atha catvāriṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.40.1 athāto viṣapratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.40.2 purā khalvamṛtārthaṃ surāsuraiḥ salilanidhervimathyamānāt krodha iva rūpavān satvaṃ samudvabhūva kṛṣṇamanalanayanamūrdhvapradīptakeśaṃ daṃṣṭrākarālaṃ bhairavārāvarūpam |
taddarśanādeva yato devadānavāśca viṣaṇṇāstasmāttadviṣasaṃjñāmavāpa ||
AS.Utt.40.3 tat sahasaiva sarvabhūtāni nirdagdhukāmamupayogaviśeṣairviṣamamṛtatāṃ vinayamāno brahmānunīyauṣadhiṣu nyastavān ||
AS.Utt.40.4 tatastat sthāvarāsu mūrtiṣvadhivasanāt sthāvaramityucyate ||
AS.Utt.40.5 jaṅgamaṃ punaḥ pṛthivyā bhārāvatārārthamuragādirūpeṇa viṣṇurnirmame ||
AS.Utt.40.6 tayoḥ sthāvaraṃ mūlapatrapuṣpaphalatvaksāraniryāsakṣīradhātukandabhedāddaśādhiṣṭhānam ||
AS.Utt.40.7 tatra mūlaviṣāṇi klītanakāśvamārakaguñjāsugandhakagargakakarkarakaraghāṭakādīni |
patraviṣaṃ kālapatrikā lambā varadakarambhārkādīnām |
puṣpaviṣaṃ vallīreṇukakarambha mahākarambhādīnām |
phalaṃ kumudvatīreṇukākarambhamahākarambhamadanakatuvarakādīnām |
tvaksāraniryāsāḥ karakakaraghāṭakakarambhamahākarambhanārācakādīnām |
kṣīraṃ kumudvatī dantī snuhyarkajālinī vyālādīnām |
dhātavo haritālaphenāśmabhasmaraktaprabhṛtayaḥ |
kandajāni tu hālāhalakālakūṭavatsanābhaśṛṅgīsāṣarpajālakakardamakavairāṭakamustakamuṣkakasāktukakrauñcakavālakamahāviṣapuṇḍarīkagālavamūlakamarkaṭakarkaṭakakaravīrakendrāyudhasaṅkocakalāṅgalakatailapeya kuśapuṣpake tu puṣpakarohiṣāñjanābhakādīni ||
AS.Utt.40.8 tatra mūlaviṣairupayuktairudveṣṭanapralāpamohāḥ prajāyante |
patraviṣairjṛmbhodveṣṭanaśvāsāḥ |
puṣpaviṣaiśchardyādhmānamohāḥ |
phalaviṣairdāhamuṣkaśophau |
tvaksāraniryāsaviṣaiḥ prasekāsyadaurgandhyapāruṣyaśirovedanāḥ |
kṣīraviṣairjihvāgauravaṃ śakṛtbhedaśca |
dhātuviṣaistāludāhamūrcchāhṛdayapīḍāḥ |
sarvameva ca sthāvaraṃ jvarahidhmādantaharṣahanustambhagalagrahaphenavamanāruciśvāsamūrcchāḥ karoti viśeṣeṇa kandajam |
taddhyatitīkṣṇatvādāśukāritaram |
itarattu prāyaḥ kālāntaraprāṇaharam ||
AS.Utt.40.9 sarvamapi caitanmaulamityucyate mūlāśrayatvāt patrādīnām ||
AS.Utt.40.10 jaṅgamasya tvāśrayāḥ ṣodaśa |
dṛṣṭiniśvāsasparśadaṃṣṭrāmukhanakhāsthimūtrapurīṣaśukrārtavalālāśūkapittaśoṇitaśavāni |
tāni punaḥ sarpakīṭakaṇabhādyāśritāni |
tatkṛtānyathāsvamāmayān sādhanaṃ cottaratra vakṣyati ||
AS.Utt.40.11 sarvaṃ ca prāyaśo jaṅgamaṃ nidrātandrāklamadāharomaharṣaśophapākātisārān karoti ||
AS.Utt.40.12 dvividhamapicaitadviṣaṃ tīkṣṇoṣṇarūkṣaviśadasūkṣmavyavāyyāśukārivikāśilaghvavyaktarasatvairdaśabhirguṇairyuktamapāki ca ||
AS.Utt.40.13 tatra taikṣṇyauṣṇyāt pittaṃ raktaṃ ca prakopayati |
raukṣyādvāyum |
vaiśadyādasaktavegaṃ prasarati |
saukṣmyādvyavāyitvācca doṣadhātumalādīn samastān śarīrāvayavānanupraviśati |
āśukāritvādāśu vyāpādayati |
vikāśitvānmarmacchedena matiṃ vyāmohayati |
lāghavāddurnirharamavyaktarasatvācchleṣmaprakopaṇamannarasāṃśca sarvānanuvartate |
ata eva ca prayatnenānnāni viṣato rakṣedityuktam |
apākitvājjarāṃ no yāti |
tenābhyavahṛtamavaśyaṃ mārayati |
mantrauṣadhabalena copaśamitamapi pratyayamāsādya punaḥ prakṛpyatīti |
bhavati cātra ||
AS.Utt.40.14 sthāvaraṃ jaṅgamaṃ ceti viṣaṃ proktamakṛtrimam ||
AS.Utt.40.15 kṛtrimaṃ garasaṃjñaṃ tu kriyate vividhauṣadhaiḥ |
hanti yogavaśenāśu cirācciratarācca tat |
śophapāṇḍūdaronmādadurnāmādīnkaroti vā ||
AS.Utt.40.16 api caitadviṣaṃ sarvaṃ tīkṣṇādyairanvitaṃ guṇaiḥ |
vātapittottaraṃ nṛṛṇāṃ sadyo harati jīvitam ||
AS.Utt.40.17 viṣaṃ hi dehaṃ samprāpya prāgdūṣayati śoṇitam |
kaphapittānilāṃścānu samadoṣaṃ sahāśayān |
tato hṛdayamāsthāya dehocchedāya kalpate ||
AS.Utt.40.18 śarīraṃ dūṣite rakte sarvaṃ cimicimāyate |
koṭhaḥ samaṇḍalaḥ svedo romaharṣaśca jāyate ||
AS.Utt.40.19 kṣudrakīṭā ivāṅgeṣu visarpantīti manyate |
vināmayati gātrāṇi jṛmbhate śiśirapriyaḥ ||
AS.Utt.40.20 vyāpinastasya duṣṭasya drutasya viṣatejasā |
vātādayo vaśaṃ yānti balinopyabalā iva ||
AS.Utt.40.21 viṣaṃ yaddoṣabhūyiṣṭhaṃ taṃ doṣaṃ prāk prapadyate |
āśaye yasya yasyaiva tatastadavatiṣṭhate |
tajjān vikārān kurute yān sarveṣūpadekṣyati ||
AS.Utt.40.22 vātāśayasthaṃ kurute tathā śleṣmāmayānapi |
pittaśleṣmāśayagataṃ tadvat pittakaphodbhavān ||
AS.Utt.40.23 tatrāpi cottamāṅgasthe sakoṭhaṃ śūyate śiraḥ |
viśeṣādakṣikūṭauṣṭhanāsāsyaṃ hṛṣṭadantatā |
tālśoṣo rujā mūrdhni vaktre cimicimāyanam ||
AS.Utt.40.24 artheṣu cakṣurādīnāmapravṛttirhanugrahaḥ |
ityanyāpi ca viṣaṃ sthitamaṅge 'bhilakṣayet ||
AS.Utt.40.25 vyāpyaivaṃ sakalaṃ dehamuparudhya ca vāhinīḥ |
viṣaṃ viṣamiva kṣipraṃ prāṇānasya nirasyati ||
AS.Utt.40.26 pītaṃ mṛtasya hṛdaye jagdhadigdhābhividdhayoḥ |
daṃśe tiṣṭhati bhūyiṣṭhaṃ sarvataḥ piṇḍitaṃ viṣam |
nādyādato viśeṣeṇa teṣāṃ māṃsaṃ tadāśrayam ||
AS.Utt.40.27 yathāsvaṃ bhakṣite pīḍā yathāsvaṃ ca kriyākramaḥ ||
AS.Utt.40.28 sapta vegān viṣasyāhuraṣṭāvitipunarvasuḥ ||
(cṛ.ṣṣ 5.4.39
Cṣ 6.23.7)
AS.Utt.40.29 duṣyati prathame vege rasaścharddiprasekakṛt |
dvitīyesraṃ cimicimājṛmbhāvepathukāri tat ||
AS.Utt.40.30 tṛtīye piśitaṃ kaṇḍūkoṭhamaṇḍalaśophadam |
doṣāścāścaturthe teṣu syuryathāyathamupadravāḥ ||
AS.Utt.40.31 pañcame darśanabhrāntiḥ ṣaṣṭhe hidhmāsamudbhavaḥ |
saptame skandhabhaṅgosya jāyate mṛtyuraṣṭame ||
AS.Utt.40.32 duṣyati prathame raktaṃ dvitīye śvayathūdbhavaḥ |
tṛtīyeṅge cimicimā caturthe jvaramūrcchanā ||
AS.Utt.40.33 pañcame pāṇḍujihvāsya śoṣaḥ ṣaṣṭhe hṛdi vyathā |
saptame maraṇaṃ vega iti gagnajito matam ||
AS.Utt.40.34 mūrcchā hṛdi paraṃ pīḍā śirorugapatantrakaḥ |
hidhmā ca dāruṇo marmacchedo jīvitasaṃśayaḥ |
sapteti vegā mūrcchādyā videhapatinā smṛtāḥ ||
AS.Utt.40.35 raktamāṃsavasāsnāyu tathāsthyādyāstrayaḥ kramāt |
āśrayāḥ sapta saptānāmityālambāyano 'bravīt ||
AS.Utt.40.36 vegān dhanvantaristadvat sarpadaṣṭasya manyate |
snāvavarjaṃ tu tatsthāne doṣānicchati koṣṭhagān ||
AS.Utt.40.37 dhātvantareṣu yāḥ sapta kalāḥ pūrvaṃ prakīrttitāḥ |
atītya tāsāmekaikāṃ vegaṃ prakurute viṣam ||
AS.Utt.40.38 tatkālakalpaṃ kālena kalāmabhyeti yāvatā |
ūhyamānaṃ samīreṇa tāvadvegāntaraṃ smṛtam ||
AS.Utt.40.39 muninā yena yattūktaṃ tatsarvamiha darśitam ||
AS.Utt.40.40 jīrṇaṃ viṣaghnauṣadhibhirhataṃ vā davāgnivātātapaśoṣitaṃ vā |
svabhāvato vā na guṇaiḥ suyuktaṃ dūṣīviṣākhyāṃ viṣamabhyupaiti ||
AS.Utt.40.41 vīryālpabhāvādavibhāvyametat |
kaphāvṛtaṃ varṣagaṇānubandhi ||
AS.Utt.40.42 tenādirto bhinnapurīṣavarṇo duṣṭāsrarogī tṛḍarocakārtaḥ |
mūrcchan vaman gadgadavāgvimuhyan bhavecca dūṣyodaraliṅgajuṣṭaḥ ||
AS.Utt.40.43 āmāśayasthe kaphavātarogī pittāśasthe 'nilapittarogī |
bhavennaro dhvasthīśaroruhāṅgo vilūnapakṣaḥ sa yathā vihaṅgaḥ |
sthitaṃ rasādiṣvathavā vicitrān |
karoti dhātuprabhavānvikārān ||
AS.Utt.40.44 prāgvātājīrṇaśītābhradivāsvapnāhitāśanaiḥ |
duṣṭaṃ dūṣayate dhātūnato dūṣīviṣaṃ smṛtam ||
AS.Utt.40.45 sthāvarasyopayuktasya pūrve vege 'tha jāyate |
jihvāyāḥ śyāvatā stambho mūrcchā trāsaḥ klamo vamiḥ ||
AS.Utt.40.46 dvitīye vepathuḥ svedo kaṇṭhe ca vedanāḥ |
viṣaṃ cāmāśayaṃ prāptaṃ kurute hṛdi vedanām ||
AS.Utt.40.47 tāluśoṣastṛtīye tu śūlaṃ cāmāśaye bhṛśam |
durbale harite śūne jāyete cāsya locane ||
AS.Utt.40.48 pakvāśayagate todahidhmākāsāntrakūjanam |
caturthe jāyate vege śirasaścātigauravam ||
AS.Utt.40.49 kaphapraseko vaivarṇyaṃ parvabhedaśca pañcame |
sarvadoṣaprakopaśca pakvādhāne ca vedanā ||
AS.Utt.40.50 ṣaṣṭhe saṃjñāpraṇāśaśca subhṛśaṃ cātisāryate |
skandhapṛṣṭhakaṭībhaṅgo bhavenmṛtyuśca saptame ||
AS.Utt.40.51 prathame viṣavegetha vāntaṃ śītāmbusecitam |
sarpirmadhubhyāṃ saṃyuktamagadaṃ pāyayeddrutam ||
AS.Utt.40.52 dvitīye pūrvavadvāntaṃ viriktaṃ cānu pāyayet |
tṛtīye 'gadapānaṃ ca hitaṃ nasyaṃ tathāñjanam ||
AS.Utt.40.53 caturthe snehasaṃyuktamagadaṃ pratibhojayet |
pañcame madhukakvāthamākṣikābhyāṃ yutaṃ hitam ||
AS.Utt.40.54 ṣaṣṭhe 'tisāravat siddhiravapīḍastu saptame |
mūrdhni kākapadaṃ kṛtvā sāsṛgvā piśitaṃ kṣipet ||
AS.Utt.40.55 kośātakyagnikaḥ pāṭhā sūryavalyamṛtābhayāḥ |
śeluḥ śirīṣaḥ kiṇihī haridre kṣudrasāhvayā |
punarnave trikaṭukaṃ bṛhatyau sārive bale ||
AS.Utt.40.56 eṣāṃ yavāgūṃ niryūhe śītāṃ saghṛtamākṣikām |
yuñjyādvegāntare sarvaviṣaghnīṃ kṛtakarmaṇaḥ ||
AS.Utt.40.57 tadvanmadhūkamadhukapadmakesaracandanaiḥ ||
AS.Utt.40.58 agadān vakṣyate cātaḥ siddhān pūrvarṣinirmitān |
sarveṣu sarvāvastheṣu ye viṣeṣu paraṃ hitāḥ ||
AS.Utt.40.59 candanaṃ kuṅkumaṃ kuṣṭhaṃ kāṅkṣī lākṣā priyaṅgavaḥ |
mustasthauṇeyaśaileyarocanāmadanaplavam ||
AS.Utt.40.60 śroveṣṭakīvaḍaiṅgalāviśālālamanaśśilāḥ |
surasaprasavaspṛkkārajanīdvayavālakam ||
AS.Utt.40.61 hiṅgusiddhārthakāḥ padmacāriṇī padmakesaram |
jātyāḥpuṣpaṃ pravālaśca puṣpamarkaśirīṣayoḥ ||
AS.Utt.40.62 dvirodhrabṛhatī kauntī madhukaṃ gandhanākulī |
mudgaparṇīkaṇāśyāmā dhyāmakaṃ naladaṃ natam ||
AS.Utt.40.63 sinduvārakaśamyākadevadārumayūrakam |
puṣye samāhṛtaiḥ piṣṭairyojyastairagadottamaḥ ||
AS.Utt.40.64 sañjīvanaḥprāgamṛtādvihito 'yaṃ svayambhuvā |
pānanasyāñjanāghrāṇadhūmālepanadhāraṇaiḥ ||
AS.Utt.40.65 jīvano viṣasuptānāṃ rājadvāre jayāvahaḥ |
dhanyo dhānyadhanāyuḥśrīkṣemapuṣṭisukhapradaḥ ||
AS.Utt.40.66 gṛhe sthito viṣālakṣmīmantrajvaragaragrahān |
kṛtyākārmaṇakākhordavyālajantusarīsṛpān ||
AS.Utt.40.67 svapnopaghātaduḥsvapnatoyāgniriputaskarān |
nihantyakālamaraṇamarakāśanivigrahān ||
AS.Utt.40.68 candanaṃ vālakaṃ mustaṃ dhyāmakaṃ kaṭukā natam |
dāḍimaṃ kuṅkumaṃ śuṇṭhī kapitthaṃ vatsakātphalam ||
AS.Utt.40.69 karañjabījaṃ maricamutpalaṃ kamalaṃ dalam |
nalamūlamapāmārgaṃ karavīrakamañjanam ||
AS.Utt.40.70 lākṣāmālatyahicchatranāgapuṣpāmlavetasam |
viśālārocanāśyāmā śaṅkhapuṣpīpriyaṅgukā ||
AS.Utt.40.71 ajājī sārivākuṣṭhamajamojaḥ kuraṇḍakaḥ |
vayasthā sinduvārailā kāyasthā cāraṭī vacā ||
AS.Utt.40.72 karkaṭī pūtanā keśī śvetā ca girikarṇikā |
golomī siṃhalomī ca varṣābhūrgajapippalī |
agado yāpanākhyoyaṃ pūrveṇa sadṛśo guṇaiḥ ||
AS.Utt.40.73 śrīveṣṭakaṃ haridre dve kovidāraṃ manaḥśilām |
pippalīṃ pāṭalīṃ padmāṃ śvetāṃ ca girikarṇikām |
mañjiṣṭhāṃ bṛhatīṃ vakraṃ yaṣṭī maricakesaram ||
AS.Utt.40.74 phalīnīṃ kiṇihīṃ ceti gavāṃ pittena bhāvayet |
sūryodayo hanti viṣaṃ tamaḥ sūryodayo yathā ||
AS.Utt.40.75 nimbapatraṃ gṛhāddhūmaṃ phāṇitaṃ bṛhatīphalam |
gopittayuktamagadaḥ paramaṃ mṛtajīvanaḥ ||
AS.Utt.40.76 gopittakuṣṭhasurasaṃ madhukadviniśaṃ tathā |
viśālārajanīkuṣṭhaśvapittavyoṣatumburu ||
AS.Utt.40.77 vacāśirīṣapañcāṅgī mṛtasañjīvano gadaḥ |
pañcāṅgāni śirīṣasya śvapittaṃ ca varo 'gadaḥ ||
AS.Utt.40.78 priyaṅgu tagaraṃ lākṣā mañjiṣṭhā madhukaṃ madhu |
haridrācetyayaṃ śreṣṭhaḥ kauṭilyadayito 'gadaḥ ||
AS.Utt.40.79 visaṃjñānāṃ viṣairghoraiḥ prahāarairnaṣṭacetasām |
udbandhānāṃ jalaughe ca mṛtānāṃ cetanāvahaḥ ||
AS.Utt.40.80 śirīṣaphalakākāṇḍasurasāgrapunarnavaiḥ |
kakṣyāvāyasisaṃyuktairagadaḥ pūrvavat guṇaiḥ ||
AS.Utt.40.81 kaṭukālābumūlāni gavāṃ pittena kalkayet |
brāhmo dhāryoyamagadaḥ sarvakarmasu pūjitaḥ ||
AS.Utt.40.82 agāradhūmasrivṛtā gopittaṃ tryūṣaṇaṃ vacā |
prājāpatyoyamagadaḥ sarvarakṣoviṣāpahaḥ ||
AS.Utt.40.83 śvetāpuṣkaratulyāṃśairjīvantyāḥ kusumaiḥ kṛtaḥ |
rukmapiṣṭo maṇirddhāryaścāṇakyeṣṭo viṣāpahaḥ ||
AS.Utt.40.84 māṃsītvakpatrasurasamanohvāśītakuṅkumam |
niśāvyāghrannakhaṃ śuṇṭhī daśāṅgo 'yaṃ viṣāpahaḥ |
utpātagaṇḍapiṭakādigdhaviddhaviṣāpahaḥ ||
AS.Utt.40.85 udumbaratvagjambvasthimadhukotpalagairikaiḥ |
candanośīranalada nāgakesarapadmakaiḥ |
viśeṣādviṣavisphoṭavisarpajvaradāhahā ||
AS.Utt.40.86 śirīṣodumbaraplakṣanyagrodhāśvatthavalkalaiḥ |
saghṛto dāhatṛṣṇāsraviṣavīsarpapittahā ||
AS.Utt.40.87 gajapippalikāsīsakṣārayaṣṭīmayūrakam |
raktā nataṃ vacā dantī śivaḥ śivakṛto 'gadaḥ ||
AS.Utt.40.88 surālā pāvakī somā bhogavatyamṛtā natam |
āḍhakī kiṇihī somarājī cauśanaso 'gadaḥ ||
AS.Utt.40.89 śleṣmātakārkakusumaṃ taṇḍulīyo mayūrakaḥ |
surasā mañjarī kākamācī pāne 'gado varaḥ ||
AS.Utt.40.90 dadhyājyakṣaudralavaṇaṃ pītaṃ mūlaviṣāpaham |
haridrāsaindhavakṣaudraghṛtaṃ saṃsṛjya pāyayet |
ārtān mūlaviṣairghorairdigdhaviddhān viśeṣataḥ ||
AS.Utt.40.91 haridrāntarbahiḥśastā viṣadoṣāture param ||
AS.Utt.40.92 niśāśvamārasurasakaraññavyoṣadārubhiḥ |
añjanaṃ bastamūtreṇa piṣṭairnetroparodhajit ||
AS.Utt.40.93 karṇākṣināsikākaṇṭhajihvārogeṣu nāvanam |
bījapūrāryabṛhatīphalajyotiṣmatīkṛtam ||
AS.Utt.40.94 śvetā vacā hiṅgvamṛtā sugandhā kuṣṭhasaindhavam |
śirīṣapuṣpadviniśāvyoṣaṭuṇṭukasarṣapāḥ ||
AS.Utt.40.95 kapitthamadhyaṃ laśunaṃ karañjo vaṃśalekhanam |
piṣṭvā gobastamūtreṇa tatpittenaiva bhāvayet ||
AS.Utt.40.96 dināni sapta vyatyāsādvinihanti tatoñjanāt |
viṣaṃ śirasthaṃ mūrddhārtijvarajīrṇaviṣūcikāḥ ||
AS.Utt.40.97 apasmāragrahonmādapāṇḍumehamadātyayān |
śuṣkanetrāmayaśirorogapaillagalārbudān ||
AS.Utt.40.98 kācāndhakārapaṭalakaṇḍūdaurbalyayakṣmaṇaḥ |
lepāt pītakṣatālīḍhadaṣṭadigdhaviṣaṃ jayet ||
AS.Utt.40.99 śvitraṃ kṛcchrāṇi kuṣṭhāni duṣṭanāḍī mahāvraṇān |
ānāhārśo gude lepāllalāṭe duṣṭapīnasam ||
AS.Utt.40.100 yonilepena nārīṇāṃ mūḍhagarbhānulomanaḥ |
unmūlayatyeṣa viṣaṃ gandhahastīva kānanam ||
AS.Utt.40.101 viḍaṅgapāṭhā triphalājamodā hiṅgvagnivakraṃ lavaṇasyavargaḥ |
vyoṣānvitaṃ sthāvarajaṅgamānāṃ jetā viṣāṇāmagado 'jitākhyaḥ ||
AS.Utt.40.102 manohvā rocanā caṇḍā tvagelāsitasarṣapaiḥ |
spṛkkāhiṃgulakāśmīrakāntābhiḥkalkito 'gadaḥ |
viṣaghno bālasūryoyaṃ śrīrakṣāvijayarddhidaḥ ||
AS.Utt.40.103 ajagandhā sagomūtrā gṛhadhūmaḥ sugugguluḥ |
eṣa māheśvaro yogo na kvacit pratihanyate ||
AS.Utt.40.104 viṣadigdhena viddhastu pratāmyati muhurmuhuḥ |
vivarṇabhāvaṃ bhajate viṣādaṃ cāśu gacchati ||
AS.Utt.40.105 kīṭairivāvṛtaṃ cāsya gātraṃ cimicimāyate |
śroṇipṛṣṭhaśiraḥskandhasandhayaḥ syuḥ savedanāḥ ||
AS.Utt.40.106 kṛṣṇaduṣṭāsravisrāvī tṛṇmūrcchājvaradāhavān |
dṛṣṭikāluṣyavamathuśvāsakāsakaraḥ kṣaṇāt ||
AS.Utt.40.107 śūyate pacyate sadyo gatvā māṃsaṃ ca kṛṣṇatām |
praklinnaṃ śīryate 'bhīkṣṇaṃ sapicchilaparisravam ||
AS.Utt.40.108 kuryādamarmaviddhasya hṛdayāvaraṇaṃ drutam |
śalyamākṛṣya taptena lohenānu dahedvraṇam ||
AS.Utt.40.109 athavā muṣkakaśvetāsomatvaktāmravallitaḥ |
śirīṣāt gṛdhranakhyāśca kṣāreṇa pratisārayet |
śukanāsāprativiṣāvyāghrīmūlaiśca lepayet ||
AS.Utt.40.110 pītadaṣṭacikitsāṃ ca kuryāttasya yathārhataḥ |
vraṇe tu pūtipiśite kriyā pittavisarpavat ||
AS.Utt.40.111 saubhāgyārthaṃ striyo bhartre rājñe vārāticoditāḥ |
garamāhārasampṛktaṃ yacchantyāsannavartinaḥ ||
AS.Utt.40.112 nānāprāṇyaṅgaśamalaviruddhauṣadhibhasmanām |
viṣāṇāṃ cālpavīryāṇāṃ yogo gara iti smṛtaḥ ||
AS.Utt.40.113 tena pāṇḍuḥ kṛśolpāgniḥ kāsaśvāsajvarārditaḥ |
vāyunā pratilomena svapnacintāparāyaṇaḥ ||
AS.Utt.40.114 mahodarayakṛtplīho dīnavāgdurbalo 'lasaḥ |
śophavān satatādhmātaḥ śuṣkapādakaraḥ kṣayī ||
AS.Utt.40.115 svapne gomāyumārjāranakulavyālavānarān |
prāyaḥ paśyati śuṣkāṃśca vanaspatijalāśayān ||
AS.Utt.40.116 manyate kṛṣṇamātmānaṃ gauro gauraṃ ca kālakaḥ |
vikarṇanāsānayanaṃ paśyettadvihatendriyaḥ ||
AS.Utt.40.117 etairanyaiśca bahubhiḥ kliṣṭo ghorairudravaiḥ |
garārto nāśamāpnoti kaścitsadyo 'cikitsitaḥ ||
AS.Utt.40.118 garārto vāntavān bhuktvā tatpathyaṃ pānabhojanam |
śuddhahṛcchīlayeddhema sūtrasthānavidheḥ smaran ||
AS.Utt.40.119 śarkarākṣaudrasaṃyuktaścūrṇastāpyasuvarṇayoḥ |
lehaḥ praśamayatyugraṃ sarvaṃ yogakṛtaṃ viṣam ||
AS.Utt.40.120 mūrvāmṛtānatakaṇāpaṭolīcavyacitrakān |
vacāmustaviḍaṅgāni takrakoṣṇāmbumastubhiḥ |
pibedrasena cāmlena garopahatapāvakaḥ ||
AS.Utt.40.121 pārāvatāmiṣaśaṭhīpuṣkarāhvaśṛtaṃ himam |
garatṛṣṇārujākāsaśvāsahidhmājvarāpaham ||
AS.Utt.40.122 vāyasī śvāsakāsaghnī bhṛṣṭājyatriphalārase |
bhārṅgīnāgaraniryūhaḥ śiśiraśca samākṣikaḥ ||
AS.Utt.40.123 hareṇucandanaśyāmānaladaṃ ślakṣṇapeṣitam |
vilepanaṃ prayoktavyaṃ gareṇopahatatvacaḥ ||
AS.Utt.40.124 mañjiṣṭhā kiṇihīnimbarajanyaśvatthacandanaiḥ |
pragharṣaṇaṃ kṛśānāṃ tu gareṇa kṣapitaujasām ||
AS.Utt.40.125 pathyaṃ paramamuddiṣṭaṃ śīlanaṃ kṣīrasarpiṣoḥ ||
AS.Utt.40.126 vṛṣanimbapaṭolīnāṃ kvāthen vipacet ghṛtam |
abhayāgārbhiṇaṃ śreṣṭhaṃ tat garasya nibarhaṇam ||
AS.Utt.40.127 haridrāṃ nākulīṃ jātīṃ pṛthakpiṣṭvā vipācayet |
ghṛtatrayaṃ viṣārtānāmetadārogyadaṃ param ||
AS.Utt.40.128 taṇḍulīyakamūlena gṛhadhūmena caikataḥ |
kṣīreṇa ca ghṛtaṃ siddhaṃ samastaviṣarogajit ||
AS.Utt.40.129 nāgadantī trivṛddantī dravantī snukpayaḥ palaiḥ |
sādhitaṃ māhiṣaṃ sarpiḥ sagomūtrāḍhakaṃ hitam |
sarpakīṭaviṣārtānāṃ garārtānāṃ ca śāntaye ||
AS.Utt.40.130 madhukaṃ tagaraṃ kuṣṭhabhadradāruhareṇavaḥ |
mañjiṣṭhailailavālūni nāgapuṣpotpalaṃ plavam ||
AS.Utt.40.131 viḍaṅgaṃ candanaṃ patraṃ priyaṅgurdhyāmakaṃ balā |
aṃśumatyau haridre dve bṛhatyau sārivādvayam ||
AS.Utt.40.132 eṣāṃ kalkairghṛtaṃ siddhamajeyaṃ nāma viśrutam |
viṣāṇi hanti sarvāṇi śīghrameva prayojitam ||
AS.Utt.40.133 śvete kapote bījāni pratyakpuṣīśirīṣayoḥ |
gomūtrapiṣṭaistaiḥ sarpiḥ siddhaṃ biṣaharaṃ param |
amṛtaṃ nāma vikhyātamapi sañjīvayenmṛtam ||
AS.Utt.40.134 śirīṣatvak trikaṭukaṃ vidārī candanotpalam |
dve bale sārivāsphotabṛhatīnimbapallavāḥ ||
AS.Utt.40.135 bandhujīvāḍhakīmūrvāvāsāsurasavatsakāḥ |
pāṭhāṅkolāśvagandhārkamūlayaṣṭyāhvapadmakam ||
AS.Utt.40.136 viśālā bṛhatī lākṣā kovidāraśatāvarīḥ |
kaṭabhīdantyapāmārga pṛśniparṇī rasāñjanam ||
AS.Utt.40.137 śvetau bāṇāśvakhurakau kuṣṭhadārupriyaṅgukāḥ |
sāraṃ madhūkātriphalāṃ karañjasyaphalaṃ vacām ||
AS.Utt.40.138 rajanyau lodhramakṣāṃśaṃ piṣṭvā sādhyaṃ ghṛtāḍhakam |
tulyāmbuchāgagomūtratryāḍhake tadviṣāpaham ||
AS.Utt.40.139 apasmārakṣayonmādabhūtagrahagarodarān |
pāṇḍurogakṛmiplīhagulmorustambhakārmalāḥ ||
AS.Utt.40.140 hanustambhagrahādīṃśca pānābhyañjananāvanaiḥ |
hanti sañjīvayati ca viṣodbandhamṛtān narān ||
AS.Utt.40.141 bhakṣite haritāle tu hṛdi dāhorasāgrahaḥ |
ānāhomlasya vamanaṃ pītahāridraviṭsrutiḥ |
tathā maṇḍalisarpoktā vikārāstacca bheṣajam ||
AS.Utt.40.142 vibhajya yojayet ūrdhvamadhaḥ saṃśodhitaṃ ca tam |
aṅkolajālinībījaśukanāsāpriyaṅgukāḥ |
lodhradhyāmakatālīsanatayaṣṭyāhvagugguluḥ ||
AS.Utt.40.143 hīberaṃ bhadrakāṣṭhaṃ ca lehayenmadhusarpiṣā |
dadyānnakulagopittayuktaṃ nasyeñjane ca tat ||
AS.Utt.40.144 dhurdhūrakopayogena sarvaṃ paśyati pītakam |
kampalālāmadacchardismṛtibhraṃśabhramānvitaḥ |
taṃ vāmayeta madhuraiḥ pāyayedvā sitāpayaḥ ||
AS.Utt.40.145 koradūṣairmadanakaiḥ prāyo dhurdhūravat gadāḥ |
unmādokṣivināśaśca tatrāpi vamanaṃ hitam |
kūṣmāṇḍakaṃ ca saguḍaṃ bahuśastatra bhakṣayet ||
AS.Utt.40.146 nānāprakāraiḥ saṃyogaiḥ kodravā madahetavaḥ |
tānvibhajya yathādoṣaṃ cikitsedavirodhibhiḥ ||
AS.Utt.40.147 dūṃṣīviṣārtaṃ susvinnamūrdhvaṃ cādhaśca śodhitam |
dūṣīviṣārimagadaṃ lehayenmadhunāplutam ||
AS.Utt.40.148 pippalyodhyāmakaṃ māṃsī lodhramelā suvarcikā |
kuṭannaṭaṃ nataṃ kuṣṭhaṃ yaṣṭī candanagairikam |
dūṣīviṣārirnāmnāyaṃ nacānyatrāpi vāryate ||
AS.Utt.40.149 harītakī salavaṇā māgadhī maricāni ca |
etaddūṣīviṣārtānāṃ kāśyapoktaṃ virecanam ||
AS.Utt.40.150 yuñjyādvā viṣarogeṣu reke vyoṣādikaṃ bhiṣak ||
AS.Utt.40.151 taruṇasya palāśasya srutaṃ kṣārodakaṃ pacet |
kvāthe tatra pratīvāpaṃ prakṣipecchralakṣṇacūrṇitam ||
AS.Utt.40.152 vyoṣaṃ śirīṣakusumaṃ madhukaṃ sārive misim |
kuṣṭhaṃ vellaniśe lākṣāṃ śuklāṃ surasamañjarīm ||
AS.Utt.40.153 sindhūtthaṃ raktamṛnmāṃsīṃ reṇukāṃ hiṅgubālhikam |
darvīpralepi tajjātaṃ goviṣāṇe nidhāpayet ||
AS.Utt.40.154 kṣayagulmodarārśāṃsi mehaṃ mandāgnitāṃ jvaram |
tvagdoṣakāsāpasmāragrahonmādabhagandarān ||
AS.Utt.40.155 pāṇḍuṃ kaṇṭhasvaragadān plīhānaṃ śvayathuṃ kṛmīn |
kolamātramataḥ khādan jayet sarvaviṣāṇi ca ||
AS.Utt.40.156 viṣaṃ tejomayaṃ mantraiḥ satyabrahmatapomayaiḥ |
yathā nivāryate śīghraṃ prayuktairna tathauṣadhaiḥ ||
AS.Utt.40.157 na tu sarvamanuṣyāṇāṃ santi bheṣajasampadaḥ |
ajñātarogasadbhāve yogyatā cātidurlabhā ||
AS.Utt.40.158 prakupyati viṣaṃ bhūyaḥ kevalaiścauṣadhairjitam |
avāptau siddhamantrāṇāṃ yatetātaścikitsakaḥ ||
AS.Utt.40.159 te 'pi ca vratahīnasya hīnā vā svaravarṇataḥ |
yasmānna siddhimāyānti tasmādyojyo 'gadakramaḥ ||
AS.Utt.40.160 viṣaprakṛtikālānnadoṣadūṣyādisaṅgame |
viṣasaṅkaṭamuddiṣṭaṃ śatasyaikotra jīvati ||
AS.Utt.40.161 kṣuttṛṣṇāgharmmadaurbalyakrodhaśokabhayaśramaiḥ |
ajīrṇavarcodravatā pittamārutavṛddhibhiḥ ||
AS.Utt.40.162 tilapuṣpaphalādhrāṇabhūbāṣpaghanagarjitaiḥ |
hastimūṣikavāditranisvanairviṣasaṅkaṭaiḥ |
purovātotpalāmodamadanairbardhate viṣam ||
AS.Utt.40.163 varṣāsu cāmbuyonitvāt saṅkledaṃ guḍavadgatam |
visarpati ghanāpāye tadagastyo hināsti ca |
prayāti mandavīryatvaṃ viṣaṃ tasmāt ghanātyaye ||
AS.Utt.40.164 iti prakṛtisātmyartusthānavegabalābalam |
ālocya nipuṇaṃ budhyā karmānantaramācaret ||
AS.Utt.40.165 ślaiṣmikaṃ vamanairuṣṇarūkṣatīkṣṇaiḥ pralepanaiḥ |
kaṣāyakaṭutiktaiśca bhojanaiḥ śamayedviṣam ||
AS.Utt.40.166 paittikaṃ sraṃsanaiḥ sekapradehairbhṛśaśītalaiḥ |
kaṣāyatiktamadhurairghṛtayuktaiśca bhojanaiḥ ||
AS.Utt.40.167 vātātmakaṃjayetsvādusnigdhāmlalavaṇānvitaiḥ |
saghṛtairbhojanālepaistathaiva piśitāśanaiḥ ||
AS.Utt.40.168 nāghṛtaṃ sraṃsanaṃ śastaṃ pralepo bhojyamauṣadham |
sarveṣu sarvāvasthāsu viṣeṣu na ghṛtopamam |
vidyate bheṣajaṃ kiñcidviśeṣāt prabalānile ||
AS.Utt.40.169 raktage srāvayedraktaṃ pittavacca kriyākramaḥ |
dūṣīviṣe punastatsthe pañcakarmāṇi cācaret ||
AS.Utt.40.170 gaṇḍūṣaiḥ kavalaiḥ prāśaistīkṣṇaiḥ pradhamanāñjanaiḥ |
śirogataṃ praśamayedviṣasaṅkramaṇaistathā ||
AS.Utt.40.171 viṣaduṣṭakaphasrotoruddhavāyurmṛtopamaḥ |
yaḥsyādasādhyaliṅgaiśca rahitastasya yojayet ||
AS.Utt.40.172 mūrdhniṃ kākapadaṃ kṛtvā kalkaṃ carmakasodbhavam |
dhmāpanaṃ cāsya kaṭabhījālinī kaṭukairhitam ||
AS.Utt.40.173 āśaye yasya doṣasya viṣaṃ tiṣṭhati taṃ punaḥ |
āśrayāśrayiṇorvidvānavirodhena sādhayet ||
AS.Utt.40.174 kṣārāgadaḥ kaphasthānasthite svedaḥ sirāvyadhaḥ |
pitte kṣaudrapayomlājyapānasekāvagāhanam |
svedo vātāśaye dadhnā pānaṃ ca natakuṣṭhayoḥ ||
AS.Utt.40.175 kṣīreṇāgadagarmeṇa madanasya phalena ca |
āsthāpanaṃ prayuñjīta vātāśayagate viṣe ||
AS.Utt.40.176 pacedyaṣṭīmadhukvāthe tailaṃ kṣīracaturguṇam |
triphalā sarpavetālī śatapuṣpendurājibhiḥ ||
AS.Utt.40.177 anantayā ca tatpānanāvanābhyaṅgabastiṣu |
bhojane ca praṇihitaṃ hanti vātāśayādviṣam ||
AS.Utt.40.178 valayā somarājyā vā pacet pāṭalayāthavā |
ghṛtamaṇḍasamaṃ tailamānuvāsanikaṃ param ||
AS.Utt.40.179 viṣopadravapathyaṃ ca vīkṣya yuñjyādyathāmayam ||
AS.Utt.40.180 ayatnācchleṣmagaṃ sādhyaṃ yatnātpittāśayāśritam |
sudussādhamasādhyaṃ vā vātāśayagataṃ viṣam ||