.6.24.184 &guḍena madhuyuktena
vyaktāmlalavaṇīkṛtān/
tairannaṃ rocate digdhaṃ samyagmuktaṃ ca jīryati//
Ca.6.24.185 &rūkṣoṣṇenānnapānena
snānenāśiśireṇa ca/
vyāyāmalaṅghanābhyāṃ ca yuktyā jāgaraṇena ca//
Ca.6.24.186 kālayuktena rūkṣeṇa
snānenodvartanena ca/
prāṇavarṇakarāṇāṃ &ca pragharṣāṇāṃ ca sevayā//
Ca.6.24.187 sevayā vasanānāṃ ca
gurūṇāmagurorapi/
saṃkocoṣṇasukhaṅgīnāmaṅganānāṃ ca sevayā//
Ca.6.24.188 sukhaśikṣitahastānāṃ
strīṇāṃ saṃvāhanena ca/
madātyayaḥ kaphaprāyaḥ śīghramevopaśāmyati//
Ca.6.24.189 yadidaṃ karma nirdiṣṭaṃ
pṛthagdoṣabalaṃ prati/
sannipāte daśavidhe tadvikalpyaṃ bhiṣagvidā//
Ca.6.24.190 yastu doṣavikalpajño
yaścauṣadhivikalpavit/
sa sādhyānsādhayedvyādhīn sādhyāsādhyavibhāgavit//
Ca.6.24.191 vanāni ramaṇīyāni
sapadmāḥ salilāśayāḥ/
viśadānyannapānāni sahāyāśca praharṣaṇāḥ//
Ca.6.24.192 mālyāni gandhayogāśca
vāsāṃsi vimalāni ca/
gāndharvaśabdāḥ kāntāśca goṣṭhyaśca hṛdayapriyāḥ//
Ca.6.24.193 saṃkathāhāsyagītānāṃ
viśadāścaiva yojanāḥ/
priyāścānugatā nāryo nāśayanti madātyayam//
Ca.6.24.194 nākṣobhya hi mano madyaṃ
śarīramavihatya ca/
kuryānmadātyayaṃ tasmādeṣṭavyā harṣaṇī kriyā//
Ca.6.24.195 ābhiḥ kriyābhiḥ
siddhābhiḥ śamaṃ yāti madātyayaḥ/
na cenmadyavidhiṃ muktvā kṣīramasya prayojayet//
Ca.6.24.196 laṅgnanaiḥ
pācanairdoṣaśodhanaiḥ śamanairapi/
vimadyasya kaphe kṣīṇe jāte daubalyalāghave//
Ca.6.24.197 tasya madyavidagdhasya
vātapittādhikasya ca/
grīṣmopataptasya taroryathā varṣaṃ tathā payaḥ//
Ca.6.24.198 payasā+abhihṛte roge bale
jāte nivartayet/
kṣīraprayogaṃ madyaṃ ca krameṇālpālpamācaret//
Ca.6.24.199 vicchinnamadyaḥ sahasā
yo+atimadyaṃ niṣevate/
&dhvaṃsako vikṣayaścaiva rogastasyopajāyate//
Ca.6.24.200 vyādhyupakṣīṇadehasya
duścikitsyatamau hi tau/
tayorliṅgaṃ cikitsā ca yathāvadupadekṣyate//
Ca.6.24.201 śleṣmaprasekaḥ
kaṇṭhāsyaśoṣaḥ śabdāsahiṣṇutā/
tandrānidrātiyogaśca jñeyaṃ dhvaṃsakalakṣaṇam//
Ca.6.24.202 hṛtkaṇṭharogaḥ
saṃmohaśchardiraṅgarujā jvaraḥ/
tṛṣṇā kāsaḥ śiraḥśūlametadvikṣayalakṣaṇam//
Ca.6.24.203 tayoḥ karma tadeveṣṭaṃ
vātike yanmadātyaye/
tau hi prakṣīṇadehasya jāyete durbalasya vai//
Ca.6.24.204 bastayaḥ sarpiṣaḥ pānaṃ
prayogaḥ kṣīrasarpiṣoḥ/
abhyaṅgodvartanasnānānyannapānaṃ ca vātanut//
Ca.6.24.205 dhvaṃsako vikṣayaścaiva
karmaṇā+anena śāmyati/
yuktamadyasya madyottho na vyādhirupajāyate//
Ca.6.24.206 nivṛttaḥ sarvamadyebhyo
naro yaśca jitendriyaḥ/
śārīramānasairdhīmān vikārairna sa yujyate//
Ca.6.24.207 tatra ślokāḥ---
yatprabhāvā bhagavatī surā peyā yathā ca sā/
yaddravyā yasya yā ceṣṭā yogaṃ cāpekṣate yathā//
Ca.6.24.208 yathā madayate yaiśca
guṇairyuktā mahāguṇā/
yo mado madabhedāśca ye trayaḥ svasvalakṣaṇāḥ//
Ca.6.24.209 ye ca madyakṛtā doṣā guṇā
ye ca madātmakāḥ/
yacca trividhamāpānaṃ yathāsattvaṃ ca lakṣaṇam//
Ca.6.24.210 ye sahāyāḥ sukhāḥ
&pāne cirakṣipramadā narāḥ/
madātyayasya yo heturlakṣaṇaṃ yad yathā ca yat//
Ca.6.24.211 madyaṃ madyotthitān rogān
hanti yaśca kriyākramaḥ/
sarvaṃ taduktamakhilaṃ madātyayacikitsite//
ityagniveśakṛte tantre carakapratisaṃskṛte cikitsāsthāne
madātyayacikitsitaṃ nāma caturviṃśo+adhyāyaḥ//24//