śaṣṭho+adhyāyaḥ /
Su.1.6.1 athāta ṛtucaryamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ //
Su.1.6.2 yathovāca bhagavān dhanvantariḥ //
Su.1.6.3 kālo hi nāma bhagavān svayambhuranādimadhyanidhano+atra rasavyāpatsampattī jīvitamaraṇe ca manuṣyāṇāmāyatte / sa sūkṣmāmapi kalāṃ na līyata iti kālaḥ saṃkalayati kālayati vā bhūtānīti kālaḥ //
Su.1.6.4 tasya saṃvatsarātmano bhagavānādityo gativiśeṣeṇa nimeṣakāṣṭhākalāmuhūrtāhorātrapakṣamāsartvayanasaṃvatsarayugapravibhāgaṃ karoti //
Su.1.6.5 tatra laghvakṣaroccāraṇamātro+akṣinimeṣaḥ pañcadaśā+akṣinimeṣāḥ kāṣṭhā triṃśatkāṣṭhāḥ kalā viṃśatikalo muhūrtaḥ kalādaśabhāgaśca triṃśanmuhūrtamahorātraṃ pañcadaśāhorātrāṇi pakṣaḥ sa ca dvividhaḥ śuklaḥ kṛṣṇaśca tau māsaḥ //
Su.1.6.6 tatra māghādayo dvādaśa māsāḥ saṃvatsaraḥ dvimāsikamṛtuṃ kṛtva ṣaḍṛtavo bhavanti te śiśiravasantagrīṣmavarṣāśaraddhemantāḥ teṣaṃ tapastapsyau śiśiraḥ madhumādhavau vasantaḥ śuciśukrau grīṣmaḥ nabhonabhasyau varśāḥ iṣorjau śarat sahaḥsahasyau hemanta iti //
Su.1.6.7 ta ete śītoṣṇavarṣalakṣaṇāścandrādityayoḥ kālavibhāgakaratvādayane dve bhavato dakṣiṇamuttaraṃ ca / tayordakṣiṇaṃ varṣāśaraddhemantāḥ teṣu bhaganānāpyāyate somaḥ amlalavaṇamadhurāśca rasā balavanto bhavanti uttarottaraṃ ca sarvaprāṇināṃ balamabhivardhate / uttaraṃ ca śiśiravasantagrīṣmāḥ teṣu bhagavānāpyāyate+arkaḥ tiktakaṣāyakaṭukāśca rasā balavanto bhavanti uttarottaraṃ ca sarvaprāṇināṃ balamapahīyate //
Su.1.6.8 bhavati cātra /
Su.1.6.8ab śītāṃśuḥ kledayatyurvīṃ vivasvān śoṣayatyapi /
Su.1.6.8cd tāvubhāvapi saṃśritya vāyuḥ pālayati prajāḥ //
Su.1.6.9 atha khalvayane dve yugapat saṃvatsaro bhavati te tu pañca yugamiti saṃjñāṃ labhante sa eṣa nimeṣādiryugaparyantaḥ kālaścakravat parivartamānaḥ kālacakramucyata ityeke //
Su.1.6.10 iha tu varṣāśaraddhemantavasantagrīṣmaprāvṛṣaḥ ṣaḍṛtavo bhavanti doṣopacayaprakopopaśamanimittaṃ te tu bhādrapadādyena dvimāsikena vyākhyātāḥ tadyathā bhādrapadāśvayujau varṣāḥ kārtikamārgaśīrṣau śarat pauṣamāghau hemantaḥ phālgunacaitrau vasantaḥ vaiśākhajyeṣṭhau grīṣmaḥ āṣāḍhaśrāvaṇau prāvṛḍiti //
Su.1.6.11 tatra varṣāsvoṣadhayastaruṇyo+alpavīryā āpaścāprasannāḥ kṣitimalaprāyāḥ tā upayujyamānā nabhasi meghāvatate jalapraklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ prāṇināṃ śītavātaviṣṭambhitāgnīnāṃ vidahyante vidāhāt pittasaṃcayamāpādayanti sa saṃcayaḥ śaradi praviralameghe viyatyupaśuṣyati paṅke+arkakiraṇapravilāyitaḥ paittikān vyādhīn janayati / tā evauṣadhayaḥ kālapariṇāmāt pariṇatavīryā balavatyo hemante bhavantyāpaśca prasannāḥ snigdhā atyarthaṃ gurvyaśca tā upayujyamānā mandakiraṇatvādbhānoḥ satuṣārapavanopastambhitadehānāṃ dehināmavidagdhāḥ snehācchaityādgauravādupalepācca śleṣmasaṃcayamāpādayanti sa saṃcayo vasante+arakraśmipravilāyita īṣatstabdhadehānāṃ dehināṃ ślaiṣmikān vyādhīn janayati / tā evauṣadhayo nidāghe niḥsārā rūkṣā atimātraṃ laghvyo bhavantyāpaśca tā upayujyamānāḥ sūryapratāpopaśoṣitadehānāṃ dehināṃ raukṣyāllaghutvādvaiśadyācca vāyoḥ saṃcayamāpādyanti sa saṃcayaḥ prāvṛṣi cātyarthaṃ jalopaklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ prāṇināṃ śītavātavarṣerito vātikān vyādhīn janayati / evameṣa doṣāṇāṃ saṃcayaprakopaheturuktaḥ //
Su.1.6.12
Su.1.6.13 tatra varśāhemantagrīṣmeṣu saṃcitānāṃ doṣāṇāṃ śaradvasantaprāvṛṭsu ca prakupitānāṃ nirharaṇaṃ kartavyam //
Su.1.6.14 tatra paittikānāṃ vyādhīnāmupaśamo hemante ślaiṣmikāṇāṃ nidāghe vātikānāṃ śaradi svabhāvata eva ta ete saṃcayaprakopopaśamā vyākhyātāḥ //
Su.1.6.15 tatra pūrvāhṇe vasantasya liṅgaṃ madhyāhne grīṣmasya aparāhṇe prāvṛṣaḥ pradoṣe vārṣikāṃ śāradamardharātre pratyuṣasi haimantamupalakṣayet evamahorātramapi varṣamiva śītoṣṇavarṣalakṣaṇaṃ doṣopacayaprakopopaśamairjānīyāt //
Su.1.6.16 tatra avyāpanneṣvṛtuṣvavyāpannā oṣadhayo bhavantyāpaśca tā upayujyamānāḥ prāṇāyurbalavīryaujaskaryo bhavanti //
Su.1.6.17 teṣāṃ punarvyāpado+adṛṣṭakāritāḥ ṣītoṣṇavātavarṣāṇi khalu viparītānyoṣadhīrvyāpādayantyapaśca //
Su.1.6.18 tāsāmupayogādvividharogaprādurbhāvo marako vā bhavediti //
Su.1.6.19 tatra avyāpannānāmoṣadhīnāmapāṃ copayogaḥ //
Su.1.6.20 kadācidavyāpanneṣvapyṛtuṣu kṛtyābhiśāparakṣaḥkrodhādharmairupadhvasyante janapadāḥ viṣauṣadhipuṣpagandhena vāyunopanītenākramyate to deśastatra doṣaprakṛtyaviśeṣeṇa kāsaścāsavamathupratiśyāyaśirorugjvarairupatapyante grahanakṣatracaritairvā gṛhadāraśayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇanimittaprādurbhāvairvā //
Su.1.6.21 tatra sthānaparityāgaśāntikarmaprāyaścittamaṅgalajapahomopahārejyāñjalinamaskārataponiyamadayādānadīkṣābhyupagamadevatābrāhmaṇaguruparairbhavitavyaṃ evaṃ sādhu bhavati //
Su.1.6.22 ata ūrdhvamavyāpannānāmṛtūnāṃ lakṣaṇānyupadekṣyāmaḥ //
Su.1.6.23ab vāyurvātyuttaraḥ śīto rajodhūmākulā diśaḥ /
Su.1.6.23cd channastuṣāraiḥ saviyā himānaddhā jalāśayāḥ //
Su.1.6.24ab darpitā dhvāṅkṣakhaṅgāhvamahiṣorabhrakuñjarāḥ /
Su.1.6.24cd rodhrapriyaṅgupunnāgāḥ puṣpitā himasāhvaye //
Su.1.6.25ab śiśire śītamadhikaṃ vātavṛṣṭyākulā diśaḥ /
Su.1.6.25cd śeṣaṃ hemantavat sarvaṃ vijñeyaṃ lakṣaṇaṃ budhaiḥ //
Su.1.6.26ab siddhavidyādharavadhūcaraṇālaktakāṅkite /
Su.1.6.26cd malaye candanalatāpariṣvaṅgādhivāsite //
Su.1.6.27ab vāti kāmijanānandajanano+anaṅgadīpanaḥ /
Su.1.6.27cd dampatyormānabhiduro vasante dakṣiṇo+anilaḥ //
Su.1.6.28ab diśo vasante vimalāḥ kānanairupaśobhitāḥ /
Su.1.6.28cd kiṃśukāmbhojabakulacūtāśokādipuṣpitaiḥ //
Su.1.6.29ab kokilāṣaṭpadagaṇairupagītā manoharāḥ /
Su.1.6.29cd dakṣiṇānilasaṃvītāḥ sumukhāḥ pallavojjvalāḥ //
Su.1.6.30ab grīṣme tīkṣṇāṃśurādityo māruto nairṛto+asukhaḥ /
Su.1.6.30cd bhūstaptā saritastanvyo diśaḥ prajvalitā iva //
Su.1.6.31ab bhrāntacakrāhvayugalāḥ payaḥpānākulā mṛgāḥ /
Su.1.6.31cd dhvastavīruttṛṇalatā viparṇāṅkitapādapāḥ //
Su.1.6.32ab prāvṛṣyambaramānaddhaṃ paścimānilakarṣitaiḥ /
Su.1.6.32cd ambudairvidyududdyotaprasrutaistumulasvanaiḥ //
Su.1.6.33ab komalaśyāmaśaṣpāḍhyā śakragopojjvalā mahī /
Su.1.6.33cd kadambanīpakuṭajasarjaketakibhūṣitā //
Su.1.6.34ab tatra varṣasu nadyo+ambhaśchanno{O.-t}khātataṭadrumāḥ /
Su.1.6.34cd vāpyaḥ protphullakumudanīlotpalavirājitāḥ //
Su.1.6.35ab bhūravyaktasthalaśvabhrā bahuśasyopaśobhitā /
Su.1.6.35cd nātigarjatsravanmeghaniruddhārkagrahaṃ nabhaḥ //
Su.1.6.36ab babhruruṣṇaḥ śaradyarkaḥ śvetābhravimalaṃ nabhaḥ /
Su.1.6.36cd tathā sarāṃsyamburuhairbhānti haṃsāṃsaghaṭṭitaiḥ //
Su.1.6.37ab paṅkaśuṣkadrumākīrṇā nimnonnatasameṣu bhūḥ /
Su.1.6.37cd bāṇasaptāhvabandhūkakāśāsanavirājitā //
Su.1.6.38ab svaguṇairatiyukteṣu viparīteṣu vā punaḥ /
Su.1.6.38cd viṣameṣvapi vā doṣāḥ kupyantyṛtuṣu dehinām //
Su.1.6.39ab haredvasante śleṣmāṇaṃ pittaṃ śaradi nirharet /
Su.1.6.39cd varṣāsu śamayedvāyuṃ prāgvikārasamucchrayāt //