ekonaviṃśo+adhyāyaḥ/
Su.4.19.1 athāto vṛddhyupadaṃśaślīpadacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Su.4.19.2 yathovāca bhagavān dhanvantariḥ//
Su.4.19.3 antravṛddhyā vinā ṣaḍyā vṛddhayastāsu varjayet/ aśvādiyānaṃ vyāyāmaṃ maithunaṃ veganigraham//
Su.4.19.4 atyāsanaṃ caṅkramaṇamupavāsaṃ gurūṇi ca/ tatrādito vātavṛddhau traivṛtasnigdhamāturam//
Su.4.19.5 svinnaṃ cainaṃ yathānyāyaṃ pāyayeta virecanam/ kośāmratilvakairaṇḍaphalatailāni vā naram//
Su.4.19.6 sakṣīraṃ vā pibenmāsaṃ tailameraṇḍasaṃbhavam/ tataḥ kāle+anilaghnānāṃ kvāthaiḥ kalkaiśca buddhimān//
Su.4.19.7 nirūhayennirūḍhaṃ ca bhuktavantaṃ rasaudanam/ yaṣṭīmadhukasiddhena tatastailena yojayet//
Su.4.19.8 snehopanāhau kuryācca pradehāṃścānilāpahān/ vidagdhāṃ pācayitvā vā sevanīṃ parivarjayet//
Su.4.19.9 bhindyāttataḥ prabhinnāyāṃ yathoktaṃ kramamācaret/ pittajāyāmapakvāyāṃ pittagranthikramo hitaḥ//
Su.4.19.10 pakvāṃ vā bhedayedbhinnāṃ śodhayet kṣaudrasarpiṣā/ śuddhāyāṃ ca bhiṣagdadyāttailaṃ kalkaṃ ca ropaṇam//
Su.4.19.11 raktajāyāṃ jalaukobhiḥ †śoṇitaṃ nirharedbhiṣak/ pibedvirecanaṃ vā+api śarkarākṣaudrasaṃyutam//
Su.4.19.12 pittagranthikramaṃ kuryādāme pakve ca sarvadā/ vṛddhiṃ kaphātmikāmuṣṇairmūtrapiṣṭaiḥ pralepayet//
Su.4.19.13 pītadārukaṣāyaṃ ca pibenmūtreṇa saṃyutam/ vimlāpanādṛte vā+api śleṣmagranthikramo hitaḥ//
Su.4.19.14 pakvāyāṃ ca vibhinnāyāṃ tailaṃ śodhanamiṣyate/ sumanāruṣkarāṅkoṭhasaptaparṇeṣu sādhitam//
Su.4.19.15 medaḥsamutthāṃ saṃsvedya lepayet surasādinā/ śirovirekadravyairvā sukhoṣṇairmūtrasaṃyutaiḥ//
Su.4.19.16 svinnāṃ cāveṣṭya paṭṭena samāśvāsya tu mānavam/ rakṣan phale sevanīṃ ca vṛddhipatreṇa dārayet//
Su.4.19.17 medastataḥ samuddhṛtya dadyāt kāsīsasaindhave/ badhnīyācca yathoddiṣṭaṃ śuddhe tailaṃ ca dāpayet//
Su.4.19.18 manaḥśilālalavaṇaiḥ siddhamāruṣkareṣu ca/ mūtrajāṃ svedayitvā tu vastrapaṭṭena veṣṭayet//
Su.4.19.19 sevanyāḥ pārśvato+adhastādvidhyed vrīhimukhena tu/ athātra dvimukhāṃ nāḍīṃ dattvā visrāvayedbhiṣak//
Su.4.19.20 mūtraṃ nāḍīmathoddhṛtya sthagikābandhamācaret/ śuddhāyāṃ ropaṇaṃ dadyādvarjayedantrahaitukīm//
Su.4.19.21 aprāptaphalakoṣāyāṃ vātavṛddhikramo hitaḥ/ tatra yā vaṅkhaṇasthā †tāṃ dahedardhenduvattrayā//
Su.4.19.22 samyaṅmārgāvarodhārthaṃ kośaprāptāṃ tu varjayet/ tvacaṃ bhittvā+aṅguṣṭhamadhye daheccāṅgaviparyayāt//
Su.4.19.23 anenaiva vidhānena vṛddhī vātakaphātmike/ pradahet prayataḥ kiṃtu snāyucchedo+adhikastayoḥ//
Su.4.19.24 śaṅkhopari ca karṇānte tyaktvā yatnena sevanīm/ vyatyāsādvā sirāṃ vidhyedantravṛddhinivṛttaye//
Su.4.19.25 upadaṃśeṣu sādhyeṣu snigdhasvinnasya dehinaḥ/ sirāṃ vidhyenmeḍhramadhye pātayedvā jalaukasaḥ//
Su.4.19.26 haredubhayataścāpi doṣānatyarthamucchritān/ sadyo+apahṛtadoṣasya rukśophāvupaśāmyataḥ//
Su.4.19.27 yadi vā durbalo janturna vā prāptaṃ virecanam/ nirūheṇa harettasya doṣānatyarthamucchritān//
Su.4.19.28 prapauṇḍarīkayaṣṭyāhvavarṣābhūkuṣṭhadārubhiḥ/ saralāgururāsnābhirvātajaṃ saṃpralepayet//
Su.4.19.29 niculairaṇḍabījāni yavagodhūmasaktavaḥ/ etaiśca vātajaṃ snigdhaiḥ sukhoṣṇaiḥ saṃpralepayet//
Su.4.19.30 prapauṇḍarīkapūrvaiśca dravyaiḥ sekaḥ praśasyate/ gaurikāñjanayaṣṭyāhvārivośīrapadmakaiḥ//
Su.4.19.31 sacandanotpalaiḥ snigdhaiḥ paittikaṃ saṃpralepayet/ padmotpalamṛṇālaiśca sasarjārjunavetasaiḥ//
Su.4.19.32 sarpiḥsnigdhaiḥ samadhukaiḥ paittikaṃ saṃpralepayet/ secayecca ghṛtakṣīraśarkarekṣuadhūdakaiḥ//
Su.4.19.33 athavā+api suśītena kaṣāyeṇa vaṭādinā/ sālāśvakarṇājakarṇadhavatvagbhiḥ kaphotthitam//
Su.4.19.34 surāpiṣṭābhiruṣṇābhiḥ satailābhiḥ pralepayet/ rajanyativiṣāmustāsurāsuradārubhiḥ†//
Su.4.19.35 saptrapāṭhāpattūrairathavā saṃpralepayet/ surasāragvadhādyośca kvāthābhyāṃ paribecayet//
Su.4.19.36 evaṃ saṃśodhanālepasekaśoṇitamokṣaṇaiḥ/ pratikuryāt kriyāyogaiḥ prāksthānoktairhitairapi//
Su.4.19.37 na yāti ca yathā pākaṃ prayateta tathā bhiṣak/ vidagdhaistu sirāsnāyutvaṅmāṃsaiḥ kṣīyate dhvajaḥ//
Su.4.19.38 śastreṇopacareccāpi pākamāgatamāśu vai/ tadā+apohya tilaiḥ sarpiḥkṣaudrayuktaiḥ pralepayet//
Su.4.19.39 karavīrasya patrāṇi jātyāragvadhayostathā/ prakṣālane prayojyāni vaijayantyarkayorapi//
Su.4.19.40 saurāṣṭrīṃ gairikaṃ tutthaṃ puṣpakāsīsasaindhavam/ rodhraṃ rasāñjanaṃ dārvīṃ haritālaṃ manaḥśilām//
Su.4.19.41 hareṇukaile ca tathā sūkṣmacūrṇāni kārayet/ taccūrṇaṃ kṣaudrasaṃyuktamupadaṃśeṣu pūjitam//
Su.4.19.42 jambvāmrasumanānimbaśvetakāmbojipallavāḥ/ śallakībadarībilvapalāśatiniśatvacaḥ//
Su.4.19.43 kṣīriṇāṃ ca tvaco yojyāḥ kvāthe triphalayā saha/ tena kvāthena niyataṃ vraṇaṃ prākṣālayedbhiṣak//
Su.4.19.44 asminneva kaṣāye tu tailaṃ dhīro vipācayet/ gojīviḍaṅgayaṣṭībhiḥ sarvagandhaiśca saṃyutam//
Su.4.19.45 etat sarvopadaṃśeṣu śreṣṭhaṃ ropaṇamiṣyate/ svarjikātutthakāsīsaṃ śaileyaṃ ca rasāñjanam//
Su.4.19.46 manaḥśilāsamaiścūrṇaṃ vraṇavīsśarpanāśanam/ gundrāṃ dagdhvā kṛtaṃ bhasma haritālaṃ manaḥśilā//
Su.4.19.47 upadaṃśabisarpāṇāmetacchantikaraṃ param/ mārkavastriphalā dantī tāmracūrṇamayorajaḥ//
Su.4.19.48 upadaṃśaṃ nihantyeṣa vṛkṣamindrāśaniryathā/ upadaṃśadvaye+apyetāṃ pratyākhyāyācaret kriyām//
Su.4.19.49 tayoreva ca yā yogyā vīkṣya doṣabalābalam/ upadaṃśe viśeṣeṇa śṛṇu bhūyastridoṣaje//
Su.4.19.50 duṣṭavraṇavidhiṃ kuryāt kuthitaṃ mehanaṃ tyajet/ jambvoṣṭhenāgnivarṇena paścāccheṣaṃ dahedbhiṣak//
Su.4.19.51 samyagdagdhaṃ ca vijñāya madhusarpiḥ prayojayet/ śuddhe ca ropaṇaṃ dadyāt kalkaṃ tailaṃ hitaṃ ca yat//
Su.4.19.52 snehasvedopapanne tu ślīpade+anilane bhiṣak/ kṛtvā gulphopari sirāṃ vidhyettu caturaṅgule//
Su.4.19.53 samāpyāyitadehaṃ ca bastibhiḥ samupācaret/ māsameraṇḍajaṃ tailaṃ pibenmūtreṇa saṃyutam//
Su.4.19.54 payasaudanamaśnīyānnāgarakvathitena ca/ taivṛtaṃ copayuñjīta śasto dāhastathā+agninā//
Su.4.19.55 gulphasyādhaḥ sirāṃ vidhyecchlīpade pittasaṃbhave/ pītaghnīṃ ca kriyāṃ kuryāt pittārbudavisarpavat//
Su.4.19.56 sirāṃ suviditāṃ vidhyedaṅguṣṭhe ślaiṣmike bhiṣak/ madhuyuktāni cābhīkṣṇaṃ kaṣāyāṇi pibennaraḥ//
Su.4.19.57 pibedvā+apyabhayākalkaṃ mūtreṇānyatamena ca/ kaṭukāmamṛtāṃ śuṇṭhīṃ viḍaṅgaṃ dāru citrakam//
Su.4.19.58 hitaṃ vā lepane nityaṃ bhadradāru sacitrakam/ viḍaṅgamaricārkeṣu nāgare citrake+athavā//
Su.4.19.59 bhadradārvelukākhye ca sarveṣu lavaṇeṣu ca/ tailaṃ pakvaṃ pibedvā+api yavānnaṃ ca hitaṃ sadā//
Su.4.19.60 pibet sarṣapatailaṃ vā ślīpadānāṃ nivṛttaye/ pūtīkarañjapatrāṇāṃ rasaṃ vā+api yathābalam//
Su.4.19.61 anenaiva vidhānena putrañjīvakajaṃ rasam/ prayuñjīta bhiṣak prājñaḥ kālasātmyavibhāgavit//
Su.4.19.62 kevukākandaniryāsaṃ lavaṇaṃ tvatha pākimam/ rasaṃ dattvā+atha pūrvoktaṃ peyametadbhiṣagjitam//
Su.4.19.63 kākādanīṃ kākajaṅghāṃ bṛhatīṃ kaṇṭakārikām/ kadambapuṣpīṃ mandārīṃ lambāṃ śukanasāṃ tathā//
Su.4.19.64 dagdhvā mūtreṇa tadbhasma srāvayet kṣārakalpavat/ tatra dadyāt pratīvāpaṃ kākodumbarikārasam//
Su.4.19.65 madanācca phalāt kvāthaṃ śukākhyasvarasaṃ tathā/ eṣa kṣārastu pānīyaḥ ślīpadaṃ hanti sevitaḥ//
Su.4.19.66 apacīṃ galagaṇḍaṃ ca grahaṇīdoṣameva ca/ bhaktasyānaśanaṃ caiva hanyāt sarvaviṣāṇi ca//
Su.4.19.67 eṣveva tailaṃ saṃsiddhaṃ nasyābhyaṅgeṣu pūjitam/ etānevāmayān hanti ye ca duṣṭavraṇā nṛṇām//
Su.4.19.68 dravantīṃ trivṛtāṃ dantīṃ nīlīṃ śyāmāṃ tathaiva ca/ saptalāṃ śaṅkhinīṃ caiva dagdhvā mūtreṇa gālayet//
Su.4.19.69 dadyācca triphalākvāthameṣa kṣārastu sādhitaḥ/ adho gacchati pītastu pūrvaiścāpyāśiṣaḥ samāḥ//