atha trayodaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Ci.13.1 athāto mūtrāghātacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ci.13.2 vātānmūtrakṛcchre vātaharatailābhyaktagātrasyādhonābheḥ sarvamaṅgaṃ piṇḍena sekāvagāhaiśca vātaghnaiḥ kumbhīsvedena ca svedayet ||
AS.Ci.13.3 daśamūlabalairaṇḍamūlapunarnavāśatāvarīvṛścīvapattūrapāṣāṇabhedakakolakulatthayavakvāthena tatkalkena ca tailaṃ sarpiḥ sūrakarkṣavasālavaṇapañcakopetaṃ siddhaṃ pānāya dadyāt |
etānyeva cauṣadhānyannapāne piṇḍopanāhasvedayośca tailaphalasnehāmlayuktāni kalpayet |
prasannāṃ ca sauvarcalāḍhyāṃ pibet ||
AS.Ci.13.4 pittaje śītasekāvagāhapradehān prayuñjīta |
tṛṇapañcamūlaśvadaṃṣṭrābhīruvidārīkaśerukakvāthaṃ śītaṃ samadhu śarkaraṃ pibet |
tadvacca kāṇḍekṣurakamūlam |
kamalotpalavidārīśṛṅgāṭakāni |
drākṣārasena vā trapusakusumbhorvārubījavṛṣakakuṅkumakalkaṃ sarvamūtrāghātaghnam |
madhukadārvyurvārubījāni vā taṇḍuladhāvanena |
samākṣikāṃ vā dārvīmāmalakarasena |
mṛdvīkākalkaṃ vā paryuṣitāmbhasā ||
AS.Ci.13.5 kaphaje yathāsvaṃ svedo vamanaṃ kaṭutīkṣṇoṣṇakṣāramannapānaṃ yavānnaṃ takraṃ ca |
pibecca madyena sūkṣmailāmāmalakarasena vā madhuyutāṃ vā kadalīrasena kaiḍaryakarasena vā śitivārakabījaṃ vā takreṇa |
pravālacūrṇaṃ vā taṇḍulāmbunā |
dhavakuṭajakarañjāmṛtākebukailāragvadhasaptacchadakvāthaṃ vā śītaṃ sakṣaudram |
tatsiddhāṃ vā yavāgūm |
kaṇṭakārikāsvarasaṃ vā samākṣikam |
vyoṣailāgokṣurakasārasāsthīni vā madhumūtrayuktāni |
pāṭalīkṣāraṃ vā bahukṛtvaḥ parisrutaṃ tailayuktam |
tilapāṭalīpāribhadrayāvaśūkakṣārodakānuviddhāṃ vā tvageloṣakacūrṇayuktāṃ prasannām |
tilādīnāṃ vā pṛthak kṣāraṃ guḍopadaṃśamaśnīyāt |
tīkṣṇoṣṇadravyasiddhaṃ ca tailaṃ pānābhyaṅgārthe ||
AS.Ci.13.6 sannipātātmake vātādīnāṃ sthānānupūrvyā yathāsannaṃ pratikurvīta |
yatholbaṇaṃ vā sarveṣu samasthiteṣu vā samasitaṃ yavakṣāraṃ bhakṣayet |
api ca ||
AS.Ci.13.7 elāśmabhedakaśilājatupippalīnāṃ cūrṇāni taṇḍulajalālulitāni pitvā |
tadvadguḍena sahitānyupayujya māsamāsannamṛtyurapi jīvati mūtrakṛcchrī ||
AS.Ci.13.8 elopakulyāmadhukāśmabhedakauntīśvadaṃṣṭrāvṛṣakorupūgaiḥ |
kvāthaṃ pibeccharkarayāvagāḍhaṃ kṛcchre sadāhe saruje bibandhe ||
AS.Ci.13.9 harītakīgokṣurarājavṛkṣapāṣāṇabhiddhanvayavāsakānām |
kvāthaṃ pibedaśmajatupradhānaṃ sarśakare sāśmarimūtrakṛcchre ||
AS.Ci.13.10 aśmaryāmacirotthitāyāṃ vātabastyādiṣu ca yathādoṣamidamevācaret ||
AS.Ci.13.11 pāṣāṇabhedakavasukavasirāśmantakaśatāvarīśvadaṃṣṭrābṛhatīdvayakapotavaṅkābalātibalākacchurośīragundhuvṛkṣādanībhallūkavaraṇayavakolakulatthaśākaphalakatakaphalakvāthe sarpirūṣakādipratīvāpaṃ vipācya pītamāśu vātāśmarīṃ bhinatti |
ebhireva ca dravyaiḥ kaṣāyakṣārānnapānāni kalpayet ||
AS.Ci.13.12 siṃhīvyāghnīgokṣurakekṣurakorubūkamūlakalko 'madhureṇa dadhnā pītaḥ sapgāhādaśmarīṃ bhinatti |
śigrumūlakalkena dadhilavaṇayamakasiddho yūṣaḥ ||
AS.Ci.13.13 vīratarādigundretkaṭapattūravārāhīpāṭhāpāṭalīśirīṣaśālimūlavidārīdvipunarnavakvāthe trapusakusumbhairvārukarkarubījamadhukaśilājatupratīvāpaṃ sarpirvipācya pītamāśu pittāśmarīṃ bhinatti |
pūrvavacca kaṣāyādīnebhiḥ kalpayet ||
AS.Ci.13.14 varaṇādibhadradārvādiguggulvelādvayakuṣṭhamaricacitrakamustāsurasāhvayaiḥ kalkīkṛtaiḥ sādhitamūṣakādipratīvāpaṃ sarpiḥ śleṣmāśmarīṃ bhinatti |
iti samānaṃ pūrveṇa ||
AS.Ci.13.15 mastunā bahuśaḥ pāṭalībhasma gālayitvā bhasma visarjayet |
tatastanmastu gṛhītvā kulatthaiḥ saha kvāthayet |
taṃ kvāthaṃ gokṣurakamūlailātrapusakuraṇṭakabījapāṣāṇabhedakacūrṇaṃ kṣaudreṇa līḍhvānupibet |
tathā śīghramevāśmarī bhidyate cyavate ca ||
AS.Ci.13.16 aśmarībheṣajānāṃ ghṛtāktānāmantardhūmaṃ dagdhānāṃ kṣāraṃ grāmyapaśuśakṛtkṣāraṃ ca gomūtreṇa bahukṛtvo gālayitvā tamacchamagnau sādhayet |
ghanībhavati ca tasmiṃstryūṣaṇoṣakādicūrṇaṃ dadyāddarvīpralepaṃ cāvatārayet |
eṣa kṣīrāśinaḥ kṣārāvaleho 'śmarīṃ bhinatti pātayati ca śarkarām ||
AS.Ci.13.17 tilakadalīyavāpāmārgapalāśakṣāro 'vimūtreṇa pītaḥ samānaḥ pūrveṇa |
ketakapatrakvāthena hiṅgukrauñcāsthikṣārayuktaḥ pāṭalīkaravīrakṣāraśca |
krauñcoṣṭragardabhāsthiśvadaṃṣṭrākadambamūlatālapatrikājamodanāgaracūrṇaśca surāmaṇḍoṣṇodakānyataraprayuktaḥ ||
AS.Ci.13.18 picukāṅkolaśākakatakendīvaraphalakvāthaśca sukhoṣṇo guḍayuktaḥ |
nṛtyakuṇḍakabījacūrṇaśca samākṣiko 'vikṣīrayuktaḥ ||
AS.Ci.13.19 kapotavaṅkāmūlaṃ ca surayā |
tatsiddhaṃ vā payo 'śmarīvedanārtaḥ pibet |
siddhaṃ vābhayāsthibhiḥ punarnavena vā ||
AS.Ci.13.20 śeṣeṣvevaṃ mūtrāghāteṣvata eva cikitsāṃ vibhajet ||
AS.Ci.13.21 drasvapañcamūlena dviguṇatrikaṇṭakena sādhitaṃ toyaṃ payo vā kevalaṃ ghṛtamiśraṃ vā pibet sarvamūtrāghātaghnam ||
AS.Ci.13.22 gokṣurakakaṇṭakārikākṛtāṃ vā saphāṇitāṃ yavāgūm |
tāmracūḍarasasiddhāṃ vā |
vīratarādikvāthena vā |
tena vā tadbhāvitaṃ śilājatu |
vājirāsabhānyataraśakṛdrasaṃ vā |
durālabhāsvarasaṃ vā |
kakubhakaṣāyaṃ vā |
mūrvābhayāmustadevadārumadhukakalkaṃ vā |
vāruṇīkṣīroṣṇodakānyatamena |
triphalākalkaṃ vā sasaindhavaṃ sukhāmbhasā |
kevalameva vā bibhītaka bījaṃ surayā |
vihagapiśitopadaṃśaṃ vā nigadamadirāmaṇḍaṃ mārdvīkamāsavān vā vividhān pibet |
pītamadyaśca śīghravegena vājinā rathena vā yāyāt |
evamaśmarī śarkarā capracyavate |
sarveṣu ca mūtrāghāteṣu viśeṣato 'śmarīśarkarāsu vīratarādiḥ sarvathā prayojyaḥ |
tilvakaghṛtaṃ ca virekārtham |
bastikarma cābhīkṣṇaṃ viśeṣeṇottarabastiḥ ||
AS.Ci.13.23 tatra śyāmādirardhārdhavihito gomūtrasiddho nirūhaḥ |
bilvādimūlaiśca surāsauvīrakādisiddhaistṛṇapañcamūlaśvadaṃṣṭrāśṛtakṣīravāṃśca trapusairvārukaśatāhvābījakarṣabhakayavānīkalkitaḥ |
pītadārusiddhaṃ tailamanuvāsanam ||
AS.Ci.13.24 śatāvarīgokṣurakabṛhatīdvayapunarnavośīramadhukadvisārivāśreyasīlodhratṛṇapañcamūlakaṣāye kṣīracaturguṇaṃ balāvṛkṣakakharāhvopakuñcikāvatsakatrapusorvārubījaśitivārakamadhukaṣaḍgranthāśatāhvāśmabhedamadanahapuṣākalkagarbhaṃ tailamuttarabastiḥ |
tadviśuddhasrotasā ca punaḥ śukrāśmaryāṃ śukrāśayaśodhanārthaṃ balatthena puṃsā vṛṣyāṇa māṃsānāṃ kukkuṭamāṃsasya ca tṛptenānukūlāḥ prakarṣeṇa priyāḥ pramadā yathākālamāsevyā iti ||
AS.Ci.13.25 kriyābhirābhiḥ siddhābhirnacecchāntistato bhiṣak |
iti rājānamāpṛcchya śastraṃ sādhvavacārayet ||
AS.Ci.13.26 akriyāyāṃ dhruvo mṛtyuḥ kriyāyāṃ saṃśayo bhavet |
niścitasyāpi vaidyasya bahuśaḥ siddhakarmaṇaḥ ||
AS.Ci.13.27 athāturamupasnigdhamapakṛṣṭadoṣamīṣatkarśitamabhyakta svinnaśarīramabhuktavantaṃ kṛtamaṅgalasvastivācanamupakalpitasambhāramāśvāsya tato balavantamaviklavamājānusame phalake prāgupaveśya puruṣaṃ tasyotsaṅge suniṣaṣṇapūrvakāyamuttānaṃ vastracuṃbalopaviṣṭaṃ saṅkucitajānukūrparamitareṇa puṃsā sahabaddhaṃ sūtraiḥ śāṭakena vā tato 'syasvabhyaktaṃ nābhipradeśaṃ vāmapārśve vimṛdya muṣṭināvapīḍayet |
adhonābheryāvadaśmaryadhaḥ pratipannā tatastailābhyakte kṛttanakhe vāmahastapradeśinīmadhyame pāyau praṇidhāyānusevanyāsādya ca prayatnabalābhyāmaśmarīṃ meḍhragudayorantaramānīya nirvalīkamanāyatamaviṣamaṃ ca bastiṃ sanniveśya bhṛśamutpīḍayedaṅgulībhyāṃ yāvat granthirivonnataṃ śalyaṃ bhavati |
tataḥ sevanyāḥ savye pārśve sevanīṃ yavamātraṃ muktvā nidadhyācchastramaśmarīpramāṇena |
dakṣiṇato vā kriyāsaukaryahetorityeke |
yathā na vibhidyate vicūrṇyate vā tathā prayateta |
taccūrṇamalpamapyavasthitaṃ punaḥ parivṛddhimeti |
tasmāt samagrāmagravakreṇādadīta ||
AS.Ci.13.28 strīṇāṃ tu bastiḥ pārśvagato garbhāśayasannikṛṣṭaḥ |
tasmāttāsāmutsaṅgavadadhaḥ śastraṃ pātayet |
ato 'nyathā khalvāsāṃ mūtrasrāvī vraṇo bhavati puruṣasya ca mūtraprasekakṣaṇanāt |
aśmarīnimittamekato bhinno bastiḥ sidhyati |
kriyābhyāsācchāstravihitacchedādīnaṣpandaparivṛddhatvācca śalyasyeti |
na tu dvidhā bhinnabastiraśmarīmānamapi ||
AS.Ci.13.29 uddhṛtaśalyaṃ tūṣṇodakadroṇyāmavagāhya svedayet |
tathā bastirasṛjā nāpūryate |
pūrṇe tu kṣīrivṛkṣakaṣāyaṃ puṣpanetreṇa vidadhyāt |
sa hi tathā bastigatamaśmarīcūrṇaṃ raktaṃ ca nirharati |
mūtraviśuddhyarthaṃ ca guḍasauhityaṃ kārayet ||
AS.Ci.13.30 utthāpya cainaṃ madhughṛtābhyaktavraṇaṃ mūtraviśodhanadravyasiddhāmuṣṇāṃ yavāgūṃ saghṛtāṃ pāyayedubhayakālaṃ trirātram |
trirātrādūrdhvaṃ guḍapragāḍena payasā mṛdumodanamalpaṃ bhojayedādaśarātrāt |
ata ūrdhvaṃ phalāmlairjāṅgalarasaiḥ |
vraṇaṃ ca kṣīrivṛkṣakaṣāyeṇa prakṣālya lodhramadhukamañjiṣṭhāprapauṇḍarīkakalkena lepayet |
dvādaśarātraṃ cainamapramattaḥ svedayet |
eteṣveva ca haridrādiyukteṣu tailaṃ vipakvaṃ vraṇābhyañjanam |
saptarātrācca svamārgamapratipadyamāne mūtre yathoktamagninā vraṇaṃ dahet |
svamārgapratipanne cottarabastyāsthāpanānuvāsanairmadhuraprāyairupācaret ||
AS.Ci.13.31 yadṛcchayā mūtramārgapratipannāmantarāsaktāṃ śukrāśmarīṃ śarkarāṃ vā srotasāpaharet |
vidārya vā nāḍiṃ baḍiśenoddharet |
rūḍhavraṇaśca varṣamaṅganāśca naganāgarathadrumāt nārohet |
nāpsu plaveta bhuñjīta vā gurūṇi ||
AS.Ci.13.32 karmaṇi tu mūtravahaśukravahamuṣkasrotomūtraprasekasevanīyonigudabastayo 'ṣṭau parihartavyāḥ |
tatra mūtravahacchedāt mūtrapūrṇabastermaraṇam |
śukravahacchedānmaraṇaṃ klaibyaṃ vā |
muṣkasrotasorupaghātāt dhvajabhaṅgaḥ |
mūtraprasekacchedānmūtrasravaṇam |
sevanīyonicchedanādrujāprādurbhāvaḥ |
gudabastividdhasya sadyomaraṇamuktaṃ prāgiti ||
AS.Ci.13.33 bhavati cātra |
marmāṇyamūnyavijñāya srotojāni śarīriṇām |
śastrapāṇirdhruvaṃ hanti sāhasāt kevalo yathā iti ||