श्रीमन् महाभारतम्

अध्यायः 048

सञ्जयेन धृतराष्ट्रंप्रति श्रीकृष्णमहिमादिप्रतिपादकानामर्जुनवचसां विस्तरेण कथनम् ॥ 1 ॥

इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि यानसन्धिपर्वणि अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः ॥

5-48-8 कर्म पापम् । अनिर्विष्टं अनुपभुक्तम् । अश्विभ्यां अश्विपुत्राभ्याम् ॥ 5-48-9 अपध्यानात अपकारचिन्तनमात्रात् । गां पृथ्वीम् ॥ 5-48-12 त्वं एतावत्कुर्वित्याह ह्रियेति । यान् लोकान् अन्यायवृत्तिर्धार्तराष्ट्रोऽध्यतिष्ठत् तान् ह्रीप्रभृतिनिर्गुणैरुपलक्षिते पाण्डवे अनुरक्तान् कुरु ॥ 5-48-13 मायया कपटेन उपधीयन्ते उपस्थाप्यन्ते इति मायोपधश्चलवादः तम् । प्रतिपन्नः प्राप्तः प्रणिधानादिभिरुपेतः सत्यं ब्रुवंश्च नः नृपः अतिवेलं क्लिश्यमानोपि तितिक्षमाण एवास्ते इति शेषः ॥ 5-48-14 क्रोध अवस्त्रष्टा उत्स्रक्ष्यति । अन्वतप्त्यत् शोचिष्यति । आर्षोलकारव्यत्ययः ॥ 5-48-15 कृष्णवर्त्मा दाहेन कृष्णीकृतभूभाग इति प्राञ्चः । दग्धा धक्ष्यति ॥ 5-48-22 तृणप्रायं तृणगृहमयं ग्रामम् । परासिक्तं दूरे निरस्तम् ॥ 5-48-24 वराङ्गानां शिरसाम् । उपासङ्गान् उच्चयान् । दक्षिणेन कुशलेन अनायासेनेति यावत् । आचरेत् कुर्यात् । रथिनः योधान् । प्रचेता कूटीकरिष्यति ॥ 5-48-25 दुःखशय्यां अशेतेत्युत्तरं तां यदा स्मरिष्यतीति शेषः ॥ 5-48-28 सुवर्णस्य तारो दीर्घतन्तुः तम् । अतिवेगादलातचक्रवत्सुवर्णरेखातुल्यमित्यर्थ-॥ 5-48-31 आयतः आगच्छतः ॥ 5-48-34 क्षेप्तारः क्षेप्स्यन्ति ॥ 5-48-39 धारयेयुः जीवेयुः ॥ 5-48-40 वरूथी रथगुप्तिमान् ॥ 5-48-43 स वृष्णिसिंहः कृष्णाः येषामग्रणीः स्यात् तेभ्योऽन्ये तं न सहेरन् ॥ 5-48-44 राज्यं च मा वृणीष्व मा प्रार्थयस्व इति ब्रूयाः । दुर्योधनं प्रतीत्यर्थात् । यतः वयं युद्धेऽद्वितयं सहायं सत्यकिं प्रवृणीम वृतवन्त-॥ 5-48-49 वृष्णिसिंहस्य कृष्णस्य यथाविधं यादृक्प्रकारं योगमाहुः तैः सर्वैर्गुणैः सात्यकिरुपेतः ॥ 5-48-55 आददानान् ग्रसमानान् ॥ 5-48-57 प्रचेतारः राशीकरिष्यन्ति ॥ 5-48-59 अस्त्रपथं असंप्राप्तान् । अस्त्रं दृष्ट्वैव नश्यत इत्यर्थः 5-48-60 प्रणोत्स्यामि दूरीकरिष्यामि ॥ 5-48-62 कान्दिग्भूतं भयेन पलायितम् । श्रान्तपत्रं श्रान्तवाहनम् ॥ 5-48-63 यथा वाजपेये प्रजापतिदैवत्याः सप्तदश पशवो विशस्यन्ते तद्वद्बहूनामिहापि विशसनं कृतम् ॥ 5-48-64 देवदत्तं अर्जुनस्य शङ्खम् ॥ 5-48-67 उदूकान्ते संध्यावन्दनाचमनान्ते ॥ 5-48-71 सागरं सगरैर्वर्धितम् । सलिलस्य महोदधिं जलसमुद्रम् ॥ 5-48-75 सुदर्शनं नाम राजानम् । ललामं ललामभूतः कृष्णः ॥ 5-48-76 कवाटे नगरभेदे ॥ 5-48-77 अयं सुयोधनः । यथा जम्भो दैत्यः शैलं वेगेन अभिहत्य हतः शेते तद्वत् ॥ 5-48-80 भौमो भूमिपुत्रः ॥ 5-48-83 निर्मिचने नगरे । क्षुरान्तान् तीक्ष्णधारान् लोहमयानित्यर्थः ॥ 5-48-93 साधु कृतं सत्कर्म नास्ति । निष्पलत्वात् वृथैव धर्म इत्यर्थः ॥ 5-48-94 कर्मबद्धं न मन्यते चेदित्योकृष्य योज्यम् ॥ 5-48-95 इदं राज्यस्याप्रदानं इदानींतनम् । तच्च राज्यात् निःसारणं तदार्नीतनं अभिसमीक्ष्य आलोच्य । पापवशात्पराजय एव तस्येत्यर्थः ॥ 5-48-99 मृगचक्रा मृगसमूहाः ॥ 5-48-108 विजयः कर्म येषां ते वैजय्याः । देवानपि लब्ध्वा विजयवन्त एवेत्यर्थः ॥