atha caturtho 'dhyāyaḥ |
AS.Ka.4.1 athāto bastikalpaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ka.4.2 balāṃ guḍūcīṃ triphalāṃ sarāsnāṃ dvipañcamūlaṃ ca palonmitāni |
aṣṭau phalānyardhatulāṃ ca māṃsāt chāgāt pacedapsu caturthaśeṣam ||
AS.Ka.4.3 pūto yavānīphalabilvakuṣṭhavacāśatāhvāghanapippalīnām |
kalkairguḍakṣaudraghṛtaḥ satailairyuktaḥ sukhoṣṇo lavaṇānvitaśca ||
AS.Ka.4.4 bastiḥ paraṃ sarvagadapramāthīsvasthe hito jīvanabṛṃhaṇaśca |
bastau ca yasmin paṭhito na kalkaḥ sarvatra dadyādamumeva tatra ||
AS.Ka.4.5 dvipañcamūlasya raso 'mlayuktaḥ sacchāgamāṃsasya sapūrvapeṣyaḥ |
trisnehayuktaḥ pravaro nirūhaḥ sarvānilavyādhiharaḥ pradiṣṭaḥ ||
AS.Ka.4.6 balāpaṭolīlaghupañcamūlatrāyāntakairaṇḍayavāt susiddhāt |
prastho rasācchāgarasārdhayuktaḥ sādhyaḥ punaḥ prasthasamaḥ sa yāvat ||
AS.Ka.4.7 priyaṅgukṛṣṇāghanakalkayuktaḥ satailasarpirmadhusaindhavaśca |
syāddīpano māṃsabalapradaśca cakṣurbalaṃ copadadhāti sadyaḥ ||
AS.Ka.4.8 eraṇḍamūlāttripalaṃ palāśattathā palāṃśaṃ laghupañcamūlam |
rāsnābalāchinnaruhāśvagandhāpunarnavāragvadhadevadāru ||
AS.Ka.4.9 phalāni cāṣṭau salilāḍhakābhyāṃ vipācayedaṣṭamaśeṣite 'smin |
vacāśatāhvāhapuṣāpriyaṅguyaṣṭīkaṇāvatsakabījamustam ||
AS.Ka.4.10 dadyāt supiṣṭaṃ sahatārkṣyaśailamakṣapramāṇaṃ lavaṇāṃśayuktam |
samākṣikastailayutaḥ samūtro bastirjayellekhanadīpano 'sau ||
AS.Ka.4.11 jaṅghorupādatrikapṛṣṭhakoṣṭhahṛdguhyaśūlaṃ gurutāṃ vibandham |
gulmāśmavardhmagrahaṇīgudotthāṃstāṃstāṃśca rogān kaphavātajātān ||
AS.Ka.4.12 catuṣpale tailaghṛtasya bhṛṣṭaḥ chāgācchatārdho dadhidāḍimāmlaḥ |
rasaḥ sapeṣyo balavaṇamāṃsaretognitaimiryaśirorujīṣṭaḥ ||
AS.Ka.4.13 yaṣṭyāhvayasyāṣṭapalena siddhaṃ payaḥ śatāhvāphalapippalībhiḥ |
yuktaṃ sasarpirmadhuvātaraktavisarpavaisvaryahito nirūhaḥ ||
AS.Ka.4.14 yaṣṭhyāhvalodhrābhayacandanaiśca śṛtaṃ payo 'gryaṃ kamalotpalaiśca |
saśarkarākṣaudraghṛtaṃ suśītaṃ pittāmayān hanti sajīvanīyam ||
AS.Ka.4.15 gopāṅganācandanaśītapākīdrākṣardhikāśmaryamadhūkasevyaiḥ |
payaḥ śṛtaṃ śrāvaṇimudgaparṇībalāsvaguptāmadhuyaṣṭikalkaiḥ ||
AS.Ka.4.16 godhūmacūrṇaiśca picupramāṇairikṣovidāryāśca rasena yuktam |
tailena yaṣṭīmadhusādhitena sitopalākṣaudraghṛtaiśca śītaḥ ||
AS.Ka.4.17 bastiḥ praśastaḥ sasamastadehadāhe saśūle 'vayavāśrite vā |
gulmātisārabhramamūtrakṛcchrakṣīṇe kṣataujobalasaṅkṣaye ca ||
AS.Ka.4.18 kośātakāragvadhadevadārumūrvāśvadaṃṣṭrākuṭajārkapāṭhāḥ |
paktvā kulatthān bṛhatīṃ ca toye rasasya tasya prasṛtā daśa syuḥ ||
AS.Ka.4.19 tān sarṣapailāmadanaiḥ sakuṣṭhairakṣapramāṇaiḥ prasṛtaiśca yuktān |
kṣaudrasya tailasya phalāhvayasya kṣārasya tailasya ca sārṣapasya ||
AS.Ka.4.20 dadyānnirūhaṃ kapharogitāya mandāgnaye cāśanavidviṣe ca ||
AS.Ka.4.21 punarnavairaṇḍavṛṣāśmabhedavṛścīvabhūtīkabalāpalāśān |
dvipañcamūlaṃ ca palāṃśakāni kṣuṇṇāni dhautāni phalāni cāṣṭau ||
AS.Ka.4.22 bilvaṃ yavāṅkolakulatthadhānyaphāni ca syuḥ prasṛtonmitāni |
payo jaladvyāḍhakasādhitaṃ tat kṣīrāvaśiṣṭaṃ śucivastrapūtam ||
AS.Ka.4.23 vacāśatāhvāmaradārukuṣṭhayaṣṭyāhvasiddhārthakapippalīnām |
kalkairyavānyā madanaiśca yuktaṃ nātyuṣṇaśītaṃ guḍasaindhavāktam ||
AS.Ka.4.24 kṣaudrasya tailasya ca sarpiṣaśca navasya yuktaṃ prasṛtitrayeṇa |
dadyānnirūhaṃ vidhinā vidhijñaḥ sasarvasaṃsargakṛtāmayaghnaḥ ||
AS.Ka.4.25 ardhārdhavihitān bastīnataścitrān pravakṣyate |
kośātakīdvayekṣvākuphalajīmūtavatsakāḥ ||
AS.Ka.4.26 śyāmātrivṛtayormūlaṃ tathā dantīdravantijam |
prakīryā codakīryā ca kṣīriṇī nīlinīphalam ||
AS.Ka.4.27 saptapāśaṅkhinīlodhraṃ phalaṃ kampillakasya ca |
svakalkasaindhavayutāḥ pakvāśayaviśodhanāḥ ||
AS.Ka.4.28 ghātakīpuṣpatarkārījīvantīmūlavatsakāḥ |
pragrahaḥ khadiraḥ kuṣṭhaṃ śamī piṇḍītako yavāḥ ||
AS.Ka.4.29 priyaṅgurarkamūlī ca taruṇījātiyūthikāḥ |
vaṭādyāḥ kiṃśukaṃ lodhramiti saṅgrāhikā matāḥ ||
AS.Ka.4.30 grāhī priyaṅgvambaṣṭhādikvāthakalkaiḥ krameṇa ca |
ūṣakādipratīvāpo lekhanastriphalārasaḥ |
madhurakvāthakalkena sarasājyena bṛṃhaṇaḥ ||
AS.Ka.4.31 badaryairāvaṇīśeluśālmalīdhanvanāṅkurāḥ |
samākṣikāḥ kṣīrayutāḥ sāsṛjaḥ picchilāḥ smṛtāḥ ||
AS.Ka.4.32 kolaṅkatakakāṇḍekṣudarbhapoṭekṣupālibhiḥ |
dāhaghnaḥ saghṛtakṣīro dvitīyaścandanādibhiḥ ||
AS.Ka.4.33 muṣṭiḥ śālmalivṛntānāṃ kṣīrasiddho ghṛtānvitaḥ |
hitaḥ pravāhaṇe tadvadvṛntaiḥ śālmalakasya ca ||
AS.Ka.4.34 karbudārāḍhakīnīpavidulaiḥ kṣīrasādhitaiḥ |
parikarte tathā vṛntaiḥ śrīparṇīkovidārajaiḥ ||
AS.Ka.4.35 parisrave payaḥ siddhaṃ savṛścīvapunarnavam |
ākhukarṇikayā tadvattaṇḍulīyakayuktayā ||
AS.Ka.4.36 aśvāvarohakaḥ kākanāsārājakaśerukāḥ |
siddhāḥ kṣīre 'tiyoge syuḥ kṣaudrāñjanaghṛtairyutāḥ |
nyagrodhādyaiścaturbhiśca vidhināparaḥ ||
AS.Ka.4.37 bṛhatī kṣīrakākolī pṛśniparṇī śatāvarī |
kāśmaryabadarīmūrvāstathośīrapriyaṅgavaḥ ||
AS.Ka.4.38 jīvādāne śṛtau kṣīre dvau ghṛtāñjanasaṃyutau |
bastī pradeyau bhiṣajā śītau samadhuśakarau |
govyajāmahiṣīkṣīrairjīvanīyayutairapi ||
AS.Ka.4.39 śaśaiṇadakṣamārjāramahiṣāvyajaśoṇitaiḥ |
sadyaskairmṛditairbastirjīvādāne praśasyate ||
AS.Ka.4.40 athemān sukumārāṇāṃ nirūhān snehanān mṛdūn |
karmaṇā viplutānāṃ ca vakṣyāmi prasṛtaiḥ pṛthak ||
AS.Ka.4.41 kṣīrāt dvau prasṛtau kāryai madhutailaghṛtāttrayaḥ |
khajena mathito bastirvātaghno balavarṇakṛt ||
AS.Ka.4.42 ekaikaḥ prasṛtastailaprasannākṣaudrasarpiṣām |
bilvādimūlakvāthāt dvau kaulatthāddvau sa vātajit ||
AS.Ka.4.43 paṭolanimbapūtīkarāsnāsaptacchadāmbhasaḥ |
prasṛtaḥ pṛthagājyācca bastiḥ sarṣapakalkavān |
sapañcatikto 'bhiṣyandakṛmikuṣṭhapramehahā ||
AS.Ka.4.44 viḍaṅgatriphalāśigruphalamustākhukarṇijāt |
kaṣāyāt prasṛtāḥ pañca tailādeko vimathya tān |
nirūhaḥ kṛmihā vellapippalīkalkayojītaḥ ||
AS.Ka.4.45 payasyekṣusthirārāsnāvidārīkṣaudrasarpiṣām |
ekaikaḥ prasṛto bastiḥ kṛṣṇākalko vṛṣatvakṛt ||
AS.Ka.4.46 catvārastailagomūtradadhimaṇḍāmlakāñjikāt |
prasṛtāḥ sarṣapaiḥ piṣṭairviṭsaṅgānāhabhedanaḥ ||
AS.Ka.4.47 śvadaṃṣṭrāśmabhideraṇḍakvāthatailasurāsavāt |
prasṛtāḥ pañca capalākauntīyaṣṭyāhvakalkavān |
bastiḥ kavoṣṇaḥ sāhāne mūtrakṛcchre varo mataḥ ||
AS.Ka.4.48 mṛdubastijaḍībhūte tīkṣṇo 'nyo bastiriṣyate |
tīkṣṇairvikarṣite snigdho madhuraḥ śiśiro mṛduḥ ||
AS.Ka.4.49 tīkṣṇatvaṃ mūtrabilvāgnilavaṇakṣārasarṣapaiḥ |
prāptakālaṃ vidhātavyaṃ kṣīrājyādyaistu mārdavam ||
AS.Ka.4.50 balakāladoṣarogaprakṛtīḥ pravibhajya yojito bastiḥ |
svaḥ svairauṣadhavargaiḥ svān svān rogān nivatayati ||
AS.Ka.4.51 uṣṇārtānāṃ śītān śītārtānā tathā sukhoṣṇāṃśca |
tadyogyauṣadhayuktān bastīn santarkya yuñjīta ||
AS.Ka.4.52 bastīnna bṛṃhaṇīyān dadyādvyādhiṣu viśodhanīyeṣu |
medasvino viśodhyā ye ca narāḥ kuṣṭhamehārtāḥ ||
AS.Ka.4.53 na kṣīṇakṣatadurbalamūrchitakṛśaśuṣkaśuddhadehānām |
dadyādviśodhanīyān doṣanibaddhāyuṣo ya ca ||