atha pañcamo 'dhyāyaḥ |
AS.ni.5.1 athāto rājayakṣmādinidānaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.ni.5.2 anekarogānugato bahurogapurogamaḥ |
rājayakṣmā kṣayaḥ śoṣo rogarāḍiti ca smṛtaḥ ||
AS.ni.5.3 nakṣatrāṇāṃ dvijānāṃ ca rājño 'bhūdyadayaṃ purā |
yacca rājā ca yakṣmā ca rājayakṣmā tato mataḥ ||
AS.ni.5.4 dehauṣadhakṣayakṛteḥ kṣayastatsambhavācca saḥ |
rasādiśoṣaṇācchoṣo rogarāṭ teṣu rājanāt ||
AS.ni.5.5 sāhasaṃ vegasaṃrodhaḥ śukraujaḥsnehasaṅkṣayaḥ |
annapānavidhityāgaścatvārastasya hetavaḥ ||
AS.ni.5.6 tairudīrṇo 'nilaḥ pittaṃ kaphaṃ codīrya sarvataḥ |
śarīrasandhīnāviśya tān sirāśca prapīḍayan ||
AS.ni.5.7 mukhāni srotasāṃ rudhvā tathaivātivivṛtya vā |
sarpannūrdhvamadhastiryagyathāsvaṃ janayet gadān ||
AS.ni.5.8 rūpaṃ bhaviṣyatastasya pratiśyāyo bhṛśaṃ kṣavaḥ |
praseko mukhamādhuryṃa sadanaṃ vahnidehayoḥ ||
AS.ni.5.9 sthālyamatrānnapānādau śucāvapyaśucīkṣaṇam |
makṣikātṛṇakeśādipātaḥ prāyo 'nnapānayoḥ ||
AS.ni.5.10 hṛllāsaśchardiraruciraśnato 'pi balakṣayaḥ |
pāṇyoravekṣā pādasya śopho 'kṣṇoratiśuklatā ||
AS.ni.5.11 bāhvoḥ pramāṇajijñāsā kāye baibhatsyadarśanam |
strīmadyamāṃsapriyatā ghṛṇitvaṃ mūrdhaguṇṭhanam ||
AS.ni.5.12 nakhakeśātivṛddhiśca svapne cābhibhavo bhavet |
pataṅgakṛkalāsāhikapiśvāpadapakṣibhiḥ ||
AS.ni.5.13 keśāsthituṣabhasmādirāśau samadhirohaṇam |
śūnyānāṃ grāmadeśānāṃ darśanaṃ śuṣyato 'mbhasaḥ ||
AS.ni.5.14 jyotirgirīṇāṃ patatāṃ jvalatāṃ ca mahīruhām ||
AS.ni.5.15 pīnasaśvāsakāsāṃsamūrdhasvararujo 'ruciḥ |
ūrdhvaṃ viṭsraṃsasaṃśoṣāvadhaścharidistu koṣṭhage ||
AS.ni.5.16 tiryaksthe pārśvarukdoṣe sandhige bhavati jvaraḥ |
rūpāṇyekādaśaitāni jāyante rājayakṣmiṇaḥ ||
AS.ni.5.17 teṣāmupadravān vidyāt kaṇṭhoddhvaṃsamurorujam |
jṛmbhāṅgamardaniṣṭhīvavahnisādāsyapūtitāḥ ||
AS.ni.5.18 tatra vātācchiraḥpārśvaśūlamaṃsāṅgamardanam |
kaṇṭhoddhvaṃsaḥ svarabhraṃśaḥ pittāt pādāsyapāṇiṣu ||
AS.ni.5.19 dāhotisāro 'sṛkchardirmukhagandho jvaro madaḥ |
kaphādarocakaśchardiḥ kāso mūrdhāṅgagauravam ||
AS.ni.5.20 prasekaḥ pīnasaḥ śvāsaḥ svarasādo 'lpavahnitā ||
AS.ni.5.21 doṣairmandānalatvena sopalepaiḥ kapholbaṇaiḥ |
srotomukheṣu ruddheṣu dhātūṣmasvalpakeṣu ca ||
AS.ni.5.22 vidahyamānaḥ svasthāne rasastāṃstānupadravān |
kuryādagacchan māṃsādīnasṛk cordhvaṃ pradhāvati ||
AS.ni.5.23 pacyate koṣṭha evānnamannapaktraiva cāsya yat |
prāyo 'smānmalatāṃ yātaṃ naivālaṃ dhātupuṣṭaye ||
AS.ni.5.24 raso 'pyasya na raktāya māṃsāya kuta eva tu |
avaṣṭabdhaḥ sa śakṛtā kevalaṃ vartate kṣayī ||
AS.ni.5.25 liṅgeṣvalpeṣvapi kṣīṇaṃ vyādhyauṣadhabalākṣamam |
varjayet sādhayedeva sarveṣvapi tato 'nyathā ||
AS.ni.5.26 doṣairvyastaiḥ samastaiśca kṣayāt ṣaṣṭhaśca medasā |
svarasādo bhavettatra kṣāmo rūkṣaścalaḥ svaraḥ ||
AS.ni.5.27 śūkapūrṇābhakaṇṭhatvaṃ snigdhoṣṇopaśayo 'nilāt |
pittāttālugale dāhaḥ śoṣa uktāvasūyanam ||
AS.ni.5.28 limpanniva kaphāt kaṇṭhaṃ mandaḥ khurakhurāyate |
svaro vibaddhaḥ sarvaistu sarvaliṅgaḥ kṣayāt kaṣet ||
AS.ni.5.29 dhūmāyatīva cātyarthaṃ medasā śleṣmalakṣaṇaḥ |
kṛcchralakṣyākṣaraścātra sarvairantyaṃ ca varjayet ||
AS.ni.5.30 arocako bhaveddoṣairjihvāhṛdayasaṃśrayaiḥ |
sannipātena manasaḥ santāpena ca pañcamaḥ ||
AS.ni.5.31 kaṣāyatiktamadhuraṃ vātādiṣu mukhaṃ kramāt |
sarvotthe virasaṃ śokakrodhādiṣu yathāmalam ||
AS.ni.5.32 chardirdoṣaiḥ pṛthak sarvairdviṣṭairarthaiśca pañcamī |
udāno vikṛto doṣān yūsarvāsvarpdhvamasyati ||
AS.ni.5.33 tāsūtkleśāsyalāvaṇyaprasekārucayo 'gragāḥ |
nābhiṃ pṛṣṭhaṃ rujan vāyuḥ pārśvecāhāramutkṣipet ||
AS.ni.5.34 tato vicchinnamalpālpaṃ kaṣāyaṃ phenilaṃ vamet |
śabdodgārayutaṃ kṛṣṇamacchaṃ kṛcchreṇa vegavat ||
AS.ni.5.35 kāsāsyaśoṣahṛnmūrdhasvarapīḍāklamānvitaḥ |
pittāt kṣārodakanibhaṃ dhūmraṃ haritapītakam ||
AS.ni.5.36 sāsṛgamlaṃ kaṭūṣṇaṃ ca tṛṇmūrchādāhatāpavān |
kaphāt snigdhaṃ ghanaṃ śvetaṃ śleṣmatantugavākṣitam ||
AS.ni.5.37 madhuraṃ lavaṇaṃ bhūriprasaktaṃ lomaharṣaṇam |
mukhaśvayathumādhuryatandrāhṛllāsakāsavān ||
AS.ni.5.38 sarvaliṅgā malaiḥ sarvai riṣṭoktā yāca tāṃ tyajet |
pūtyamedhyāśucidviṣṭadarśanaśravaṇādibhiḥ ||
AS.ni.5.39 tapte citte hṛdi kliṣṭe chardirdviṣṭārthayogajā ||
AS.ni.5.40 vātādīneva vimṛśet kṛmitṛṣṇāmadauhṛde |
śūlavepathuhṛllāsairviśeṣāt kṛmijāṃ vadet ||
AS.ni.5.41 kṛmihṛdrogaliggaiśca smṛtāḥ pañca tu hṛdgadāḥ |
teṣāṃ gulmanidānoktaiḥ samutthānaiśca sambhavaḥ ||
AS.ni.5.42 vātena śūlyate 'tyarthaṃ tudyete sphuṭatīva ca |
bhidyate śuṣyati stabdhaṃ hṛdayaṃ śūnyatā dravaḥ ||
AS.ni.5.43 akasmāddīnatā śoko bhayaṃ śabdāsahiṣṇutā |
vepathurveṣṭanaṃ mohaḥ śvāsarodho 'lpanidratā ||
AS.ni.5.44 pittāttṛṣṇā bhramo mūrcchā svedo 'mlakaḥklamaḥ |
chardanaṃ cāmlapittasya dhūmakaḥ pītatā jvaraḥ ||
AS.ni.5.45 śleṣmaṇā hṛdayaṃ stabdhaṃ bhāri kaṃsāśmagarbhavat |
kāsāgnisādaniṣṭhīvanidrālasyārucijvarāḥ ||
AS.ni.5.46 sarvaliṅgastribhirdoṣaiḥ kṛmibhiḥ śyāvanetratā |
tamaḥpraveśo hṛllāsaḥ śoṣaḥ kaṇḍūḥ kaphasrutiḥ ||
AS.ni.5.47 hṛdayaṃ pratatañcātra krakaceneva dāryate |
cikitsedāmayaṃ ghoraṃ taṃ śīghraṃ śīghrakāriṇam ||
AS.ni.5.48 vātāt pittāt kaphāt tṛṣṇā sannipātādrasakṣayāt |
ṣaṣṭhī syādupasargācca vātapitte tu kāraṇam ||
AS.ni.5.49 sarvāsu tatprakopo hi saumyadhātupraśoṣaṇāt |
sarvadehabhramotkampatāpatṛṭdāhamohakṛt ||
AS.ni.5.50 jihvāmūlagalaklomatālutoyavahāḥ sirāḥ |
saṃśoṣya tṛṣṇā jāyante tāsāṃ sāmānyalakṣaṇam ||
AS.ni.5.51 mukhaśoṣo jalātṛptirannadveṣaḥ svarakṣayaḥ |
kaṇṭhauṣṭhajihvākārkaśyaṃ jihvāniṣkramaṇaṃ klamaḥ ||
AS.ni.5.52 pralāpaścittavibhraṃśastṛḍgrahoktāstathāmayāḥ ||
AS.ni.5.53 mārutāt kṣāmatā dainyaṃ śaṅkhatodaḥ śirobhramaḥ |
gandhājñānāsyavairasyaśrutinidrābalakṣayāḥ ||
AS.ni.5.54 śītāmbupānādvṛddhiśca pittānmūrchāsyatiktatā |
raktekṣaṇatvaṃ pratataṃ śoṣo dāho 'tidhūmakaḥ ||
AS.ni.5.55 kapho ruṇaddhi kupitastoyavāhiṣu mārutam |
srotassu sakaphastena paṅkavacchoṣyate tataḥ ||
AS.ni.5.56 śūkairivācitaḥ kaṇṭho nidrā madhuravaktratā |
ādhmānaṃ śiraso jāḍyaṃ staimityacchardyarocakāḥ |
ālasyamavipākaśca sarvaiḥ syāt sarvalakṣaṇā ||
AS.ni.5.57 āmodbhavā ca bhaktasya saṃrodhādvātapittajā |
uṣṇaklāntasya sahasā śītāmbho bhajatastṛṣam ||
AS.ni.5.58 ūṣmā ruddho gataḥ koṣṭhaṃ yāṃ kuryāt pittajaiva sā |
yā ca pānātipānotthā tīkṣṇāgreḥsnehajā ca yā ||
AS.ni.5.59 snigdhagurvamlalavaṇabhojanena kaphodbhavā |
tṛṣṇā rasakṣayoktena lakṣaṇena kṣayātmikā ||
AS.ni.5.60 śoṣamehajvarādyanyadīrgharogopasargataḥ |
yā tṛṣṇā jāyate tīvrā sopasargātmikā smṛtā ||