rasāyanādhyāye dvitīyaḥ pādaḥ/
Ca.6.1.2.1 athātaḥ prāṇakāmīyaṃ rasāyanapādaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.1.2.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.1.2.3 prāṇakāmaḥ śuśrūṣadhvamidamucyamānamamṛtamivāparamaditisutahitakaramacintyādbhutaprabhāvamāyuṣyamārogyakaraṃ vayasaḥ sthāpanaṃ nidrātandrāśramaklamālasyadaurbalyāpaharamanilakaphapittasāmyakaraṃ sthairyakaramabaddhamāṃsaharamantaragnisandhukṣaṇaṃ pramāvarṇasvarottamakaraṃ rasāyanavidhānam/
anena cyavanādayo maharṣayaḥ punaryuvatvamāpurnārīṇāṃ ceṣṭatamā babhūvuḥ, sthirasamasuvibhaktamāṃsāḥ, susaṃhatasthiraśarīrāḥ, suprasannabalavarṇendriyāḥ, sarvatrāpratihataparākramāḥ, kleśasahāśca/
sarve śarīradoṣā bhavanti grāmyāhārādamlalavaṇakaṭukakṣāraśuṣkaśāka-&māṃsatilapalalapiṣṭānnabhojināṃ virūḍhanavaśūkaśamīdhānyaviruddhāsātmyarūkṣakṣārābhiṣyandibhojināṃ klinnagurupūtiparyuṣitabhojināṃ viṣamādhyaśanaprāyāṇāṃ divāsvapnastrīmadyanityānāṃ viṣamātimātravyāyāmasaṃkṣobhitaśarīrāṇāṃ bhayakrodhaśokalobhamohāyāsabahulānām; &&atonimittaṃ hi śithilībhavanti māṃsāni, vimucyante sandhayaḥ, vidahyate raktaṃ, viṣyandate cānalpaṃ medaḥ, na sandhīyate+asthiṣu majjā, śukraṃ na pravartate, kṣayamupaityojaḥ; sa evaṃbhūto glāyati, sīdati, nidrātandrālasyasamanvito nirutsāhaḥ śvasiti, asamarthaśceṣṭānāṃ śārīramānasīnāṃ, naṣṭasmṛtibuddhicchāyo rogāṇāmadhiṣṭhānabhūto na sarvamāyuravāpnoti/
tasmādetān doṣānavekṣamāṇaḥ sarvān yathoktānahitānapāsyāhāravihārān rasāyanāni prayoktumarhatītyuktvā bhagavān punarvasurātreya uvāca---//
&`māṣa' iti pā-. &&`ato nimittāddhi' iti pa-.
Ca.6.1.2.4 āmalakānāṃ subhūmijānāṃ kālajānāmanupahatagandhavarṇarasānāmāpūrṇarasapramāṇavīryāṇāṃ svarasena punarnavākalkapādasaṃprayuktena sarpiṣaḥ sādhayedāḍhakam, ataḥ paraṃ vidārīsvarasena jīvantīkalkasaṃprayuktena, ataḥ paraṃ caturguṇena payasā balātibalākaṣāyeṇa śatāvarīkalkasaṃyuktena; anena krameṇaikaikaṃ śatapākaṃ sahasrapākaṃ vā śarkarākṣaudracaturbhāgasaṃprayuktaṃ sauvarṇe rājate mārtike vā śucau dṛḍhe ghṛtabhāvite kumbhe sthāpayet; tadyathoktena vidhinā yathāgni prātaḥ prātaḥ prayojayet, jīrṇe ca kṣīrasarpirbhyāṃ śāliṣaṣṭikamaśnīyāt/
asya prayogādvarṣaśataṃ vayo+ajaraṃ tiṣṭhati, śrutamavatiṣṭhate, sarvāmayāḥ praśāmyanti, apratihatagatiḥ strīṣu, apatyavān bhavatīti//
Ca.6.1.2.5 bhavataścātra---
(ityāmalakaghṛtam/)
Ca.6.1.2.7 āmalakasahasraṃ pippalīsahasrasaṃprayuktaṃ palāśataruṇakṣārodakottaraṃ tiṣṭhet, tadanugatakṣārodakamanātapaśuṣkamanasthi cūrṇīkṛtaṃ caturguṇābhyāṃ madhusarpirbhyāṃ saṃnīya śarkarācūrṇacaturbhāgasaṃprayuktaṃ ghṛtabhājanasthaṃ ṣaṇmāsān sthāpayedantarbhūmeḥ/
tasyottarakālamagnibalasamāṃ mātrāṃ khādet, paurvāhṇikaḥ prayogo nāparāhṇikaḥ, sātmyāpekṣaścāhāravidhiḥ/
asya prayogādvarṣaśatamajaraṃ vayastiṣṭhatīti samānaṃ pūrveṇa//
(ityāmalakāvalehaḥ/)
Ca.6.1.2.8 āmalakacūrṇāḍhakamekaviṃśatirātramāmalakasvarasaparipītaṃ madhughṛtāḍhakābhyāṃ dvābhyāmekīkṛtamaṣṭabhāgapippalīkaṃ śarkarācūrṇacaturbhāgasaṃprayuktaṃ ghṛtabhājanasthaṃ prāvṛṣi bhasmarāśau nidadhyāt; tadvarṣānte sātmyapathyāśī prayojayet; asya prayogādvarṣaśatamajaramāyustiṣṭhatīti samānaṃ pūrveṇa//
(ityāmalakacūrṇam/)
Ca.6.1.2.9 viḍaṅgataṇḍulacūrṇānāmāḍhakamāḍhakaṃ pippalītaṇḍulānāmadhyardhāḍhakaṃ sitopalāyāḥ sarpistailamadhvāḍhakaiḥ ṣaḍbhirekīkṛtaṃ ghṛtabhājanasthaṃ prāvṛṣi bhasmarāśāviti sarvaṃ samānaṃ pūrveṇa yāvadāśīḥ//
(iti viḍaṅgāvalehaḥ/)
Ca.6.1.2.10 yathoktaguṇānāmāmalakānāṃ sahasramārdrapalāśadroṇyāṃ sapidhānāyāṃ bāṣpamanudvamantyāmāraṇyagomayāgnibhirupasvedayet, tāni susvinnaśītānyuddhṛtakulakānyāpothyāḍhakena pippalīcūrṇānāmāḍhakena ca viḍaṅgataṇḍulacūrṇānāmadhyardhena cāḍhakena śarkarāyā dvābhyāṃ dvābhyāmāḍhakābhyāṃ tailasya madhunaḥ sarpiṣaśca saṃyojya śucau dṛḍhe ghṛtabhānite kumbhe sthāpayedekaviṃśatirātram, ata ūrdhvaṃ prayogaḥ; asya prayogādvarṣaśatamajaramāyustiṣṭhatīti samānaṃ pūrveṇa//
(ityāmalakāvaleho+aparaḥ/)
Ca.6.1.2.11 dhanvani kuśāstīrṇe snigdhakuṣṇamadhuramṛttike suvarṇavarṇamṛttike vā vyapagataviṣaśvāpadapavanasalilāgnidoṣe karṣaṇavalmīkaśmaśānacaityoṣarāvasathavarjite deśe yathartusukhapavanasalilādityasevite jātānyanupahatānyanadhyārūḍhānyabālānyajīrṇānyadhigatavīryāṇi śīrṇapurāṇaparṇāny-&asaṃjātānyaparṇāni tapasi tapasye vā māse śuciḥ prayataḥ kṛtadevārcanaḥ svasti vācayitvā dvijātīn &&cale sumuhūrte nāgabalāmūlānyuddharet, teṣāṃ suprakṣālitānāṃ tvakpiṇḍamāmramātramakṣamātraṃ vā ślakṣṇapiṣṭamāloḍya payasā prātaḥ prayojayet, cūrṇīkṛtāni vā pibet payasā, madhusarpirbhyāṃ vā saṃyojya bhakṣayet, jīrṇe ca &&&kṣīrasarpirbhyāṃ śāliṣaṣṭikamaśnīyāt/
saṃvatsaraprayogādasya varṣaśatamajaraṃ vayastiṣṭhatīti samānaṃ pūrveṇa//
&`asañjātaphalāni' iti pā-. &&gaṅgādharas tu `bale muhūrte' iti paṭhitvā `balavati sumuhūrte' iti vyākhyām ayati. &&&`payasā sasarpiṣkaṃ' iti pā-. (iti nāgabalārasāyanam/)
Ca.6.1.2.12 balātibalācandanāgurudhavatiniśakhadiraśiṃśapāsanasvarasāḥ punarnavāntāścauṣadhayo &daśa nāgabalayā vyākhyātāḥ/
svarasānāmalābhe tvayaṃ svarasavidhiḥ---cūrṇānāmāḍhakamāḍhakamudakasyāhorātrasthitaṃ mṛditapūtaṃ svarasavat prayojyam//
&`daśa yā vayaḥ sthāpanā vyākhyātāstāsāṃ svarasā nāgabalāvat' iti pā-.
Ca.6.1.2.13 bhallātakānyanupahatānyanāmayānyāpūrṇarasapramāṇavīryāṇi pakvajāmbavaprakāśāni śucau śukre vā māse saṃgṛhya yavapalle māṣapalle vā nidhāpayet, tāni caturmāsasthitāni sahasi sahasye vā māse prayoktumārabheta śītasnigdhamadhuropaskṛtaśarīraḥ/
pūrvaṃ daśabhallātakānyāpothyāṣṭaguṇenāmbhasā sādhu sādhayet, teṣāṃ rasamaṣṭabhāgāvaśeṣaṃ pūtaṃ sapayaskaṃ pibet sarpiṣā+antarmukhamabhyajya/
tānyekaikabhallātakotkarṣāpakarṣeṇa daśabhallātakānyātriṃśataḥ prayojyāni, nātaḥ paramutkarṣaḥ/
prayogavidhānena sahasrapara eva bhallātakaprayogaḥ/
jīrṇe ca sasarpiṣā payasā śāliṣaṣṭikāśanamupacāraḥ, prayogānte ca dvistāvat payasaivopacāraḥ/
tatprayogādvarṣaśatamajaraṃ vayastiṣṭhatīti samānaṃ pūrveṇa//
(iti bhallātakakṣīram/)
Ca.6.1.2.14 bhallātakānāṃ jarjarīkṛtānāṃ piṣṭasvedanaṃ pūrayitvā bhūmāvākaṇṭhaṃ nikhātasya snehabhāvitasya dṛḍhasyopari kumbhasyāropyoḍupenāpidhāya kṛṣṇamṛttikāvaliptaṃ gomayāgnibhirupasvedayet; teṣāṃ yaḥ svarasaḥ kumbhaṃ prapadyeta, tamaṣṭabhāgamadhusaṃprayuktaṃ dviguṇaghṛtamadyāt; tatprayogādvarṣaśatamajaraṃ vayastiṣṭhatīti samanaṃ pūrveṇa//
(iti bhallātakakṣaudram/)
Ca.6.1.2.15 bhallātakatailapātraṃ sapayaskaṃ madhukena kalkenākṣamātreṇa śatapākaṃ kuryāditi samānaṃ pūrveṇa//
(iti bhallātakatailam/)
Ca.6.1.2.16 &bhallātakasarpiḥ, bhallātakakṣīraṃ, bhallātakakṣaudraṃ, guḍabhallātakaṃ, bhallātakayūṣaḥ, bhallātakatailaṃ, bhallātakapalalaṃ, bhallātakasaktavaḥ, bhallātakalavaṇaṃ, bhallātakatarpaṇam, iti bhallātakavidhānamuktaṃ bhavati//
&yogīndranāthasenas tu `evaṃ guḍabhallātakaṃ, bhallātakayūṣo, bhallātakasarpiḥ, bhallātakapalalaṃ' ity ādi pāṭhaṃ paṭhati.
Ca.6.1.2.17 bhavanti cātra---
(iti bhallātakavidhiḥ/)
Ca.6.1.2.20 prāṇakāmāḥ purā jīrṇāścyavanādyā maharṣayaḥ/
rasāyanaiḥ śivairetairbabhūvuramitāyuṣaḥ//
Ca.6.1.2.21 &brāhmaṃ tapo brāhmacaryamadhyātmadhyānameva ca/
dīrghāyuṣo yathākāmaṃ saṃbhṛtya tridivaṃ gatāḥ//
&`jñānaṃ' iti pā-.
Ca.6.1.2.22 tasmādāyuḥprakarṣārthaṃ prāṇakāmaiḥ sukhārthibhiḥ/
rasāyanavidhiḥ sevyo vidhivatsusamāhitaiḥ//
Ca.6.1.2.23 tatra ślokaḥ---
- `sapta caivaṃ daśarṣiṇā' iti pā-.↩