viṃśo+adhyāyaḥ/
Ca.6.20.1 athātaśchardicikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.20.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.20.3 yaśasvinaṃ
brahmatapodyutibhyāṃ jvalantamagnyarkasamaprabhāvam/
punarvasuṃ bhūtahite niviṣṭaṃ papraccha śiṣyo+atrijamagniveśaḥ//
Ca.6.20.4 yāśchardayaḥ pañca purā
tvayoktā rogādhikāre bhiṣajāṃ variṣṭha!/
tāsāṃ cikitsāṃ sanidānaliṅgāṃ yathāvadācakṣva nṛṇāṃ hitārtham//
Ca.6.20.5 tadagniveśasya vaco niśamya
prīto bhiṣakśreṣṭha idaṃ jagāda/
yāśchardayaḥ pañca purā mayoktāstā vistareṇa bruvato nibadha//
Ca.6.20.6 doṣaiḥ
&pṛthaktriprabhavāścatasro dviṣṭārthayogādapi pañcamī syāt/
tāsāṃ hṛdutkleśakaphaprasekau dveṣo+aśane caiva hi pūrvarūpam//
Ca.6.20.7
vyāyāmatīkṣṇauṣadhaśokarogabhayopavāsādyatikarśitasya/
&vāyurmahāsrotasi saṃpravṛddha utkleśya doṣāṃstata ūrdhvamasyan//
Ca.6.20.8 āmāśayotkleśakṛtāṃ ca marma
prapīḍayaṃśchardimudīrayettu/
hṛtpārśvapīḍāmukhaśoṣamūrdhanābhyartikāsasvarabhedatodaiḥ//
Ca.6.20.9 udgāraśabdaprabalaṃ saphenaṃ
vicchinnakṛṣṇaṃ tanukaṃ kaṣāyam/
kṛcchreṇa cālpaṃ mahatā ca vegenārto+anilācchardayatīha duḥkham//
Ca.6.20.10
ajīrṇakaṭvamlavidāhyaśītairāmāśaye pittamudīrṇavegam/
rasāyanībhirvisṛtaṃ prapīḍya marmordhvamāgamya vamiṃ karoti//
Ca.6.20.11
mūrcchāpipāsāmukhaśoṣamūrdhatālvakṣisaṃtāpatamobhramārtaḥ/
pītaṃ bhṛśoṣṇaṃ haritaṃ satiktaṃ dhūmraṃ ca pittena vamet sadāham//
Ca.6.20.12
snigdhātigurvāmavidāhibhojyaiḥ svapnādibhiścaiva
kapho+ativṛddhaḥ/
uraḥ śiro marma rasāyanīśca sarvāḥ samāvṛtya vamiṃ karoti//
Ca.6.20.13
tandrāsyamādhuryakaphaprasekasaṃtoṣanidrārucigauravārtaḥ/
snigdhaṃ ghanaṃ svādu kaphādviśuddhaṃ salomaharṣo+alparujaṃ vamettu//
Ca.6.20.14 samaśnataḥ sarvarasān
prasaktamāmapradoṣartuviparyayaiśca/
sarve prakopaṃ yugapat prapannāśchardiṃ tridoṣāṃ janayanti doṣāḥ//
Ca.6.20.15
śūlāvipākārucidāhatṛṣṇāśvāsapramohaprabalā prasaktam/
chardistridoṣāllavaṇāmlanīlasāndroṣṇaraktaṃ vamatāṃ nṛṇāṃ syāt//
Ca.6.20.16 viṭsvedamūtrāmbuvahāni
vāyuḥ srotāṃsi saṃrudhya yadordhvameti/
utsannadoṣasya samācitaṃ taṃ doṣaṃ samuddhūya narasya koṣṭhāt//
Ca.6.20.17 viṇmūtrayostat
samavarṇagandhaṃ tṛṭśvāsahikkārtiyutaṃ prasaktam/
pracchardayedduṣṭamihātivegāttayā+arditaścāśu vināśameti//
Ca.6.20.18
dviṣṭapratīpāśucipūtyamedhyabībhatsagandhāśanadarśanaiśca/
yacchardayettaptamanā manoghnairdviṣṭārthasaṃyogabhavā matā sā//
Ca.6.20.19 kṣīṇasya yā
chardiratipravṛddhā sopadravā śoṇitapūyayuktā/
sacandridāṃ tāṃ pravadantyasādhyāṃ sādhyāṃ cikitsedanupadravāṃ ca//
Ca.6.20.20 āmāśayotkleśabhavā hi
sarvāśchardyo matā laṅghanameva tasmāt/
prākkārayenmārutajāṃ vimucya saṃśodhanaṃ vā kaphapittahāri//
Ca.6.20.21 cūrṇāni
ligyānmadhunā+abhayānāṃ hṛdyāni vā yāni virecanāni/
madyaiḥ payobhiśca yutāni yuktyā nayantyadho doṣamudīrṇamūrdhvam//
Ca.6.20.22 vallīphalādyairvamanaṃ
pibedvā yo durbalastaṃ śamanaiścikitset/
rasairmanojñairlaghubhirviśuṣkairbhakṣyaiḥ sabhojyairvividhaiśca pānaiḥ//
Ca.6.20.23
susaṃskṛtāstittiribarhilāvarasā vyapohantyanilapravṛttām/
chardiṃ tathā kolakulatthadhānyabilvādimūlāmlayavaiśca yūṣaḥ//
Ca.6.20.24 &vātātmikāyāṃ
hṛdayadravārto naraḥ pibet saindhavavadghṛtaṃ tu/
siddhaṃ tathā dhānyakanāgarābhyāṃ dadhnā ca toyena ca dāḍimasya//
Ca.6.20.25 vyoṣeṇa yuktāṃ
lavaṇaistribhiśca ghṛtasya mātrāmathavā vidadhyāt/
snigdhāni gṛdyāni ca bhojanāni rasaiḥ sayūṣairdadhidāḍimāmlaiḥ//
Ca.6.20.26 pittātmikāyāmanulomanārthaṃ
drākṣāvidārīkṣurasaistrivṛt syāt/
kaphāśayasthaṃ tvatimātravṛddhaṃ pittaṃ haret svādubhirūrdhvameva//
Ca.6.20.27 śuddhāya kāle
madhuśarkarābhyāṃ lājaiśca manthaṃ yadi vā+api peyām/
pradāpayenmudgarasena vā+api śālyodanaṃ jāṅgalajai rasairvā//
Ca.6.20.28 sitopalāmākṣikapippalībhiḥ
kulmāṣalājāyavasaktugṛñjān/
kharjūramāṃsānyatha nārikelaṃ drākṣāmatho vā badarāṇi lihyāt//
Ca.6.20.29
srotojalājotpalakolamajjacūrṇāni lihyānmadhumā+abhayāṃ ca/
kolāsthimajjāñjanamakṣikāviḍlājāsitāmāgadhikākaṇān vā//
Ca.6.20.30 drākṣārasaṃ vā+api pibet
suśītaṃ mṛdbhṛṣṭaloṣṭaprabhavaṃ jalaṃ vā/
jambvāmrayoḥ pallavajaṃ kaṣāyaṃ pibet suśītaṃ madhusaṃyutaṃ vā//
Ca.6.20.31 niśi sthitaṃ vāri
samudgakṛṣṇaṃ sośīradhānyaṃ caṇakodakaṃ vā/
gavedhukāmūlajalaṃ guḍūcyā jalaṃ pibedikṣurasaṃ payo vā//
Ca.6.20.32 sevayaṃ pibet
kāñcanagairikaṃ vā sabālakaṃ taṇḍuladhāvanena/
dhātrīrasenottamacandanaṃ vā tṛṣṇāvamighnāni samākṣikāṇi//
Ca.6.20.33 kalkaṃ tathā
candanacavyamāṃsīdrākṣottamābālakagairikāṇām/
śītāmbunā gairikaśālicūrṇaṃ mūrvāṃ tathā taṇḍuladhāvanana//
Ca.6.20.34 kaphātmikāyāṃ vamanaṃ
praśastaṃ sapippalīsarṣapanimbatoyaiḥ/
piṇḍītakaiḥ saindhavasaṃprayuktairvamyāṃ kaphāmāśayaśodhanārtham//
Ca.6.20.35 godhūmaśālīn sayavān
purāṇān yūṣaiḥ paṭolāmṛtacitrakāṇām/
vyoṣasya nimbasya ca takrasiddhairyūṣaiḥ phalāmlaiḥ kaṭubhistathā+adyāt//
Ca.6.20.36 rasāṃśca śūlyāni ca
jāṅgalānāṃ māṃsāni jīrṇānmadhusīdhvariṣṭān/
rāgāṃstathā ṣāḍavapānakāni drākṣākapitthaiḥ phalapūrakaiśca//
Ca.6.20.37 mudgānmasūrāṃścaṇakān
kalāyān bhṛṣṭān yutānnāgaramākṣikābhyām/
lihyāttathaiva triphalāviḍaṅgacūrṇaṃ &viḍaṅgaplavayoratho vā//
Ca.6.20.38 sajāmbavaṃ vā
&badarāmlacūrṇaṃ mustāyutāṃ karkaṭakasya śṛṅgīm/
durālabhāṃ vā madhusaṃprayuktāṃ lihyāt kaphacchardivinigrahārtham//
Ca.6.20.39 manaḥśilāyāḥ phalapūrakasya
rasaiḥ kapitthasya ca pippalīnām/
kṣaudreṇa cūrṇaṃ maricaiśca yuktaṃ lihañjayecchardimudīrṇavegām//
Ca.6.20.40 yaiṣā pṛthaktvena mayā
kriyoktā tāṃ sannipāte+api &samasya buddhyā/
doṣarturogāgnibalānyavekṣya prayojayecchāstravidapramattaḥ//
Ca.6.20.41 manobhighāte tu manonukūlā
vācaḥ samāśvāsanaharṣaṇāni/
lokaprasiddhāḥ śrutayo vayasyāḥ śṛṅgārikāścaiva hitā vihārāḥ//
Ca.6.20.42 gandhā vicitrā
manaso+anukūlā mṛtpuṣpaśuktāmlaphalādikānām/
śākāni bhojyānyatha pānakāni susaṃskṛtāḥ ṣāḍavarāgalehāḥ//
Ca.6.20.43 yūṣā rasāḥ kāmbalikā
khaḍāśca māṃsāni dhānā vividhāśca bhakṣyāḥ/
phalāni mūlāni ca gandhavarṇarasairupetāni vamiṃ jayanti//
Ca.6.20.44 gandhaṃ rasaṃ sparśamathāpi
śabdaṃ rūpaṃ ca yadyat priyamapyasātmyam/
tadeva dadyāt praśamāya tasyāstajjo hi rogaḥ sukha eva jetum//
Ca.6.20.45 chardyutthitānāṃ ca
cikitsitāt svāccikitsitaṃ kāryamupadravāṇām/
atipravṛttāsu virecanasya karmātiyoge vihitaṃ vidheyam//
Ca.6.20.46 vamiprasaṅgāt
pavano+apyavaśyaṃ dhātukṣayādvṛddhimupaiti tasmāt/
cirapravṛttāsvanilāpahāni kāryāṇyupastambhavabṛṃhaṇāni//
Ca.6.20.47 sarpirguḍāḥ
kṣīravidhirghṛtāni kalyāṇakatryūṣaṇajīvanāni/
vṛṣyāstathā māṃsarasāḥ salehāściraprasaktāṃ ca vamiṃ jayanti//
Ca.6.20.48 tatra ślokaḥ---
hetuṃ saṃkhyāṃ lakṣaṇamupadravān sādhyatāṃ na yogāṃśca/
chardīnāṃ praśamārthaṃ prāha cikitsitaṃ munivaryaḥ//
ityagniveśakṛte tantre carakapratisaṃskṛte+aprāpte dṛḍhabalasaṃpūrite
cikitsāsthāne chardicikitsitaṃ nāma viṃśo+adhyāyaḥ//20//