tṛtīyo+adhyāyaḥ/
Su.5.3.1 athāto †jaṅgamaviṣavijñānīyaṃ
kalpaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Su.5.3.2 yathovāca bhagavān
dhanvantariḥ//
Su.5.3.3 jaṅgamasya viṣasyoktānyadhiṣṭhānāni ṣoḍaśa/
samāsena mayā yāni vistarasteṣu vakṣyate//
Su.5.3.4 tatra
dṛṣṭiniḥśvāsadaṃṣṭrānakhamūtrapurīṣaśukralālārtavamukhasandaṃśaviśardhitatuṇḍāsthipittaśūkaśavānīti†//
Su.5.3.5 tatra dṛṣṭiniḥśvāsaviṣā divyāḥ
sarpāḥ, bhaumāstu daṃṣṭrāviṣāḥ,
mārjāraśvavānaramakaramaṇḍūkapākamatsyagodhāśambūkapracalākagṛhagodhikācatuṣpādakīṭāstathā+anye
daṃṣṭrānakhaviṣāḥ,
cipiṭapicciṭakakaṣāyavāsikasarṣapakatoṭakavarcaḥkīṭakauṇḍinyakāḥ
śakṛnmūtraviṣāḥ, mūṣikāḥ śukraviṣāḥ, lūtā †lālāmūtrapurīṣamukhasandaṃśanakhaśukrārtavaviṣāḥ,
vṛścikaviśvambharavaraṭīrājīvamatsyocciṭiṅgāḥ samudravṛścikāścāla(ra)viṣāḥ,
citraśiraḥsarāvakurdiśatadārukārimedakasārikāmukhā
mukhasandaṃśaviśardhitamūtrapurīṣaviṣāḥ, makṣikākaṇabhajalāyukā
mukhasandaṃśaviṣāḥ, viṣahatāsthi sarpakaṇṭakavaraṭīmatsyāsthi
cetyasthiviṣāṇi, śakulīmatsyaraktarājivarakī(ṭī)matsyāśca pittaviṣāḥ,
sūkṣmatuṇḍocciṭiṅgavaraṭīśatapadīśūkavalabhikāśṛṅgibhramarāḥ śūkatuṇḍaviṣāḥ,
kīṭasarpadehā gatāsavaḥ śavaviṣāḥ; śeṣāstvanuktā mukhasandaṃśaviṣeṣveva
gaṇayitavyāḥ//
Su.5.3.6 bhavanti cātra rājño+arideśe
ripavastṛṇāmbumārgānnadhūmaśvasanān viṣeṇa/
saṃdūṣayantyebhiratipraduṣṭān vijñāya liṅgairabhiśodhayettān//
Su.5.3.7 duṣṭaṃ jalaṃ picchilamugragandhi phenānvitaṃ
rājibhirāvṛtaṃ ca/
maṇḍūkamatsyaṃ mriyate vihaṅgā mattāśca sānūpacarā bhramanti//
Su.5.3.8 majjanti ye cātra narāśvanāgāste
chardimohajvaradāhaśophān/
ṛcchanti(gacchanti) teṣāmapahṛtya †doṣān duṣṭaṃ jalaṃ śodhayituṃ yateta//
Su.5.3.9 dhavāśvakarṇāsanapāribhadrān sapāṭalān
siddhakamokṣakau ca/
dagdhvā sarājadrumasomavalkāṃstadbhasma śītaṃ vitaret saraḥsu//
Su.5.3.10 bhasmāñjaliṃ cāpi ghaṭe nidhāya
viśodhayedīpsitamevamambhaḥ/
kṣitipradeśaṃ viṣadūṣitaṃ tu †śilātalaṃ tīrthamatheriṇaṃ vā//
Su.5.3.11 spṛśanti gātreṇa tu yena yena
govājināgoṣṭrakharā narā vā/
tacchūnatāṃ yāstyatha dahyate ca viśīryate romanakhaṃ tathaiva//
Su.5.3.12 tatrāpyanantāṃ saha sarvagandhaiḥ piṣṭvā
surābhirviniyojya mārgam/
siñcet payobhiḥ sumṛdanvitaistaṃ viḍaṅgapāṭhākaṭabhījalairvā//
Su.5.3.13 tṛṇeṣu bhakteṣu ca dūṣiteṣu sīdanti mūrcchanti
vamanti cānye/
viḍbhedamṛcchantyathavā mriyante teṣāṃ cikitsāṃ praṇayedyathoktām//
Su.5.3.14 viṣāpahairvā+apyagadairvilipya vādyāni
citrāṇyapi vādayeta/
tāraḥ sutāraḥ sasurendragopaḥ sarvaiśca tulyaḥ kuruvindabhāgaḥ//
Su.5.3.15 pittena yuktaḥ kapilānvayena vādyapralepo
vihitaḥ praśastaḥ/
vādyasya śabdena hi yānti nāśaṃ viṣāṇi ghorāṇyapi yāni †santi//
Su.5.3.16 dhūme+anile vā viṣasaṃprayukte khagāḥ śramārtāḥ
prapatanti bhūmau/
kāsapratiśyāyaśirorujaśca bhavanti tīvrā nayanāmayāśca//
Su.5.3.17
lākṣāharidrātiviṣābhayābdahareṇukailādalavakrakuṣṭham/
priyaṅgukāṃ cāpyanale nidhāya dhūmānilau cāpi viśodhayeta//
Su.5.3.18 prajāmimāmātmayonerbrahmaṇaḥ sṛjataḥ kila/
akarodasuro vighnaṃ kaiṭabho nāma darpitaḥ//
Su.5.3.19 tasya kruddhasya vai vaktrādbrahmaṇastejaso
nidheḥ/
krodho vigrahavān bhūtvā nipapātātidāruṇaḥ//
Su.5.3.20 sa taṃ dadāha garjantamantakābhaṃ mahābalam/
tato+asuraṃ ghātayitvā tattejo+avardhatādbhutam//
Su.5.3.21 tato viṣādo devānāmabhavattaṃ nirīkṣya vai/
viṣādajananatvācca viṣamityabhidhīyate//
Su.5.3.22 tataḥ sṛṣṭvā prajāḥ śeṣaṃ tadā taṃ
krodhamīśvaraḥ/
vinyastavān sa bhūtesu sthāvareṣu careṣu ca//
Su.5.3.23 yathā+avyaktarasaṃ toyamantarīkṣānmahīgatam/
teṣu teṣu pradeśeṣu rasaṃ taṃ taṃ niyacchati//
Su.5.3.24 evameva viṣaṃ yadyaddravyaṃ
vyāpyāvatiṣṭhate/
svabhavādeva taṃ tasya rasaṃ samanuvartate//
Su.5.3.25 viṣe yasmādguṇāḥ sarve tīkṣṇāḥ prāyeṇa santi
hi/
viṣaṃ sarvamato jñeyaṃ sarvadoṣaprakopaṇam//
Su.5.3.26 te tu vṛttiṃ prakupitā jahati svāṃ
viṣārditāḥ/
nopayati viṣaṃ pākamataḥ prāṇān ruṇaddhi ca//
Su.5.3.27 śleṣmaṇā++āvṛtamārgatvāducchvāso+asya
nirudhyate/
visaṃjñaḥ sati jīve+api tasmāttiṣṭhati mānavaḥ//
Su.5.3.28 śukravat sarvasarpāṇāṃ viṣaṃ sarvaśarīragam/
kruddhānāmeti cāṅgebhyaḥ śukraṃ nirmanthanādiva//
Su.5.3.29 teṣāṃ baḍiśavaddaṃṣṭrāstāsu sajjati cāgatam/
anudvṛttā viṣaṃ tasmānna muñcanti ca bhoginaḥ//
Su.5.3.30 yasmādatyarthamuṣṇaṃ ca tīkṣṇaṃ ca paṭhitaṃ
viṣam/
ataḥ sarvaviṣeṣūktaḥ pariṣekastu śītalaḥ//
Su.5.3.31 mandaṃ kīṭeṣu nātyuṣṇaṃ bahuvātakaphaṃ
viṣam/
ataḥ kīṭaviṣe cāpi svedo na pratiṣidhyate//
Su.5.3.32 kīṭairdaṣṭānugraviṣaiḥ sarpavat samupācaret/
svabhāvādeva tiṣṭhettu prahārādaṃśayorviṣam//
Su.5.3.33 vyāpya sāvayavaṃ dehaṃ
digdhaviddhāhidaṣṭayoḥ/
laulyādviṣānvitaṃ māṃsaṃ yaḥ khādenmṛtamātrayoḥ//
Su.5.3.34 yathāviṣaṃ sa rogeṇa kliśyate mriyate+api
vā/
ataścāpyanayormāṃsamabhakṣyaṃ mṛtamātrayoḥ//
Su.5.3.35 muhūrtāttadupādeyaṃ prahārādaṃśabarjitam/
savātaṃ gṛhadhūmābhaṃ purīṣaṃ yo+atisāryate//
Su.5.3.36 ādhmāto+atyarthamuṣṇāsro vivarṇaḥ
sādapīḍitaḥ/
udvamatyatha phenaṃ ca viṣapītaṃ tamādiśet//
Su.5.3.37 na cāsya hṛdayaṃ vahnirviṣajuṣṭaṃ dahatyapi/
taddhi sthānaṃ cetanāyāḥ svabhavādvyāpya tiṣṭhiti//
Su.5.3.38 aśvatthadevāyatanaśmaśānavalmīkasandhyāsu
catuṣpatheṣu/
yāmye sapitrye parivarjanīyā ṛkṣe narā marmasu ye ca daṣṭāḥ//
Su.5.3.39 darvīkarāṇāṃ viṣamāśughāti sarvāṇi coṣṇe
dviguṇībhavanti/
ajīrṇapittātapapīḍiteṣu bālapramehiṣvatha garbhiṇīṣu//
Su.5.3.40 vṛddhāturakṣīṇabubhukṣiteṣu rūkṣeṣu bhīruṣvatha
durdineṣu/
śastrakṣate yasya na raktameti rājyo latābhiśca na saṃbhavanti//
Su.5.3.41 śītābhiradbhiśca na romaharṣo viṣābhibhūtaṃ
parivarjayettam/
jihvā sitā yasya ca keśaśāto nāsāvabhaṅgaśca sakaṇṭhabhaṅgaḥ//
Su.5.3.42 kṛṣṇaḥ saraktaḥ śvayathuśca daṃśe hanvoḥ
sthiratvaṃ ca sa varjanīyaḥ/
vartirghanā yasya nireti vaktrādraktaṃ sravedūrdhvamadhaśca yasya//
Su.5.3.43 daṃṣṭrānipātāḥ sakalāśca yasya taṃ cāpi vaidyaḥ
parivarjayettu/
unmattamatyarthamupadrutaṃ vā hīnasvaraṃ vā+apyathavā vivarṇam//
Su.5.3.44 sāriṣṭamatyarthamaveginaṃ ca jahyānnaraṃ tatra
na karma kuryāt//
iti suśrutasaṃhitāyāṃ kalpasthāne jaṅgamaviṣavijñānīyo nāma
tṛtīyo+adhyāyaḥ //3//