Chapter 30 (Section 47): The Superintendent of Horses

K tr. 196, K2 tr. 170

KAZ02.30.01 aśva.adhyakṣaḥ paṇya.āgārikaṃ kraya.upāgatam āhava.labdham ājātaṃ sāhāyya.āgatakaṃ paṇa.sthitaṃ yāvat.kālikaṃ vā-aśva.paryagraṃ kula.vayo.varṇa.cihna.varga.āgamair lekhayet | 1 |

KAZ02.30.02 apraśasta.nyaṅga.vyādhitāṃś ca-āvedayet | 2 |

KAZ02.30.03 kośa.koṣṭha.agārābhyāṃ ca gṛhītvā māsa.lābham aśva.vāhaś cintayet | 3 |

KAZ02.30.04 aśva.vibhavena-āyatām aśvāyām advi.guṇa.vistārāṃ catur.dvāra.upāvartana.madhyāṃ sa-pragrīvāṃ pradvāra.āsana.phalaka.yuktānāṃ vānara.mayūra.pṛṣata.nakula.cakora.śuka.sārika.ākīrṇāṃ śālāṃ niveśayet | 4 |

KAZ02.30.05 aśvāyām acatur.aśra.ślakṣṇa.phalaka.āstāraṃ sa-khādana.koṣṭhakaṃ sa-mūtra.purīṣa.utsargam eka.ekaśaḥ prān.mukham udan.mukhaṃ vā sthānaṃ niveśayet | 5 |

KAZ02.30.06 śālā.vaśena vā dig.vibhāgaṃ kalpayet | 6 |

KAZ02.30.07 vaḍavā.vṛṣa.kiśorāṇām eka.anteṣu | 7 |

KAZ02.30.08 vaḍavāyāḥ prajatāyās tri.rātraṃ ghṛta.prasthaḥ pānam | 8 |

KAZ02.30.09 ata ūrdhvaṃ saktu.prasthaḥ sneha.bhaiṣajya.pratipānaṃ daśa.rātram | 9 |

KAZ02.30.10 tataḥ pulāko yavasam ārtavaś ca-āhāraḥ | 10 |

87

KAZ02.30.11 daśa.rātrād ūrdhvaṃ kiśorasya ghṛta.catur.bhāgaḥ saktu.kuḍubaḥ kṣīra.prasthaś ca-āhāra ā.ṣaṇ.māsāt | 11 |

KAZ02.30.12 tataḥ paraṃ māsa.uttaram ardha.vṛddhir yava.prastha ā.tri.varṣāt, droṇa ā.catur.varṣāt | 12 |

KAZ02.30.13 ata ūrdhvaṃ catur.varṣaḥ pañca.varṣo vā karmaṇyaḥ pūrṇa.pramāṇaḥ | 13 |

KAZ02.30.14 dvātriṃśad.aṅgulaṃ mukham uttama.aśvasya, pañca.mukhāny āyāmo, viṃśaty.aṅgulā jaṅghā, catur.jaṅgha utsedhaḥ | 14 |

KAZ02.30.15 try.aṅgula.avaraṃ madhyama.avarayoḥ | 15 |

KAZ02.30.16 śata.aṅgulaḥ pariṇāhaḥ | 16 |

KAZ02.30.17 pañca.bhāga.avaro madhyama.avarayoḥ | 17 |

KAZ02.30.18 uttama.aśvasya dvi.droṇaṃ śāli.vrīhi.yava.priyaṅgūṇām ardha.śuṣkam ardha.siddhaṃ vā mudga.māṣāṇāṃ vā pulākaḥ sneha.prasthaś ca, pañca.palaṃ lavaṇasya, māṃsaṃ pañcāśat.palikaṃ rasasya-āḍhakaṃ dvi.guṇaṃ vā dadhnaḥ piṇḍa.kledana.artham, kṣāra.pañca.palikaḥ surāyāḥ prasthaḥ payaso vā dvi.guṇaḥ pratipānam | 18 |

KAZ02.30.19 dīrgha.patha.bhāra.klāntānāṃ ca khādana.arthaṃ sneha.prastho 'nuvāsanaṃ kuḍubo nasya.karmaṇaḥ, yavasasya-ardha.bhāras tṛṇasya dvi.guṇaḥ ṣaḍ.aratni.parikṣepaḥ puñjīla.graho vā | 19 |

KAZ02.30.20 pāda.avaram etan madhyama.avarayoḥ | 20 |

KAZ02.30.21 uttama.samo rathyo vṛṣaś ca madhyamaḥ | 21 |

KAZ02.30.22 madhyama.samaś ca-avaraḥ | 22 |

KAZ02.30.23 pāda.hīnaṃ vaḍavānāṃ pāraśamānāṃ ca | 23 |

KAZ02.30.24 ato 'rdhaṃ kiśorāṇāṃ ca | 24 |

KAZ02.30.25 iti vidhā.yogaḥ | 25 |

KAZ02.30.26 vidhā.pācaka.sūtra.grāhaka.cikitsakāḥ pratisvāda.bhājaḥ | 26 |

KAZ02.30.27 yuddha.vyādhi.jarā.karma.kṣīṇāḥ piṇḍa.gocarikāḥ syuḥ | 27 |

KAZ02.30.28 asamara.prayogyāḥ paura.jānapadānām arthena vṛṣā vaḍavāsv āyojyāḥ | 28 |

KAZ02.30.29 prayogyānām uttamāḥ kāmboja.saindhava.āraṭṭa.vanāyujāḥ, madhyamā bāhlīka.pāpeyaka.sauvīraka.taitalāḥ, śeṣāḥ pratyavarāḥ | 29 |

KAZ02.30.30 teṣāṃ tīṣkṇa.bhadra.manda.vaśena sāmnāhyam aupavāhyakaṃ vā karma prayojayet | 30 |

KAZ02.30.31 catur.aśraṃ karma.aśvasya sāmnāhyam | 31 |

KAZ02.30.32 valgano nīcair gato laṅghano ghoraṇo nāroṣṭraś ca-aupavāhyāḥ | 32 |

KAZ02.30.33 tatra.aupaveṇuko vardhamānako yamaka ālīḍha.plutaḥ pṛthug.astrika.cālī ca valganaḥ | 33 |

KAZ02.30.34 sa eva śiraḥ.karṇa.viśuddho nīcair gataḥ, ṣoḍaśa.mārgo vā | 34 |

KAZ02.30.35 prakīrṇakaḥ prakīrṇa.uttaro niṣaṇṇaḥ pārśva.anuvṛtta ūrmi.mārgaḥ śarabha.krīḍitaḥ śarabha.plutas tri.tālo bāhya.anuvṛttaḥ pañca.pāṇiḥ siṃha.āyataḥ svādhūtaḥ kliṣṭaḥ śliṅgito bṛṃhitaḥ puṣpa.abhikīrṇaś ca-iti nīcair gata.mārgaḥ | 35 |

88

KAZ02.30.36 kapi.pluto bheka.plut-eṇa.pluta-eka.pāda.plutaḥ kokila.sañcāry.urasyo baka.cārī ca laṅghanaḥ | 36 |

KAZ02.30.37 kāṅko vāri.kāṅko māyūro 'rdha.māyūro nākulo-rdha.nākulo vārāho 'rdha.vārāhaś ca-iti dhoraṇaḥ | 37 |

KAZ02.30.38 sañjñā.pratikāro nāra.uṣṭra-iti | 38 |

KAZ02.30.39 ṣaṇṇava dvādaśa-iti yojanāny dhvā rathyānām, pañca yojanāny ardha.aṣṭamāni daśa-iti pṛṣṭha.vāhinām aśvānām adhvā | 39 |

KAZ02.30.40 vikramo bhadra.aśvāso bhāra.vāhya iti mārgāḥ | 40 |

KAZ02.30.41 vikramo valgitam upakaṇṭham upajavo javaś ca dhārāḥ | 41 |

KAZ02.30.42 teṣāṃ bandhana.upakaraṇaṃ yogya.ācāryāḥ pratidiśeyuḥ, sāṅgrāmikaṃ ratha.aśva.alaṅkāraṃ ca sūtāḥ | 42 |

KAZ02.30.43 aśvānāṃ cikitsakāḥ śarīra.hrāsa.vṛddhi.pratīkāram ṛtu.vibhaktaṃ ca-āhāram | 43 |

KAZ02.30.44 sūtra.grāhaka.aśva.bandhaka.yāvasika.vidhā.pācaka.sthāna.pāla.- keśa.kāra.jāṅgulīvidaś ca sva.karmabhir aśvān ārādhayeyuḥ | 44 |

KAZ02.30.45 karma.atikrame ca-eṣāṃ divasa.vetanac.chedanaṃ kuryāt | 45 |

KAZ02.30.46 nīrājana.uparuddhaṃ vāhayataś cikitsaka.uparuddhaṃ vā dvādaśa.paṇo daṇḍaḥ | 46 |

KAZ02.30.47 kriyā.bhaiṣajya.saṅgena vyādhi.vṛddhau pratīkāra.dvi.guṇo daṇḍaḥ | 47 |

KAZ02.30.48 tad.aparādhena vailomye pattra.mūlyaṃ daṇḍaḥ | 48 |

KAZ02.30.49 tena go.maṇḍalaṃ khara.uṣṭra.mahiṣam aja.avikaṃ ca vyākhyātam | 49 |

KAZ02.30.50ab dvir ahnaḥ snānam aśvānāṃ gandha.mālyaṃ ca dāpayet |
KAZ02.30.50cd kṛṣṇa.sandhiṣu bhūta.ijyāḥ śukleṣu svasti.vācanam || 50 ||
KAZ02.30.51ab nīrājanām āśvayuje kārayen navame 'hani |
KAZ02.30.51cd yātrā.ādāv avasāne vā vyādhau vā śāntike rataḥ || 51 ||