ekādaśo+adhyāyaḥ/
Ca.6.11.1 athātaḥ kṣatakṣīṇacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.11.2 iti ha smāha bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.11.3 udārakīrtirbrahmarṣirātreyaḥ
paramārthavit/
kṣatakṣīṇacikitsārthamidamāha cikitsitam//
Ca.6.11.4 dhanuṣā++āyasyato+atyarthaṃ
bhāramudvahato gurum/
patato viṣamoccebhyo balibhiḥ saha yudhyataḥ//
Ca.6.11.5 vṛṣaṃ hayaṃ vā dhāvantaṃ
damyaṃ vā+anyaṃ nigṛhṇataḥ/
śilākāṣṭhāśmanirghātān kṣipato nighnataḥ parān//
Ca.6.11.6 adhīyānasya vā+atyuccairdūraṃ
vā vrajato drutam/
mahānadīṃ vā tarato hayairvā saha dhāvataḥ//
Ca.6.11.7 sahasotpatato &dūraṃ
tūrṇaṃ cātipranṛtyataḥ/
tathā+anyaiḥ karmabhiḥ krūrairbhṛśamabhyāhatasya ca//
Ca.6.11.8 vikṣate vakṣasi
vyādhirbalavān samudīryate/
strīṣu cātiprasaktasya rūkṣālpapramitāśinaḥ//
Ca.6.11.9 uro virujyate tasya
bhidyate+atha vibhajyate/
prapīḍyete tataḥ pārśve śuṣyatyaṅgaṃ pravepate//
Ca.6.11.10 kramādvīryaṃ balaṃ varṇo
ruciragniśca hīyate/
jvaro vyathā manodainyaṃ viḍbhedo+agnivadhādapi//
Ca.6.11.11 duṣṭaḥ śyāvaḥ sudurgandhaḥ
pīto vigrathito bahuḥ/
kāsamānasya &ca śleṣmā saraktaḥ saṃpravartate//
Ca.6.11.12 sa kṣataḥ kṣīyate+atyarthaṃ
tathā śukraujasoḥ kṣayāt/
avyaktaṃ lakṣaṇaṃ tasya pūrvarūpamiti smṛtam//
Ca.6.11.13 urorukśoṇitacchardiḥ kāso
vaiśeṣikaḥ kṣate/
kṣīṇe saraktamūtratvaṃ pārśvapṛṣṭhakaṭigrahaḥ//
Ca.6.11.14 alpaliṅgasya dīptāgneḥ
sādhyo balavato navaḥ/
parisaṃvatsaro yāpyaḥ sarvaliṅgaṃ tu varjayet//
Ca.6.11.15 uro matvā kṣataṃ lākṣāṃ
payasā madhusaṃyutām/
sadya eva pibejjīrṇe payasā+adyāt saśarkaram//
Ca.6.11.16 pārśvabastirujī
cālpapittāgnistāṃ surāyutām/
bhinnaviṭkaḥ samustātiviṣāpāṭhāṃ savatsakām//
Ca.6.11.17 lākṣāṃ sarpirmadhūcchiṣṭaṃ
jīvanīyagaṇaṃ sitām/
tvakkṣīrīṃ samitāṃ kṣīre paktvā dīptānalaḥ pibet//
Ca.6.11.18
ikṣvālikābisagranthipadmakeśaracandanaiḥ/
śṛtaṃ payo madhuyutaṃ sandhānārthaṃ pibet kṣatī//
Ca.6.11.19 yavānāṃ cūrṇamādāya
kṣīrasiddhaṃ ghṛtaplutam/
jvare dāhe sitākṣaudrasaktūn vā payasā pibet//
Ca.6.11.20
madhūkamadhukadrākṣātvakkṣīrīpippalībalāḥ/
kāsī pārśvāsthiśūlī ca lihyātsaghṛtamākṣikāḥ//
Ca.6.11.21 elāpatratvaco+ardhākṣāḥ
pippalyardhapalaṃ tathā/
sitāmadhukakharjūramṛdvīkāśca palonmitāḥ//
Ca.6.11.22 saṃcūrṇya madhunā yuktā
guṭikāḥ saṃprakalpayet/
akṣamātrāṃ tataścaikāṃ bhakṣayennā dine dine//
Ca.6.11.23 kāsaṃ śvāsaṃ jvaraṃ hikkāṃ
chardiṃ mūrcchāṃ madaṃ bhramam/
raktaniṣṭhīvanaṃ tṛṣṇāṃ pārśvaśūlamarocakam//
Ca.6.11.24 śoṣaplīhāḍhyavātāṃśca
svarabhedaṃ kṣataṃ kṣayam/
guṭikā tarpaṇī vṛṣyā raktapittaṃ ca nāśayet//
ityelādiguṭikā/
Ca.6.11.25 rakte+ativṛtte dakṣāṇḍaṃ
yūṣaistoyena vā pibet/
caṭakāṇḍarasaṃ vā+api raktaṃ vā chāgajāṅgalam//
Ca.6.11.26 cūrṇaṃ paunarnavaṃ
raktaśālitaṇḍulaśarkaram/
raktaṣṭhīvī pibet siddhaṃ drākṣārasapayoghṛtaiḥ//
Ca.6.11.27 madhūkamadhukakṣīrasiddhaṃ
vā taṇḍulīyakam/
mūḍhavātastvajāmedaḥ surābhṛṣṭaṃ sasaindhavam//
Ca.6.11.28 kṣāmaḥ kṣīṇaḥ
kṣatoraskastvanidraḥ sabale+anile/
śṛtakṣīrasareṇādyāt sakṣaudraghṛtaśarkaram//
Ca.6.11.29 śarkarāṃ yavagodhūmau
jīvakarṣabhakau madhu/
śṛtakṣīrānupānaṃ vā lihyāt kṣīṇaḥ kṣatī kṛśaḥ//
Ca.6.11.30 kravyādamāṃsaniryūhaṃ
ghṛtabhṛṣṭaṃ pibecca saḥ/
pippalīkṣaudrasaṃyuktaṃ māṃsaśoṇitavardhanam//
Ca.6.11.31
nyagrodhodumbarāśvatthaplakṣaśālapriyaṅgubhiḥ/
tālamastakajambūtvakpriyālaiśca sapadmakaiḥ//
Ca.6.11.32 sāśvakarṇaiḥ śṛtāt
kṣīrādadyājjātena sarpiṣā/
śālyodanaṃ kṣatoraskaḥ kṣīṇaśukraśca mānavaḥ//
Ca.6.11.33 yaṣṭyāhvanāgabalayoḥ kvāthe
kṣīrasamaṃ ghṛtam/
payasyāpippalīvāṃśīkalkasiddhaṃ kṣate śubham//
Ca.6.11.34 kolalākṣārase tadvat
kṣīrāṣṭaguṇasādhitam/
kalkaiḥ kaṭvaṅgadārvītvagvatsakatvakphalairghṛtam//
Ca.6.11.35 jīvakarṣabhakau vīrāṃ
jīvantīṃ nāgaraṃ śaṭīm/
catasraḥ parṇinīrmede kākolyau dve nidigdhike//
Ca.6.11.36 punarnave dve
madhukamātmaguptāṃ śatāvarīm/
ṛddhiṃ parūṣakaṃ bhārgīṃ mṛdvīkāṃ bṛhatīṃ tathā//
Ca.6.11.37 śṛṅgāṭakaṃ tāmalakīṃ
payasyāṃ pippalīṃ balām/
badarākṣoṭakharjūravātāmābhiṣukāṇyapi//
Ca.6.11.38 phalāni caivamādīni kalkān
kurvīta kārṣikān/
dhātrīrasavidārīkṣucchāgamāṃsarasaṃ payaḥ//
Ca.6.11.39 kuryāt prasthonmitaṃ tena
ghṛtaprasthaṃ vipācayet/
prasthārdhaṃ madhunaḥ śīte śarkarārdhatulāṃ tathā//
Ca.6.11.40 &dvikārṣikāṇi
patrailāhematvaṅmaricāni ca/
vinīya cūrṇitaṃ tasmāllihyānmātrāṃ sadā naraḥ//
Ca.6.11.41
amṛtaprāśamityetannarāṇāmamṛtaṃ ghṛtam/
sudhāmṛtarasaṃ prāśyaṃ kṣīramāṃsarasāśinā//
Ca.6.11.42
naṣṭaśukrakṣatakṣīṇadurbalavyādhikarśitān/
strīprasaktān kṛśān varṇasvarahīnāṃśca bṛṃhayet//
Ca.6.11.43
kāsahikkājvaraśvāsadāhatṛṣṇāsrapittanut/
putradaṃ vamimūrcchāhṛdyonimūtrāmayāpaham//
ityamṛtaprāśaghṛtam/
Ca.6.11.44
śvadaṃṣṭrośīramañjiṣṭhābalākāśmaryakattṛṇam/
darbhamūlaṃ pṛthakparṇīṃ palāśarṣabhakau sthirām//
Ca.6.11.45 palikaṃ sādhayetteṣāṃ rase
kṣīracaturguṇe/
kalkaḥ svaguptājīvantīmedarṣabhakajīvakaiḥ//
Ca.6.11.46
śatāvaryṛddhimṛdvīkāśarkarāśrāvaṇībisaiḥ/
prasthaḥ siddho ghṛtādvātapittahṛddra(dbha)vaśūlanut//
Ca.6.11.47
mūtrakṛcchrapramehārśaḥkāsaśoṣakṣayāpahaḥ/
dhanuḥstrīmadyabhārādhvakhinnānāṃ balamāṃsadaḥ//
iti śvadaṃṣṭrādighṛtam/
Ca.6.11.48
madhukāṣṭapaladrākṣāprasthakvāthe ghṛtaṃ pacet/
pippalyaṣṭapale kalke prasthaṃ siddhe ca śītale//
Ca.6.11.49 pṛthagaṣṭapalaṃ
kṣaudraśarkarābhyāṃ vimiśrayet/
samasaktu kṣatakṣīṇe raktagulme ca taddhitam//
Ca.6.11.50
dhātrīphalavidārīkṣujīvanīyarasairghṛtam/
ajāgopayasoścaiva sapta prasthān pacedbhiṣak//
Ca.6.11.51 siddhaśīte
sitākṣaudradviprasthaṃ vinayecca tat/
yakṣmāpasmārapittāsṛkkāsamehakṣayāpaham//
Ca.6.11.52 vayaḥsthāpanamāyuṣyaṃ
māṃsaśukrabalapradam/
ghṛtaṃ tu pitte+abhyadhike lihyādvāte+adhike pibet//
Ca.6.11.53 līḍhaṃ nirvāpayet
pittamalpatvāddhanti nānalam/
ākrāmatyanilaṃ pītamūṣmāṇaṃ niruṇaddhi ca//
Ca.6.11.54
kṣāmakṣīṇakṛśāṅgānāmetānyeva ghṛtāni tu/
&tvakkṣīrīśarkarālājacūrṇaiḥ styānāni yojayet//
Ca.6.11.55 sarpirguḍān
samadhvaṃśāñjagdhvā cānu payaḥ pibet/
reto vīryaṃ balaṃ puṣṭiṃ tairāśutaramāpnuyāt//
iti sarpirguḍāḥ/
Ca.6.11.56 balā vidārī hrasvā ca
pañcamūlī punarnavā/
pañcānāṃ kṣīrivṛkṣāṇāṃ śuṅgā muṣṭyaṃśakā api//
Ca.6.11.57 eṣāṃ kaṣāye dvikṣīre
vidāryājarasāṃśike/
jīvanīyaiḥ pacet kalkairakṣamātrairghṛtāḍhakam//
Ca.6.11.58 sitāpalāni pūte ca śīte
dvātriṃśataṃ kṣipet/
godhūmapippalīvāṃśīcūrṇaṃ śṛṅgāṭakasya ca//
Ca.6.11.59 samākṣikaṃ kauḍavikaṃ tat
sarvaṃ khajamūrcchitam/
styānaṃ sarpirguḍān kṛtvā bhūrjapatreṇa veṣṭayet//
Ca.6.11.60 tāñjagdhvā palikān kṣīraṃ
madyaṃ vā+anupibet kaphe/
śoṣe kāse kṣate kṣīṇe śramastrībhārakarśite//
Ca.6.11.61 raktaniṣṭhīvane tāpe pīnase
corasi sthite/
śastāḥ pārśvaśiraḥśūle bhede ca svaravarṇayoḥ//
iti dvitīyasarpirguḍāḥ/
Ca.6.11.62
tvakkṣīrīśrāvaṇīdrākṣāmūrvarṣabhakajīvakaiḥ/
vīrardhikṣīrakākolībṛhatīkapikacchrubhiḥ//
Ca.6.11.63 kharjūraphalamedābhiḥ
kṣīrapiṣṭaiḥ palonmitaiḥ/
dhātrīvidārīkṣurasaprasthaiḥ prasthaṃ ghṛtāt pacet//
Ca.6.11.64 śarkarārdhatulāṃ śīte
kṣaudrārdhaprasthameva ca/
dattvā sarpirguḍān kuryātkāsahikkājvarāpahān//
Ca.6.11.65 yakṣmāṇaṃ tamakaṃ śvāsaṃ
raktapittaṃ halīmakam/
śukranidrākṣayaṃ tṛṣṇāṃ hanyuḥ kārśyaṃ sakāmalam//
iti tṛtīyāḥ sarpirguḍāḥ/
Ca.6.11.66 navamāmalakaṃ
drākṣāmātmaguptāṃ punarnavām/
śatāvarīṃ vidārīṃ ca samaṅgāṃ pippalīṃ tathā//
Ca.6.11.67 pṛthagdaśapalān bhāgān
palānyaṣṭau ca nāgarāt/
yaṣṭyāhvasauvarcalayordvipalaṃ maricasya ca//
Ca.6.11.68 kṣīratailaghṛtānāṃ ca
tryāḍhake śarkarāśate/
kvathite tāni cūrṇāni dattvā bilvasamān guḍān//
Ca.6.11.69 kuryāttān bhakṣayet kṣīṇaḥ
kṣataḥ śuṣkaśca mānavaḥ/
tena sadyo rasādīnāṃ vṛddhyā puṣṭiṃ sa vindati//
iti caturthasarpirguḍāḥ/
Ca.6.11.70 gokṣīrārdhāḍhakaṃ sarpiḥ
prasthamikṣurasāḍhakam/
vidāryāḥ svarasātprasthaṃ rasātprasthaṃ ca taittirāt//
Ca.6.11.71 dadyāt sidhyati tasmiṃstu
piṣṭānikṣurasairimān/
madhūkapuṣpakuḍavaṃ priyālakuḍavaṃ tathā//
Ca.6.11.72 kuḍavārdhaṃ tugākṣīryāḥ
kharjūrāṇāṃ ca viṃśatim/
pṛthagbibhītakānāṃ ca pippalyāśca caturthikām//
Ca.6.11.73 triṃśatpalāni khaṇḍācca
madhukāt karṣameva ca/
tathā+ardhapalikānyatra jīvanīyāni dāpayet//
Ca.6.11.74 siddhe+asmin kuḍavaṃ
kṣaudraṃ śīte kṣiptvā+atha modakān/
kārayenmaricājājīpalacūrṇāvacūrṇitān//
Ca.6.11.75 vātāsṛkpittarogeṣu
kṣatakāsakṣayeṣu ca/
śuṣyatāṃ kṣīṇaśukrāṇāṃ rakte corasi saṃsthite//
Ca.6.11.76 kṛśadurbalavṛddhānāṃ
puṣṭivarṇabalārthinām/
yonidoṣakṛtasrāvahatānāṃ cāpi yoṣitām//
Ca.6.11.77 garbhārthinīnāṃ garbhaśca
sravedyāsāṃ mriyeta vā/
dhanyā balayā hitāstābhyaḥ śukraśoṇitavardhanāḥ//
iti pañcamasarpirmodakāḥ/
Ca.6.11.78 bastideśe vikurvāṇe
strīprasaktasya mārute/
vātaghnān bṛṃhaṇān vṛṣyān yogāṃstasya prayojayet//
Ca.6.11.79 śarkarāpippalīcūrṇaiḥ
sarpiṣā mākṣikeṇa ca/
saṃyuktaṃ vā śṛtaṃ kṣīraṃ pibet kāsajvarāpaham//
Ca.6.11.80 phalāmlaṃ sarpiṣā bhṛṣṭaṃ
vidārīkṣurase śṛtam/
strīṣu kṣīṇaḥ pibedyūṣaṃ jīvanaṃ bṛṃhaṇaṃ param//
Ca.6.11.81 saktūnāṃ vastrapūtānāṃ
manthaṃ kṣaudraghṛtānvitam/
&yavānnasātmyo dīptāgniḥ kṣatakṣīṇaḥ pibennaraḥ//
Ca.6.11.82 jīvanīyopasiddhaṃ vā
jāṅgalaṃ ghṛtabharjitam/
rasaṃ prayojayet kṣīṇe vyañjanārthaṃ saśarkaram//
Ca.6.11.83 gomahiṣyaśvanāgājaiḥ
kṣīrairmāṃsarasaistathā/
&yavānnaṃ bhojayedyūṣaiḥ phalāmlairghṛtasaṃskṛtaiḥ//
Ca.6.11.84 dīpte+agnau vidhireṣaḥ
syānmande dīpanapācanaḥ/
yakṣmiṇāṃ vihito grāhī bhinne śakṛti ceṣyate//
Ca.6.11.85 palikaṃ saindhavaṃ śuṇṭhī
dve ca sauvarcalāt pale/
kuḍavāṃśāni vṛkṣāmlaṃ dāḍimaṃ patramarjakāt//
Ca.6.11.86 ekaikaṃ
maricājājyordhānyakāddve caturthike/
śarkarāyāḥ palānyatra daśa dve ca pradāpayet//
Ca.6.11.87 kṛtvā cūrṇamato
mātrāmannapāne prayojayet/
rocanaṃ dīpanaṃ balyaṃ pārśvārtiśvāsakāsanut//
iti saindhavādicūrṇam/
Ca.6.11.88 ekā ṣoḍaśikā dhānyāddve
dve+ajājyajamodayoḥ/
tābhyāṃ dāḍimavṛkṣāmlaṃ dvirdviḥ sauvarcalātpalam//
Ca.6.11.89 śuṇṭhyāḥ karṣaṃ
dadhitthasya madhyāt pañca palāni ca/
taccūrṇaṃ ṣoḍaśapale śarkarāyā vimiśrayet//
Ca.6.11.90 ṣāḍavo+ayaṃ pradeyaḥ
syādannapāneṣu pūrvavat/
mandānale śakṛdbhede yakṣmiṇāmagnivardhanaḥ//
iti ṣāḍavaḥ/
Ca.6.11.91
pibennāgabalāmūla-&mardhakarṣavivardhitam/
palaṃ kṣīrayutaṃ māsaṃ kṣīravṛttiranannabhuk//
Ca.6.11.92 eṣa prayogaḥ
puṣṭyāyurbalārogyakaraḥ paraḥ/
maṇḍūkaparṇyāḥ kalpo+ayaṃ śuṇṭhīmadhukayostathā//
Ca.6.11.93 yadyat saṃtarpaṇaṃ
śītamavidāhi hitaṃ laghu/
annapānaṃ niṣevyaṃ tatkṣatakṣīṇaiḥ sukhārthibhiḥ//
Ca.6.11.94 yaccoktaṃ yakṣmiṇāṃ pathyaṃ
kāsināṃ raktapittinām/
tacca kuryādavekṣyāgniṃ vyādhiṃ sātmyaṃ balaṃ tathā//
Ca.6.11.95 upekṣite
bhavettasminnanubandho hi yakṣmaṇaḥ/
prāgevāgamanāttasya tasmāttaṃ tvarayā jayet//
Ca.6.11.96 tatra ślokau---
kṣatakṣayasamutthānaṃ sāmānyapṛthagākṛtim/
asādhyayāpyasādhyatvaṃ sādhyānāṃ siddhimeva ca//
Ca.6.11.97 uktavāñjyeṣṭhaśiṣyāya
kṣatakṣiṇacikitsite/
tattvārthavi-&dvītarajastamodoṣaḥ punarvasuḥ//
ityagniveśakṛte tantre+aprāpte dṛḍhabalapūrite cikitsitasthāne
kṣatakṣīṇacikitsitaṃ nāmaikādaśo+adhyāyaḥ//11//