trayodaśo+adhyāyaḥ /
Ca.1.13.1 athātaḥ snehādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ //
Ca.1.13.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ //
Ca.1.13.3ab sāṃkhyaiḥ
saṃkhyātasaṃkhyeyaiḥ sahāsīnaṃ punarvasum/
Ca.1.13.3cd jagaddhitārthaṃ papraccha
vahniveśaḥ svasaṃśayam //
Ca.1.13.4 kiṃyonayaḥ kati snehāḥ ke ca
snehaguṇāḥ pṛthak/
kālānupāne ke kasya kati kāśca vicāraṇāḥ//
Ca.1.13.5 kati mātrāḥ kathaṃmānāḥ kā ca
keṣūpadiśyate/
kaśca kebhyo hitaḥ snehaḥ prakarṣaḥ snehane ca kaḥ//
Ca.1.13.6 snehyāḥ ke ke na ca
snigdhāsnigdhātisnigdhalakṣaṇam/
kiṃ pānāt prathamaṃ pīte jīrṇe kiṃca hitāhitam//
Ca.1.13.7 ke mṛdukrūrakoṣṭhāḥ kā
vyāpadaḥ siddhayaśca kāḥ/
acche saṃśodhane caiva snehe kā vṛttiriṣyate//
Ca.1.13.8 vicāraṇāḥ keṣu yojyā vidhinā
kena tat prabho!/
snehasyāmitavijñāna jñānamicchāmi veditum//
Ca.1.13.9 atha tatsaṃśayacchettā
pratyuvāca punarvasuḥ/
snehānāṃ dvividhā saumya yoniḥ sthāvarajaṅgamā//
Ca.1.13.10 tilaḥ priyālābhiṣukau
bibhītakaścitrābhayairaṇḍamadhūkasarṣapāḥ/
kusumbhabilvārukamūlakātasīnikocakākṣoḍakarañjaśigrukāḥ//
Ca.1.13.11 snehāśayāḥ
sthāvarasaṃjñitāstathā syurjaṅgamā matsyamṛgāḥ sapakṣiṇaḥ/
teṣāṃ dadhikṣīraghṛtāmiṣaṃ vasā sneheṣu majjā ca tathopadiśyate//
Ca.1.13.12 sarveṣāṃ tailajātānāṃ
tilatailaṃ viśiṣyate/
balārthe snehane cāgryamairaṇḍaṃ tu virecane//
(kaṭūṣṇaṃ tailamairaṇḍaṃ vātaśleṣmaharaṃ guru/
kaṣāyasvādutiktaiśca yojitaṃ pittahantrapi//1//)
Ca.1.13.13 sarpistailaṃ vasā majjā
sarvasnehottamā matāḥ/
eṣu caivottamaṃ sarpiḥ saṃskārasyānuvartanāt//
Ca.1.13.14 ghṛtaṃ pittānilaharaṃ
rasaśukraujasāṃ hitam/
nirvāpaṇaṃ mṛdukaraṃ svaravarṇaprasādanam//
Ca.1.13.15 mārutaghnaṃ na ca
śleṣmavardhanaṃ balavardhanam/
tvacyamuṣṇaṃ sthirakaraṃ tailaṃ yoniviśodhanam//
Ca.1.13.16
viddhabhagnāhatabhraṣṭayonikarṇaśiroruji/
pauruṣopacaye snehe vyāyāme ceṣyate vasā//
Ca.1.13.17
balaśukrarasaśleṣmamedomajjavivardhanaḥ/
majjā viśeṣato+asthnāṃ ca balakṛt snehane hitaḥ//
Ca.1.13.18 sarpiḥ śaradi pātavyaṃ vasā
majjā ca mādhave/
tailaṃ prāvṛṣi nātyuṣṇaśīte snehaṃ pibennaraḥ//
Ca.1.13.19 vātapittādhiko rātrāvuṣṇe
cāpi pibennaraḥ/
śleṣmādhiko divā śīte pibeccāmalabhāskare//
Ca.1.13.20 atyuṣṇe vā divā pīto
vātapittādhikena va/
mūrcchāṃ pipāsāmunmādaṃ kāmalāṃ vā samīrayet//
Ca.1.13.21 śīte rātrau piban snehaṃ
naraḥ śleṣmādhiko+api vā/
ānāhamaruciṃ śūlaṃ pāṇḍutāṃ vā samṛcchati//
Ca.1.13.22 jalamuṣṇaṃ ghṛte peyaṃ
yūṣastaile+anu śasyate/
vasāmajjñostu maṇḍaḥ syāt sarveṣūṣṇamathāmbu vā//
Ca.1.13.23 odanaśca vilepī ca raso
māṃsaṃ payo dadhi/
yavāgūḥ sūpaśākau ca yūṣaḥ kāmbalikaḥ khaḍaḥ//
Ca.1.13.24 saktavastilapiṣṭaṃ ca
madyaṃ lehāstathaiva ca/
bhakṣyamabhyañjanaṃ bastistathā cottarabastayaḥ//
Ca.1.13.25 gaṇḍūṣaḥ karṇatailaṃ ca
nastaḥkarṇākṣitarpaṇam/
caturviṃśatirityetāḥ snehasya pravicāraṇāḥ&//
Ca.1.13.26 acchapeyastu yaḥ sneho na
tāmāhurvicāraṇām/
snehasya sa bhiṣagdṛṣṭaḥ& kalpaḥ prāthamakalpikaḥ//
Ca.1.13.27 rasaiścopahitaḥ snehaḥ
samāsavyāsayogibhiḥ/
ṣaḍbhistriṣaṣṭidhā saṃkhyāṃ prāpnotyekaśca kevalaḥ//
Ca.1.13.28 evametāścatuḥṣaṣṭiḥ
snehānāṃ pravicāraṇā&/
okartuvyādhipuruṣān prayojyā jānatā bhavet//
Ca.1.13.29 ahorātramahaḥ
kṛtsnamardhāhaṃ ca pratīkṣate/
pradhānā madhyamā hrasvā snehamātrā jarāṃ prati//
Ca.1.13.30 iti tisraḥ samuddiṣṭā
mātrāḥ snehasya mānataḥ/
tāsāṃ prayogān vakṣyāmi puruṣaṃ puruṣaṃ prati//
Ca.1.13.31 prabhūtasnehanityā ye
kṣutpipāsāsahā narāḥ/
pāvakaścottamabalo yeṣāṃ ye cottamā bale//
Ca.1.13.32 gulminaḥ sarpadaṣṭāśca
visarpopahatāśca ye/
unmattāḥ kṛcchramūtrāśca gāḍhavarcasa eva ca//
Ca.1.13.33 pibeyuruttamāṃ mātrāṃ
tasyāḥ pāne guṇāñchṛṇu/
vikārāñchamayatyeṣā śīghraṃ samyakprayojitā//
Ca.1.13.34 doṣānukarṣiṇī mātrā
sarvamārgānusāriṇī/
balyā punarnavakarī śarīrendriyacetasām//
Ca.1.13.35
aruṣkasphoṭapiḍakākaṇḍūpamābhirarditāḥ/
kuṣṭhinaśca pramīḍhāśca vātaśoṇitikāśca ye//
Ca.1.13.36 nātibahvāśinaścaiva
mṛdukoṣṭhāstathaiva ca/
pibeyurmadhyamāṃ mātrāṃ madhyamāścāpi ye bale//
Ca.1.13.37 mātraiṣā mandavibhraṃśā na
cātibalahāriṇī/
sukhena ca snehayati śodhanārthe ca yujyate//
Ca.1.13.38 ye tu vṛddhāśca bālāśca
sukumārāḥ sukhocitāḥ/
riktakoṣṭhatvamahitaṃ yeṣāṃ mandāgnayaśca ye//
Ca.1.13.39 jvarātīsārakāsāśca yeṣāṃ
cirasamutthitāḥ/
snehamātrāṃ pibeyuste hrasvāṃ ye cāvarā bale//
Ca.1.13.40 parihāre sukhā caiṣā mātrā
snehanabṛṃhaṇī/
vṛṣyā balyā nirābādhā ciraṃ cāpyanuvartate//
Ca.1.13.41 vātapittaprakṛtayo
vātapittavikāriṇaḥ/
cakṣuḥkāmāḥ kṣatāḥ kṣīṇā vṛddhā bālāstathā+abalāḥ//
Ca.1.13.42 āyuḥprakarṣakāmāśca
balavarṇasvarārthinaḥ/
puṣṭikāmāḥ prajākāmāḥ saukumāryārthinaśca ye//
Ca.1.13.43
dīptyojaḥsmṛtimedhāgnibuddhīndriyabalārthinaḥ/
pibeyuḥ sarpirārtāśca dāhaśastraviṣāgnibhiḥ//
Ca.1.13.44
pravṛddhaśleṣmamedaskāścalasthūlagalodarāḥ/
vātavyādhibhirāviṣṭā vātaprakṛtayaśca ye//
Ca.1.13.45 balaṃ tanutvaṃ laghutāṃ
dṛḍhatāṃ sthiragātratām&/
snigdhaślakṣṇatanutvaktāṃ ye ca kāṅkṣanti dehinaḥ//
Ca.1.13.46 kṛmikoṣṭhāḥ
krūrakoṣṭhāstathā nāḍībhirarditāḥ/
pibeyuḥ śītale kāle tailaṃ tailocitāśca ye//
Ca.1.13.47 vātātapasahā ye ca rūkṣā
bhārādhvakarśitāḥ/
saṃśuṣkaretorudhirā niṣpītakaphamedasaḥ//
Ca.1.13.48
asthisandhisirāsnāyumarmakoṣṭhamahārujaḥ/
balavānmāruto yeṣāṃ khāni cāvṛtya tiṣṭhati//
Ca.1.13.49 mahaccāgnibalaṃ yeṣāṃ
vasāsātmyāśca ye narāḥ/
teṣāṃ snehayitavyānāṃ vasāpānaṃ vidhīyate//
Ca.1.13.50 dīptāgnayaḥ kleśasahā
ghasmarāḥ snehasevinaḥ/
vātārtāḥ krūrakoṣṭhāśca snehyā majjānamāpnuyuḥ//
Ca.1.13.51 yebhyo yebhyo hito yo yaḥ
snehaḥ sa parikīrtitaḥ/
snehanasya prakarṣau tu saptarātratrirātrakau//
Ca.1.13.52 svedyāḥ śodhayitavyāśca
rūkṣā vātavikāriṇaḥ/
vyāyāmamadyastrīnityāḥ snehyāḥ syurye ca cintakāḥ//
Ca.1.13.53 saṃśodhanādṛte yeṣāṃ
rūkṣaṇaṃ saṃpravakṣyate/
na teṣāṃ snehanaṃ śastamutsannakaphamedasām//
Ca.1.13.54 abhiṣyaṇṇānanagudā
nityamandāgnayaśca ye/
tṛṣṇāmūrcchāparītāśca garbhiṇyastāluśoṣiṇaḥ//
Ca.1.13.55 annadviṣaśchardayanto
jaṭharāmagarārditāḥ/
durbalāśca pratāntāśca snehaglānā madāturāḥ//
Ca.1.13.56 na snehyā vartamāneṣu na
nastobastikarmasu/
snehapānāt prajāyante teṣāṃ rogāḥ sudāruṇāḥ//
Ca.1.13.57 purīṣaṃ grathitaṃ rūkṣaṃ
vāyurapraguṇo mṛduḥ/
paktā kharatvaṃ raukṣyaṃ ca gātrasyāsnigdhalakṣaṇam//
Ca.1.13.58 vātānulomyaṃ
dīpto+agnirvarcaḥ snigdhamasaṃhatam/
mārdavaṃ snigdhatā cāṅge snigdhānāmupajāyate//
Ca.1.13.59 pāṇḍutā &gauravaṃ
jāḍyaṃ purīṣasyāvipakvatā/
tandrīrarucirutkeśaḥ syādatisnigdhalakṣaṇam//
Ca.1.13.60 dravoṣṇamanabhiṣyandi
bhojyamannaṃ pramāṇataḥ/
nātisnigdhamasaṃkīrṇaṃ śvaḥ snehaṃ pātumicchatā//
Ca.1.13.61 pibet saṃśamanaṃ
snehamannakāle prakāṃkṣitaḥ/
śuddhyarthaṃ punarāhāre naiśe jīrṇe pibennaraḥ//
Ca.1.13.62 uṣṇodakopacārī
syādbrahmacārī kṣapāśayaḥ&/
śakṛnmūtrānilodgārānudīrṇāṃśca &na dhārayet//
Ca.1.13.63 vyāyāmamuccairvacanaṃ
krodhaśokau himātapau/
varjayedapravātaṃ ca seveta śayanāsanam//
Ca.1.13.64 snehaṃ& pītvā naraḥ
snehaṃ pratibhuñjāna eva ca/
snehamithyopacārāddhi jāyante dāruṇā gadāḥ//
Ca.1.13.65 mṛdukoṣṭhastrirātreṇa
snihyatyacchopasevayā/
snihyati krūrakroṣṭhastu saptarātreṇa mānavaḥ//
Ca.1.13.66 guḍamikṣurasaṃ mastu
kṣīramulloḍitaṃ dadhi/
pāyasaṃ kṛśarāṃ sarpiḥ kāśmaryatriphalārasam//
Ca.1.13.67 drākṣārasaṃ pīlurasaṃ
jalamuṣṇamathāpi vā/
madyaṃ vā taruṇaṃ pītvā mṛdukoṣṭho viricyate//
Ca.1.13.68 virecayanti naitāni
krūrakoṣṭhaṃ kadācana/
bhavati krūrakoṣṭhasya grahaṇyatyulbaṇānilā//
Ca.1.13.69 udīrṇapittā+alpakaphā
grahaṇī mandamārutā/
mṛdukoṣṭhasya tasmāt sa suvirecyo naraḥ smṛtaḥ//
Ca.1.13.70 udīrṇapittā grahaṇī yasya
cāgnibalaṃ mahat/
bhasmībhavati tasyāśu snehaḥ pīto+agnitejasā//
Ca.1.13.71 sa jagdhvā snehamātrāṃ
tāmojaḥ prakṣārayan balī/
snehāgniruttamāṃ tṛṣṇāṃ sopasargāmudīrayet//
Ca.1.13.72 nālaṃ snehasamṛddhasya
śamāyānnaṃ sugurvapi/
sa cet suśītaṃ salilaṃ nāsādayati dahyate/
yathaivāśīviṣaḥ kakṣamadhyagaḥ svaviṣāgninā//
Ca.1.13.73 ajīrṇe yadi tu snehe tṛṣṇā
syācchardayedbhiṣak/
śītodakaṃ punaḥ pītvā bhuktvā rūkṣānnamullikhet//
Ca.1.13.74 na sarpiḥ kevalaṃ pitte
sāme viśeṣataḥ/
sarvaṃ &hyanurajeddehaṃ hantvā saṃjñāṃ ca mārayet//
Ca.1.13.75 &tandrā sotkleśa ānāho
jvaraḥ stambho visaṃjñatā/
kuṣṭhāni kaṇḍūḥ pāṇḍutvaṃ śophārśāṃsyarucistṛṣā//
Ca.1.13.76 jaṭharaṃ grahaṇīdoṣāḥ
staimityaṃ vākyanigrahaḥ/
śūlamāmapradoṣāśca jāyante snehavibhramāt//
Ca.1.13.77 tatrapyullekhanaṃ śastaṃ
svedaḥ kālapratīkṣaṇam/
prati prati vyādhibalaṃ buddhvā sraṃsanameva ca//
Ca.1.13.78 takrāriṣṭaprayogaśca
rūkṣapānānnasevanam/
mūtrāṇāṃ triphalāyāśca snehavyāpattibheṣajam//
Ca.1.13.79 akāle cāhitaścaiva mātrayā
na ca yojitaḥ/
sneho mithyopacārācca vyāpadyetātisevitaḥ//
Ca.1.13.80 snehāt praskandanaṃ
jantustrirātroparataḥ pibet/
snehavaddravamuṣṇaṃ ca tryahaṃ bhuktvā rasaudanam//
Ca.1.13.81 ekāhoparatastadvadbhuktvā
pracchardanaṃ pibet/
syāttvasaṃśodhanārthīye vṛttiḥ snehe viriktavat//
Ca.1.13.82 snehadviṣaḥ snehavityā
mṛdukoṣṭhāśca ye narāḥ/
kleśāsahā madyanityāsteṣāmiṣṭā vicāraṇā//
Ca.1.13.83
lāvataittiramāyūrahāṃsavārāhakaukkuṭāḥ/
gavyājairabhramātsyāśca rasāḥ syuḥ snehane hitāḥ//
Ca.1.13.84 yavakolakulatthāśca snehāḥ
saguḍaśarkarāḥ/
dāḍimaṃ dadhi savyoṣaṃ rasasaṃyogasaṃgrahaḥ//
Ca.1.13.85 snehayanti tilāḥ pūrvaṃ
jagdhāḥ sasnehaphāṇitāḥ/
kṛśarāścabahusnehāstilakāmbalikāstathā//
Ca.1.13.86 phāṇitaṃ śṛṅgaveraṃ ca
tailaṃ ca surayā saha/
pibedrūkṣo bhṛtairmāṃsairjīrṇe+aśnīyācca bhojanam//
Ca.1.13.87 tailaṃ surāyā maṇḍena vasāṃ
majjānameva vā/
piban saphāṇitaṃ kṣīraṃ naraḥ snihyati vātikaḥ//
Ca.1.13.88 dhāroṣṇaṃ snehasaṃyuktaṃ
pītvā saśarkaraṃ payaḥ/
naraḥ snihyati pītvā vā saraṃ dadhnaḥ saphāṇitam//
Ca.1.13.89 pāñcaprasṛtikī peyā pāyaso
māṣamiśrakaḥ/
kṣīrasiddho bahusnehaḥ snehayedacirānnaram//
Ca.1.13.90
sarpistailavasāmajjātaṇḍulaprasṛtaiḥ śṛ(kṛ)tā/
pāñcaprasṛtikī peyā peyā snehanamicchatā//
(śaukaro vā rasaḥ snigdhaḥ sarpirlavaṇasaṃyutaḥ/
pīto dvirvāsare yatnāt snehayedacirānnaram//1//)
Ca.1.13.91 grāmyānūpaudakaṃ māṃsaṃ
guḍaṃ dadhi payastilān/
kuṣṭhī śothī pramehī ca snehane na prayojayet//
Ca.1.13.92 snehairyathārhaṃ tān
siddhaiḥ snehayedavikāribhiḥ/
pippalībhirharītakyā siddhaistriphalayā+api vā//
Ca.1.13.93 drākṣāmalakayūṣābhyāṃ
dadhnā cāmlena sādhayet/
vyoṣagarbhaṃ bhiṣak snehaṃ pītvā snihyati taṃ naraḥ//
Ca.1.13.94 yavakolakulatthānāṃ rasāḥ
kṣāraḥ surā dadhi/
kṣīrasarpiśca tat siddhaṃ snehanīyaṃ ghṛtottamam//
Ca.1.13.95
tailamajjavasāsarpirbadaratriphalārasaiḥ/
yoniśukrapradoṣeṣu sādhayitvā prayojayet//
Ca.1.13.96 &gṛhṇātyambu yathā
vastraṃ prasravatyadhikaṃ yathā/
yathāgni jīryati snehastathā sravati cādhikaḥ//
Ca.1.13.97 yathā vā++ākledya
mṛtpiṇḍamāsiktaṃ tvarayā jalam/
sravati sraṃsate snehastathā tvaritasevitaḥ//
Ca.1.13.98 lavaṇopahitāḥ snehāḥ
snehayantyacirānnaram/
taddhyabhiṣyandyarūkṣaṃ ca sūkṣmamuṣṇaṃ vyavāyi ca//
Ca.1.13.99 snehamagre prayuñjīta tataḥ
svedamanantaram/
snehasvedopapannasya saṃśodhanamathetarat&//
tatra ślokaḥ---
Ca.1.13.100 snehāḥ snehavidhiḥ
kṛtsnavyāpatsiddhiḥ sabheṣajā/
&yathāpraśnaṃ bhagavatā vyāhṛtaṃ cāndrabhāginā//
ityagniveśakṛte tantre carakapratisaṃskṛte ślokasthāne snehādhyāyo nāma
trayodaśo+adhyāyaḥ//13//