ekonaviṃśo+adhyāyaḥ/
Ca.6.19.1 athāto+atīsāracikitsitaṃ
vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.19.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.19.3 bhagavantaṃ khalvātreyaṃ
kṛtāhnikaṃ hutāgnihotramāsīnamṛṣigaṇaparivṛtamuttare himavataḥ pārśve
vinayādupetyābhivādya cāgniveśa uvāca --- bhagavan! atīsārasya
prāgutpattinimittalakṣaṇopaśamanāni prajānugrahārthamākhyātumarhasīti//
Ca.6.19.4 atha bhagavān
punarvasurātreyastadagniveśavacanamanuniśamyovāca --- śrūyatāmagniveśa!
sarvametadakhilena vākhyāyamānam/
ādikāle khalu yajñeṣu paśavaḥ samālabhanīyā babhūvurnālambhāya prakriyante
sma/
tato dakṣayajñaṃ pratyavarakālaṃ manoḥ putrāṇāṃ
nariṣyannābhāgekṣvākunṛgaśaryātyādīnāṃ kratuṣu paśūnāmevābhyanujñānāt
paśavaḥ prokṣaṇamavāpuḥ/
ataśca pratyavarakālaṃ pṛṣadhreṇa dīrghasatreṇa yajatā
paśūnāmalābhādgavāmālambhaḥ pravartitaḥ/
taṃ dṛṣṭvā pravyathitā bhūtagaṇāḥ, teṣāṃ copayogādupākṛtānāṃ gavāṃ
&gauravādauṣṇyādasātmyatvādaśastopayogāccopahatāgnīnāmupahatamanasāṃ
cātīsāraḥ pūrvamutpannaḥ pṛṣadhrayajñe//
Ca.6.19.5 athāvarakālaṃ vātalasya
vātātapavyāyāmātimātriniṣeviṇo
rūkṣālpapramitāśinastīkṣṇamadyavyavāyanityasyodāvartayataśca vegān vāyuḥ;
prakopamāpadyate, paktā copahanyate; sa vāyuḥ kupito+agnāvupahate
mūtrasvedau purīṣāśayamupahṛtya, tābhyāṃ purīṣaṃ dravīkṛtya, atīsārāya
prakalpate/
tasya rūpāṇi---vijjalamāmaṃ viplutamavasādi rūkṣaṃ dravaṃ
saśūlamāmagandhamīṣacchabdamaśabdaṃ vā vibaddhamūtravātamatisāryate purīṣaṃ,
vāyuścāntaḥkoṣṭhe saśabdaśūlastiryak carati vibaddha ityāmātisāro vātāt/
pakvaṃ vā vibaddhamalpālpaṃ saśabdaṃ saśūlaphenapicchāparikartikaṃ hṛṣṭaromā
viniḥśvasañ śuṣkamukhaḥ kaṭyūrutrikajānupṛṣṭhapārśvaśūlī bhraṣṭagudo
muhurmuhurvigrathitamupaveśyate purīṣaṃ vātāt; tamāhuranugrathitamityeke,
vātānugrathitavarcastvāt//
Ca.6.19.6 pittalasya
punaramlalavaṇakaṭukakṣāroṣṇatīkṣṇātimātraniṣeviṇaḥ
pratatāgnisūryasaṃtāpoṣṇamārutopahatagātrasya krodherṣyābahulasya pittaṃ
prakopamāpadyate/
tat prakupitaṃ dravatvādūṣmāṇamupahatya purīṣāśayavisṛtamauṣṇyād dravatvāt
saratvācca bhittvā purīṣamatisārāya prakalpate/
tasya rūpāṇi---hāridraṃ haritaṃ nīlaṃ kṛṣṇaṃ
&raktapittopahitamatidurgandhamatisāryate purīṣaṃ,
tṛṣṇādāhasvedamūrcchāśūlabradhnasaṃtāpapākaparīta iti pittātisāraḥ//
Ca.6.19.7 śleṣmalasya tu
gurumadhuraśītasnigdhopasevinaḥ saṃpūrakasyācintayato
divāsvapnaparasyālasasya śleṣmāprakopamāpadyate/
sa svabhāvād gurumadhuraśītasnigdhaḥ srasto+agnimupahatya saumyasvabhāvāt
purīṣāśayamupahatyopapledya purīṣamatisārāya kalpate/
tasya rūpāṇi---snigdhaṃ śvetaṃ picchilaṃ tantumadāmaṃ guru durgandhaṃ
śleṣmopahitamanubaddhaśūlamalpālpamabhīkṣṇamatisāryate sapravāhikaṃ,
gurūdaragudabastivaṃkṣaṇadeśaḥ kṛte+apyakṛtasaṃjñaḥ salomaharṣaḥ sotkleśo
nidrālasyaparītaḥ sadano+annadveṣī ceti śleṣmātisāraḥ//
Ca.6.19.8
atiśītasnigdharūkṣoṣṇagurukharakaṭhinaviṣamaviruddhāsātmyabhojanādabhojanāt
kālātītabhojanād yatkiṃcidabhyavaharaṇāt
praduṣṭamadyapānīyapānādatimadyapānādasaṃśodhanāt pratikarmaṇāṃ
viṣamagamanādanupacārājjvalanādityapavanasalilātisevanādasvapnādatisvapnādvegavidhārāṇādṛtuviparyayādayathābalamārambhādbhayaśokacittodvegātiyogāt
kṛmiśoṣajvarārśovikārātikarṣaṇādvā vyāpannāgnestrayo doṣāḥ prakupitā bhūya
evāgnimupahatya pakvāśayamanupraviśyātīsāraṃ sarvadoṣaliṅgaṃ janayanti//
Ca.6.19.9 api ca śoṇitādīn
&dhātūnatiprakṛṣṭaṃ dūṣayanto
dhātudoṣasvabhāvakṛtānatīsāravarṇānupadarśayanti/
tatra śoṇitādiṣu dhātuṣvatipraduṣṭeṣu
hāridraharitanīlamāñjiṣṭhamāṃsadhāvanasannikāśaṃ raktaṃ kṛṣṇaṃ śvetaṃ
varāhabhedaḥsadṛśamanubaddhavedanamavedanaṃ vā samāsavyatyāsādupaveśyate
śakṛd grathitamāmaṃ sakṛt, sakṛdapi pakvamanatikṣīṇamāṃsaśoṇitabalo
mandāgnirvihatamukharasaśca; tādṛśamāturaṃ kṛcchrasādhyaṃ vidyāt/
ebhirvarṇairatisāryamāṇaṃ sopadravamāturamasādhyo+ayamiti pratyācakṣīta;
tadyathā---pakvaṃśoṇitābhaṃ yakṛtkhaṇḍopamaṃ medomāṃsodakasannikāśaṃ
dadhighṛtamajjatailavasākṣīravesavārābhamatinīlamatiraktamatikṛṣṇamudakamivācchaṃ
punarmecakābhamatisnigdhaṃ haritanīlakaṣāyavarṇaṃ karburamāvilaṃ picchilaṃ
tantumadāmaṃ candrakopagatamatikuṇapapūtipūyagandhyāmāmamatsyagandhi
&makṣikākāntaṃ kuthitabahudhātusrāvamalpapurīṣamapurīṣaṃ
vā+atisāryamāṇaṃ
tṛṣṇādāhajvarabhramatamakahikkāśvāsānubandhamativedanamavedanaṃ vava
srastapakvagudaṃ paritagudavaliṃ muktanālamatikṣīṇabalamāṃsaśoṇitaṃ
sarvaparvāsthiśūlinamarocakāratipralāpasaṃmohaparītaṃ
sahasoparatavikāramatisāriṇamacikitsyaṃ vidyāt; iti sannipātātisāraḥ//
Ca.6.19.10 tamasādhyatāmasaṃprāptaṃ
cikitsed yathāpradhānopakrameṇa hetūpaśayadoṣaviśeṣaparīkṣayā ceti//
Ca.6.19.11 āgantū dvāvatīsārau mānasau
bhayaśokajau/
tattayorlakṣaṇaṃ vāyoryadatīsāralakṣaṇam//
Ca.6.19.12 māruto bhayaśokābhyāṃ
śīghraṃ hi parikupyati/
tayoḥ kriyā vātaharī harṣaṇāśvāsanāni ca//
Ca.6.19.13 ityuktāḥ ṣaḍatīsārāḥ,
sādhyānāṃ sādhanaṃ tvataḥ/
pravakṣyāmyanupūrveṇa yathāvattannibodhata//
Ca.6.19.14 doṣāḥ sannicitā yasya
vidagdhāhāramūrcchitāḥ/
atīsārāya kalpante bhūyastān saṃpravartayet//
Ca.6.19.15 na tu saṃgrahaṇaṃ deyaṃ
pūrvamāmātisāriṇe/
vibadhyamānāḥ prāgdoṣā janayantyāmayān bahūn//
Ca.6.19.16
daṇḍakālasakādhmānagrahaṇyarśogadāṃstathā/
śothapāṇḍvāmayaplīhakuṣṭhagulmodarajvarān//
Ca.6.19.17 tasmādupekṣetotkliṣṭān
vartamānān svayaṃ malān/
kṛchraṃ vā vahatāṃ dadyādabhayāṃ saṃpravartinīm//
Ca.6.19.18 tayā pravāhite doṣe
praśāmyatyudarāmayaḥ/
jāyate dehalaghutā jaṭharāgniśca vardhate//
Ca.6.19.19 pramathyāṃ madhyadoṣāṇāṃ
dadyāddīpanapācanīm/
laṅghanaṃ cālpadoṣāṇāṃ praśastamatisāriṇām//
Ca.6.19.20 pippalī nāgaraṃ dhānyaṃ
bhūtīkamabhayā vacā/
hrīveraṃ bhadramustāni bilvaṃ nāgaradhānyakam//
Ca.6.19.21 pṛśniparṇī śvadaṃṣṭrā ca
samaṅgā kaṇṭakārikā/
tisraḥ pramathyā vihitāḥ ślokārdhairatisāriṇām//
Ca.6.19.22 vacāprativiṣābhyāṃ vā
mustaparpaṭakena vā/
hrīveraśṛṅgaverābhyāaṃ pakvaṃ vā pāyayejjalam//
Ca.6.19.23 yukte+annakāle kṣutkṣāmaṃ
laghūnyannāni bhojayet/
tathā sa śīghramāpnoti rucimagnibalaṃ balam//
Ca.6.19.24 takreṇāvantisomena yavāgvā
tarpaṇena vā/
surayā madhunā cādau yathāsātmyamupācaret//
Ca.6.19.25 yavāgūbhirvilepībhiḥ
khaḍairyūṣai rasaudanaiḥ/
dīpanagrāhisaṃyuktaiḥ kramaśca syādataḥ param//
Ca.6.19.26 śālaparṇīṃ pṛśniparṇīṃ
bṛhatīṃ kaṇṭakārikām/
balāṃ śvadaṃṣṭrāṃ bilvāni pāṭhāṃ nāgaradhānyakam//
Ca.6.19.27 śaṭīṃ palāśaṃ hapuṣāṃ vacāṃ
jīrakapippalīm/
yavānīṃ pippalīmūlaṃ citrakaṃ hastipippalīm//
Ca.6.19.28 vṛkṣāmlaṃ dāḍimāmlaṃ ca
sahiṅgu biḍasaindhavam/
prayojayedannapāne vidhinā sūpakalpitam//
Ca.6.19.29 vātaśleṣmaharo hyeṣa gaṇo
dīpanapācanaḥ/
grāhī balyo rocanaśca tasmācchasto+atisāriṇām//
Ca.6.19.30 āme pariṇate yastu
vibaddhamatisāryate/
saśūlapicchamalpālpaṃ bahuśaḥ sapravāhikam//
Ca.6.19.31 yūṣeṇa mūlakānāṃ taṃ
badarāṇāmathāpi vā/
upodikāyāḥ kṣīriṇyā yavānyā vāstukasya vā//
Ca.6.19.32 suvarcalāyāścañcorvā
śākenāvalgujasya vā/
śaṭyāḥ karkārukāṇāṃ vā jīvantyāścirbhaṭasya vā//
Ca.6.19.33 loṇikāyāḥ sapāṭhāyāḥ
śuṣkaśākena vā punaḥ/
dadhidāḍimasiddhena bahusnehena bhojayet//
Ca.6.19.34 kalkaḥ syādbālabilvānāṃ
tilakalkaśca tatsamaḥ/
dadhnaḥ saro+amlasnehādyaḥ khaḍo hanyāt pravāhikām//
Ca.6.19.35 yavānāṃ mudgamāṣāṇāṃ
śālīnāṃ ca tilasya ca/
kolānāṃ bālabilvānāṃ dhānyayūṣaṃ prakalpayet//
Ca.6.19.36 aikadhyaṃ yamake bhṛṣṭaṃ
dadhidāḍimasārikam/
varcaḥkṣaye śuṣkamukhaṃ śālyannaṃ tena bhojayet//
Ca.6.19.37 dadhnaḥ saraṃ vā yamake
bhṛṣṭaṃ saguḍanāgaram/
surāṃ vā yamake bhṛṣṭāṃ vyañjanārthe pradāpayet//
Ca.6.19.38 phalāmlaṃ yamake bhṛṣṭaṃ
yūṣaṃ gṛñjanakasya vā/
lopākarasamamlaṃ vā snigdhāmlaṃ kacchapasya vā//
Ca.6.19.39 barhitittiridakṣāṇāṃ
vartakānāṃ tathā rasāḥ/
snigdhāmlāḥ śālayaścāgryā varcaḥkṣayarujāpahāḥ//
Ca.6.19.40 antarādhirasaṃ pūtvā raktaṃ
meṣasya cobhayam/
paceddāḍimasārāmlaṃ sadhānyasnehanāgaram//
Ca.6.19.41 &audanaṃ raktaśālīnāṃ
tenādyāt prapibecca tat/
tathā varcaḥkṣayakṛtairvyādhibhirvipramucyate//
Ca.6.19.42 gudaniḥsaraṇe śūle
pānamamlasya sarpiṣaḥ/
praśasyate nirāmāṇāmathavā+apyanuvāsanam//
Ca.6.19.43
cāṅgerīkoladadhyamlanāgarakṣārasaṃyutam/
ghṛtamutkvathitaṃ peyaṃ gudabhraṃśarujāpaham//
iti cāṅgerīghṛtam/
Ca.6.19.44 sacavyapippalīmūlaṃ
savyoṣaviḍadāḍimam/
peyamamlaṃ ghṛtaṃ yuktyā sadhānyājājicitrakam//
iti gudabhraṃśe cavyādighṛtam/
Ca.6.19.45 daśamūlopasiddhaṃ vā
sabilvamanuvāsanam/
śaṭīśatāhvābilvairvā vacayā citrakeṇa vā//
iti gudabhraṃśe+anuvāsanam/
Ca.6.19.46 stabdhabhraṣṭagude pūrvaṃ
snehasvedau prayojayet/
susvinnaṃ taṃ bhṛdūbhūtaṃ picunā saṃpraveśayet//
Ca.6.19.47 vibaddhavātavarcāstu
bahuśūlapravāhikaḥ/
saraktapicchastṛṣṇārtaḥ kṣīrasauhityamarhati//
Ca.6.19.48 yamakasyopari kṣīraṃ
dhāroṣṇaṃ vā pibennaraḥ/
śṛtameraṇḍamūlena bālabilvena vā &payaḥ//
Ca.6.19.49 evaṃ kṣīraprayogeṇa raktaṃ
picchā ca śāmyati/
śūlaṃ pravāhikā caiva vibandhaścopaśāmyati//
Ca.6.19.50 pittātisāraṃ
punarnidānopaśayākṛtibhirāmānvayamupalabhya yathābalaṃ
laṅghanapācanābhyāmupācaret/
tṛṣyatastu mustaparpaṭakośīrasārivācandanakirātatiktakodīcyavāribhirupacāraḥ/
laṅghitasya cāhārakāle
balātibalāsūrpaparṇīśālaparṇīpṛśniparṇībṛhatīkaṇṭakārikāśatāvarīśvadaṃṣṭrāniryūhasaṃyuktena
yathāsātmyaṃ yavāgūmaṇḍādinā tarpaṇādinā vā krameṇopacāraḥ/
mudgamasūrahareṇumakuṣṭhakāḍhakīyūṣairvā
lavakapiñjalaśaśahariṇaiṇakālapucchakarasairīṣadamlairanamlairvā
kramaśo+agniṃ sandhukṣayet/
anubandhe tvasya dīpanīyapācanīyopaśamanīyasaṃgrahaṇīyān yogān
saṃprayojayediti//
Ca.6.19.51 sakṣaudrātiviṣaṃ piṣṭvā
vatsakasya phalatvacam/
pibet pittātisāraghnaṃ taṇḍulodakasaṃyutam//
Ca.6.19.52 kirātatiktako mustaṃ
vatsakaḥ sarasāñjanaḥ/
bilvaṃ dāruharidrā tvak hrīberaṃ sadurālabham//
Ca.6.19.53 candanaṃ ca bhṛṇālaṃ ca
nāgaraṃ lodhramutpalam/
tilā mocaraso lodhraṃ samaṅgā kamalotpalam//
Ca.6.19.54 utpalaṃ dhātakīpuṣpaṃ
dāḍimatvaṅgahauṣadham/
kaṭphalaṃ nāgaraṃ pāṭhā jambvāmrāsthidurālabhāḥ//
Ca.6.19.55 yogāḥ ṣaḍete
sakṣaudrāstaṇḍulodakasaṃyutāḥ/
peyāḥ pittātisāraghnāḥ ślokārdhena nidarśitāḥ//
Ca.6.19.56 jīeṇoṣadhānāṃ śasyante
yathāyogaṃ prakalpitaiḥ/
rasaiḥ sāṃgrāhikairyuktāḥ purāṇā raktaśālayaḥ//
Ca.6.19.57 pittātisāro dīpāgneḥ
kṣipraṃ samupaśāmyati/
ajākṣīraprayogeṇa balaṃ varṇaśca vardhate//
Ca.6.19.58 bahudoṣasya dīptāgneḥ
saprāṇasya na tiṣṭhati/
aittiko yadyatīsāraḥ payasā taṃ virecayet//
Ca.6.19.59 palāśaphalaniryūhaṃ payasā
saha pāyayet/
tato+anupāyayet koṣṇaṃ kṣīrameva yathābalam//
Ca.6.19.60 pravāhite tena male
praśāmyatyudarāmayaḥ/
palāśavat prayojyā vā trāyamāṇā viśodhinī//
Ca.6.19.61 sāṃsargyāṃ kriyamāṇāyāṃ
śūlaṃ yadyanuvartate/
srutadoṣasya taṃ śīghraṃ yathāvadanuvāsayet//
Ca.6.19.62 śatapuṣpāvarībhyāṃ ca
payasā madhukena ca/
tailapādaṃ ghṛtaṃ siddhaṃ sabilvamanuvāsanam//
Ca.6.19.63 kṛtānuvāsanasyāsya
kṛtasaṃsarjanasya ca/
vartate yadyatīsāraḥ picchābastirataḥ param//
Ca.6.19.64 pariveṣṭya
kuśairārdrairārdravṛntāni śālmaleḥ/
kṛṣṇamṛttikayā++ālipya svedayedgomayāgninā//
Ca.6.19.65 suśuṣkāṃ mṛttikāṃ jñātvā
tāni vṛntāni śālmaleḥ/
śṛte payasi mṛdgīyādāpothyolūkhale tataḥ//
Ca.6.19.66 piṇḍaṃ muṣṭisamaṃ prasthe
tat pūtaṃ tailasarpiṣoḥ/
&snehitaṃ mātrayā yuktaṃ kalkena madhukasya ca//
Ca.6.19.67 bastimabhyaktagātrāya
dadyāt pratyāgate tataḥ/
snātvā bhuñjīta payasā jāṅgalānāṃ rasena vā//
Ca.6.19.68
pittāpisārajvaraśothagulmajīrṇātisāragrahaṇīpradoṣān/
jayatyayaṃ śīghramatipravṛddhān virecanāsthāpanayośca &bastiḥ//
Ca.6.19.69 pittātisārī yastvetāṃ
kriyāṃ muktvā niṣevate/
pittalānyannapānāni tasya pittaṃ mahābalam//
Ca.6.19.70 kuryādraktātisāraṃ tu
raktamāśu pradūṣayet/
tṛṣṇāṃ śūlaṃ vidāhaṃ ca gudapākaṃ ca dāruṇam//
Ca.6.19.71 tatra cchāgaṃ payaḥ śastaṃ
śītaṃ samadhuśarkaram/
pānārthaṃ bhojanārthaṃ ca gudaprakṣālane tathā//
Ca.6.19.72 audanaṃ raktaśālīnāṃ payasā
tena bhojayet/
rasaiḥ pārāvatādīnāṃ ghṛtabhṛṣṭaiḥ saśarkaraiḥ//
Ca.6.19.73 śaśapakṣimṛgāṇāṃ ca śītānāṃ
dhanvacāriṇām/
rasairanamlaiḥ saghṛtairbhojayettaṃ saśarkaraiḥ//
Ca.6.19.74 rudhiraṃ mārgamājaṃ vā
ghṛtabhṛṣṭaṃ praśasyate/
kāśmaryaphalayūṣo vā kiṃcidamlaḥ saśarkaraḥ//
Ca.6.19.75 nīlotpalaṃ mocarasaṃ
samaṅgā padmakeśaram/
ajākṣīrayutaṃ dadyājjīrṇe ca payasaudanam//
Ca.6.19.76 durbalaṃ pāyayitvā vā
tasyaivopari bhojayet/
prāgbhaktaṃ navanītaṃ vā dadyāt samadhuśarkaram//
Ca.6.19.77 prāśya kṣīrotthitaṃ sarpiḥ
kapiñjalarasāśanaḥ/
tryahādārogyamāpnoti payasā kṣīrabhuk tathā//
Ca.6.19.78 pītvā śatāvarīkalkaṃ payasā
kṣīrabhugjayet/
raktātisāraṃ pītvā vā tayā siddhaṃ ghṛtaṃ naraḥ//
Ca.6.19.79 ghṛtaṃ yavāgūmaṇḍena
kuṭajasya phalaiḥ śṛtam/
peyaṃ tasyānu pātavyā peyā raktopaśāntaye//
Ca.6.19.80 tvak ca dāruharidrāyāḥ
kuṭajasya phalāni ca/
pippalī śṛṅgaveraṃ ca drākṣā kaṭukarohiṇī//
Ca.6.19.81 ṣaḍbhiretairghṛtaṃ siddhaṃ
peyāmaṇḍāvacāritam/
atīsāraṃ jayecchīghraṃ tridoṣamapi dāruṇam//
Ca.6.19.82 kṛṣṇamṛnmadhukaṃ śaṅkhaṃ
rudhiraṃ taṇḍulodakam/
pītamekatra sakṣaudraṃ raktasaṃgrahaṇaṃ param//
Ca.6.19.83 pītaḥ priyaṅgukākalkaḥ
sakṣaudrastaṇḍulāmbhasā/
raktasrāvaṃ jayecchīghraṃ dhanvamāṃsarasāśinaḥ//
Ca.6.19.84 kalkastilānāṃ kṛṣṇānāṃ
śarkarāpañcabhāgikaḥ/
ājena payasā pītaḥ sadyo raktaṃ niyacchati//
Ca.6.19.85 palaṃ vatsakabījasya
śrapayitvā rasaṃ pibet/
yo rasāśī jayecchīghraṃ sa paittaṃ jaṭharāmayam//
Ca.6.19.86 pītvā saśarkarākṣaudraṃ
candanaṃ taṇḍulāmbhasā/
dāhatṛṣṇāpramehebhyo raktasrāvācca mucyate//
Ca.6.19.87 godo bahubhirutthānairyasya
pittena pacyate/
secayettaṃ suśītena paṭolamadhukāmbunā//
Ca.6.19.88 pañcavalkamadhūkānāṃ
rasairikṣurasairghṛtaiḥ/
chāgairgavyaiḥ payobhirvā śarkarākṣaudrasaṃyutaiḥ//
Ca.6.19.89 prakṣālanānāṃ kalkairvā
sasarpiṣkaiḥ pralepayet/
eṣāṃ vā sukṛtaiścūrṇaistaṃ gudaṃ pratisārayet//
Ca.6.19.90 dhātakīlodhracūrṇairvā
samāṃśaiḥ pratisārayet/
tathā sravati no raktaṃ gudaṃ taiḥ pratisāritam//
Ca.6.19.91 pakvatā praśamaṃ yāti
vedanā copaśāmyati/
yathoktaiḥ secanaiḥ śītaiḥ śoṇite+atisravatyapi//
Ca.6.19.92 gudavaṅkṣaṇakaṭyūru
secayedghṛtabhāvitam/
candanādyena tailena śatadhautena sarpiṣā//
Ca.6.19.93 kārpāsasaṃgṛhītena
secayedgudavaṅkṣaṇam/
alpālpaṃ bahuśo raktaṃ saśūlamupaveśyate//
Ca.6.19.94 yadā vāyurvibaddhaśca
kṛcchraṃ carati vā na vā/
picchābastiṃ tadā tasya yathoktamupakalpayet//
Ca.6.19.95 prapaiṇḍarīkasiddhena
sarpiṣā cānuvāsayet/
prāyaśo durbalagudāścirakālātisāriṇaḥ//
Ca.6.19.96 tasmādabhīkṣṇaśasteṣāṃ gude
snehaṃ prayojayet/
pavano+atipravṛtto hi sve sthāne labhate+adhikam//
Ca.6.19.97 balaṃ tasya sapittasya
jayārthe bastiruttamaḥ/
raktaṃ viṭasahitaṃ pūrvaṃ paścādvā yo+atisāryate//
Ca.6.19.98 śatāvarīghṛtaṃ tasya
lehārthamupakalpayet/
śarkarārdhāṃśikaṃ līḍhaṃ navanītaṃ navoddhṛtam//
Ca.6.19.99 kṣaudrapādaṃ jayecchīgraṃ
taṃ vikāraṃ hitāśinaḥ/
nyagrodhodumbarāśvatthaśuṅgānāpothya vāsayet//
Ca.6.19.100 ahorātraṃ jale tapte
ghṛtaṃ tenāmbhasā pacet/
tadardhaśarkarāyuktaṃ lihyāt sakṣaudrapādikam//
Ca.6.19.101 adho vā yadi
vā+apyūrdhvaṃ yasya raktaṃ pravartate/
yastvevaṃ durbalo mohāt pittalānyeva sevate//
Ca.6.19.102 dāruṇaṃ sa valīpākaṃ
prāpya śīghraṃ vipadyate/
śleṣmātisāre prathamaṃ hitaṃ laṅghanapācanam//
Ca.6.19.103 yojyaścāmātisāraghno
yathokto dīpano gaṇaḥ/
laṅghitasyānupūrvyāṃ ca kṛtāyāṃ na nivartate//
Ca.6.19.104 kaphajo yadyatīsāraḥ
kaphaghnaistamupācaret/
bilvaṃ karkaṭikā mustamabhayā viśvabheṣajam//
Ca.6.19.105 vacā viḍaṅgaṃ bhūtīkaṃ
dhānyakaṃ devadāru ca/
kuṣṭhaṃ sātiviṣā pāṭhā cavyaṃ kaṭukarohiṇī//
Ca.6.19.106 pippalī pippalīmūlaṃ
citrakaṃ hastipippalī/
yogāñchlokārdhavihitāṃścaturastān prayojayet//
Ca.6.19.107 śṛtāñchleṣmātisāreṣu
kāyāgnibalavardhanān/
ajājīmasitāṃ pāṭhāṃ nāgaraṃ maricāni ca//
Ca.6.19.108 dhātakīdviguṇaṃ
dadyānmātuluṅgarasāplutam/
rasāñjanaṃ sātiviṣaṃ kuṭajasya phalāni ca//
Ca.6.19.109 dhātakīdviguṇaṃ dadyāt
pātuṃ sakṣaudranāgaram/
dhātakī nāgaraṃ bilvaṃ lodhraṃ padmasya keśaram//
Ca.6.19.110 jambūtvaṅnāgaraṃ dhānyaṃ
pāṭhā mocaraso balā/
samaṅgā dhātakī bilvamadhyaṃ jambvāmrayostvacaḥ//
Ca.6.19.111 kapitthāni viḍaṅgāni
nāgaraṃ maricāni ca/
cāṅgerīkolatakrāmlāṃścaturastān kaphottare//
Ca.6.19.112 ślokārdhavihitān dadyāt
sasnehalavaṇāt khaḍān/
kapitthamadhyaṃ līḍhvā tu savyoṣakṣaudraśarkaram//
Ca.6.19.113 kaṭphalaṃ madhuyuktaṃ vā
mucyate jaṭharāmayāt/
kaṇāṃ madhuyutāṃ pītvā takraṃ pītvā sacitrakam//
Ca.6.19.114 jagdhvā vā bālabilvāni
mucyate jaṭharāmayāt/
bālabilvaṃ guḍaṃ tailaṃ pippalīṃ viśvabheṣajam/
lihyādvāte pratihate saśūlaḥ sapravāhikaḥ//
Ca.6.19.115 bhojyaṃ mūlakaṣāyeṇa
vātaghnaiścopasevanaiḥ/
vātātisāravihitairyūṣairmāṃsarasaiḥ khaḍaiḥ//
Ca.6.19.116 pūrvoktamamlasarpirvā
ṣaṭpalaṃ vā yathābalam/
purāṇaṃ vā ghṛtaṃ dadyādyavāgūmaṇḍamiśritam//
Ca.6.19.117 vātaśleṣmavibandhe vā
kaphe vā+atisravatyapi/
śūle pravāhikāyāṃ vā picchābastiṃ prayojayet//
Ca.6.19.118 pippalībilvakuṣṭhānāṃ
śatāgvāvacayorapi/
kalkaiḥ salavaṇairyuktaṃ pūrvoktaṃ sannidhāpayet//
Ca.6.19.119 pratyāgate sukhaṃ snātaṃ
kṛtāhāraṃ dinātyaye/
bilvatailena matimānsukhoṣṇenānuvāsayet//
Ca.6.19.120 vacāntairathavā
kalkaistailaṃ paktvā+anuvāsayet/
bahuśaḥ kaphavātārtastathā sa labhate sukham//
Ca.6.19.121 sve sthāne māruto+avaśyaṃ
vardhate kaphasaṃkṣaye/
sa vṛddhaḥ sahasā hanyāttasmāttaṃ tvarayā jayet//
Ca.6.19.122 vātasyānu jayet pittaṃ,
pittasyānu jayet kapham/
trayāṇāṃ vā jayet pūrvaṃ yo bhavedbalavattamaḥ//
Ca.6.19.123 tatra ślokaḥ---
prāgutpattinimittāni lakṣaṇaṃ sādhyatā na ca/
kriyā cāvasthikī siddhā nirdiṣṭā hyatisāriṇām//
ityagniveśakṛte tantre carakapratisaṃskṛte
cikitsāsthāne+atisāracikitsitaṃ nāmaikonaviṃśo+adhyāyaḥ//19//