rasāyanādhyāye tṛtīyaḥ pādaḥ/
Ca.6.1.3.1 athātaḥ karapracitīyaṃ
rasāyanapādaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Ca.6.1.3.2 iti ha smāha
bhagavānātreyaḥ//
Ca.6.1.3.3 karapracitānāṃ
yathoktaguṇānāmāmalakānāmuddhṛtāsthnāṃ śuṣkacūrṇitānāṃ punarmāghe
phālgune vā māse triḥsaptakṛtvaḥ svarasaparipītānāṃ punaḥ
śuṣkacūrṇīkṛtānāmāḍhakamekaṃ grāhayet, atha jīvanīyānāṃ bṛṃhaṇīyānāṃ
stanyajananānāṃ śukajananānāṃ vayaḥsthāpanānāṃ
193ṣaḍvirecanaśatāśritīyoktānāmauṣadhagaṇānāṃ
candanāgurudhavatiniśakhadiraśiṃśapāsanasārāṇāṃ 194cāṇuśaḥ
kṛttānāmabhayābibhītakapippalīvacācavyacitrakaviḍaṅgānāṃ ca
samastānāmāḍhakamekaṃ daśaguṇenāmbhasā sādhayet, tasminnāḍhakāvaśeṣe
rase supūte tānyāmalakacūrṇāni dattvā
gomayāgnibhirvaṃśavidalaśaratejanāgnibhirvā
sādhayedyāvadapanayādrasasya, tamanupadagdhamupahṛtyāyasīṣu
pātrīṣvāstīrya śoṣayet, suśuṣkaṃ tat kṛṣṇājinasyopari dṛṣadi
ślakṣṇapiṣṭamayaḥsthālyāṃ nidhāpayet samyak,
taccūrṇamayaścūrṇāṣṭabhāgasaṃprayuktaṃ
madhusarpirbhyāmagnibalamabhisamīkṣya prayojayediti//
Ca.6.1.3.4 bhavanti cātra---
etadrasāyanaṃ pūrvaṃ vasiṣṭhaḥ kaśyapo+aṅgirāḥ/
jamadagnirbharadvājo bhṛguranye ca tadvidhāḥ//
Ca.6.1.3.5 prayujya prayatā muktāḥ
śramavyādhijarābhayāt/
yāvadaicchaṃstapastepustatprabhāvānmahābalāḥ//
Ca.6.1.3.6 idaṃ rasāyanaṃ cakre
brahmā vārṣasahasrikam/
jarāvyādhipraśamanaṃ buddhīndriyabalapradam//
(ityāmalakāyasaṃ brāhmarasāyanam/)
Ca.6.1.3.7 tapasā brahmacaryeṇa
dhyānena praśamena ca/
rasāyanavidhānena kālayuktena cāyuṣā//
Ca.6.1.3.8 sthitā maharṣayaḥ
pūrvaṃ, nahi kiñcidrasāyanam/
grāmyānāmanyakāryāṇāṃ sidhyatyaprayatātmanām//
Ca.6.1.3.9 saṃvatsaraṃ
payovṛttirgavāṃ madhye vaset sadā/
sāvitrīṃ manasā dhyāyan brahmacārī yatendriyaḥ//
Ca.6.1.3.10 saṃvatsarānte paupīṃ
vā māghīṃ vā phālgunīṃ tithim/
tryahopavāsī śuklasya praviśyāmalakīvanam//
Ca.6.1.3.11 bṛhatphalāḍhyamāruhya
drumaṃ śākhāgataṃ phalam/
gṛhītvā pāṇinā tiṣṭhejjapan brahmāmṛtāgamāt//
Ca.6.1.3.12 tadā hyavaśyamamṛtaṃ
vasatyāmalake kṣaṇam/
śarkarāmadhukalpāni snehavanti mṛdūni ca//
Ca.6.1.3.13
bhavantyamṛtasaṃyogāttāni yāvanti bhakṣayet/
jīvedvarṣasahasrāṇi tāvantyāgatayauvanaḥ//
Ca.6.1.3.14 sauhityameṣāṃ gatvā
tu bhavatyamarasannibhaḥ/
svayaṃ cāsyopatiṣṭhante śrīrvedā vāk ca rūpiṇī//
(iti kevalāmalakarasāyanam/)
Ca.6.1.3.15 triphalāyā rase mūtre
gavāṃ kṣāre ca lāvaṇe/
krameṇa ceṅgudīkṣāre kiṃśukakṣāra eva ca//
Ca.6.1.3.16 tīkṣṇāyasasya patrāṇi
vahnivarṇāni &sādhayet/
caturaṅguladīrghāṇi &&tilotsedhatanūni ca//
&`vāpayet' iti pā-. &&`tilotsedhasamāni' iti pā-.
Ca.6.1.3.17 jñātvā
tānyañjanābhāni sūkṣmacūrṇāni kārayet/
tāni cūrṇāni madhunā rasenāmalakasya ca//
Ca.6.1.3.18 yuktāni lehavat
kumbhe sthitāni ghṛtabhāvite/
saṃvatsaraṃ nidheyāni yavapalle tathaiva ca//
Ca.6.1.3.19 dadyādāloḍanaṃ māse
sarvatrāloḍayan budhaḥ/
saṃvatsarātyaye tasya prayogo madhusarpiṣā//
Ca.6.1.3.20 prātaḥ
prātarvalāpekṣī sātmyaṃ jīrṇe ca bhojanam/
eṣa eva ca lauhānāṃ prayogaḥ saṃprakīrtitaḥ//
Ca.6.1.3.21 nābhighātairna
cātaṅkairjarayā na ca mṛtyunā/
sa dhṛṣyaḥ syādgajaprāṇaḥ sadā cātibalendriyaḥ//
Ca.6.1.3.22 dhīmān yaśasvī
&vāksiddhaḥ śrutadhārī &&mahādhanaḥ/
bhavet samāṃ prayuñjāno naro lauharasāyanam//
&`vāgmī ca' iti pā-. &&`mahābalaḥ' iti pā-.
Ca.6.1.3.23 anenaiva vidhānena
hemnaśca rajatasya ca/
āyuḥprakarṣakṛtsiddhaḥ prayogaḥ sarvaroganut//
(iti lauhādirasāyanam/)
Ca.6.1.3.24 aindrī matsyākhyako
brāhmī vacā brahmasuvarcalā/
pippalyo lavaṇaṃ hema śaṅkhapuṣpī viṣaṃ ghṛtam//
Ca.6.1.3.25 eṣāṃ triyavakān
bhāgān hemasarpirviṣairvinā/
dvau yavau tatra hemnastu tilaṃ dadyādviṣasya ca//
Ca.6.1.3.26 sarpiṣaśca palaṃ
dadyāttadaikadhyaṃ prayojayet/
ghṛtaprabhūtaṃ sakṣaudraṃ jīrṇe cānnaṃ praśasyate//
Ca.6.1.3.27 jarāvyādhipraśamanaṃ
smṛtimedhākaraṃ param/
āyuṣyaṃ pauṣṭikaṃ dhanyaṃ svaravarṇaprasādanam//
Ca.6.1.3.28 paramojaskaraṃ caitat
siddhamaindraṃ rasāyanam/
nainat prasahate kṛtyā nālakṣmīrna viṣaṃ na ruk//
Ca.6.1.3.29 śvitraṃ sakuṣṭhaṃ
jaṭharāṇi gulmāḥ plīhā purāṇo viṣamajvaraśca/
medhāsmṛtijñānaharāśca rogāḥ śāmyantyanenātibalāśca vātāḥ//
(ityaindraṃ rasāyanam/)
Ca.6.1.3.30 maṇḍūkaparṇyāḥ
svarasaḥ prayojyaḥ kṣīreṇa yaṣṭīmadhukasya cūrṇam/
raso guḍūcyāstu samūlapuṣpyāḥ kalkaḥ prayojyaḥ khalu śaṅkhapuṣpyāḥ//
Ca.6.1.3.31
āyuḥpradānyāmayanāśanāni balāgnivarṇasvaravardhanāni/
medhyāni caitāni rasāyanāni medhyā viśeṣeṇa ca śaṅkhapuṣpī//
(iti medhyarasāyanāni/)
Ca.6.1.3.32 pañcāṣṭau sapta daśa
vā pippalīrmadhusarpiṣā/
rasāyanaguṇānveṣī samāmekāṃ prayojayet//
Ca.6.1.3.33 tisrastisrastu
pūrvāhṇe bhuktvā+agre bhojanasya ca/
pippalyaḥ kiṃśukakṣārabhāvitā ghṛtabharjitāḥ//
Ca.6.1.3.34 prayojyā
madhusaṃmiśrā rasāyanaguṇaiṣiṇā/
jetuṃ kāsaṃ kṣayaṃ śoṣaṃ śvāsaṃ hikkāṃ galāmayān//
Ca.6.1.3.35 arśāṃsi grahaṇīdoṣaṃ
pāṇḍutāṃ viṣamajvaram/
vaisvaryaṃ pīnasaṃ śophaṃ gulmaṃ vātabalāsakam//
(iti pippalīrasāyanam/)
Ca.6.1.3.36 kramavṛddhyā daśāhāni
&daśapaippalikaṃ dinam/
vardhayet payasā sārdhaṃ tathaivāpanayet punaḥ//
&`daśapippalīkaṃ' iti pā-.
Ca.6.1.3.37 jīrṇe jīrṇe ca
bhuñjīta ṣaṣṭikaṃ kṣīrasarpiṣā/
pippalīnāṃ sahasrasya prayogo+ayaṃ rasāyanam//
Ca.6.1.3.38 piṣṭāstā balibhiḥ
sevyāḥ, śṛtā madhyabalairnaraiḥ/
&cūrṇīkṛtā hṛasvabalairyojyā doṣāmayān prati//
&`śītīkṛtāḥ' iti pā-.
Ca.6.1.3.39 daśapaippalikaḥ
śreṣṭho madhyamaḥ &ṣaṭ prakīrtitaḥ/
prayogo yastriparyantaḥ sa kanīyān sa cābalaiḥ//
&`ṣaṭ ṣaṭpaipalikaḥ yogaḥ' iti yogīndranāthasenaḥ.
Ca.6.1.3.40 bṛṃhaṇaṃ
svaryamāyuṣyaṃ plīhodaravināśanam/
vayasraḥ sthāpanaṃ medhyaṃ pippalīnāṃ rasāyanam//
(iti &pippalīvardhamānaṃ rasāyanam/)
&`vardamānapippalīrasāyanam' iti pā-.
Ca.6.1.3.41 jaraṇānte+abhayāmekāṃ
prāgbhuktād dve bibhītake/
bhuktvā tu madhusarpirbhyāṃ catvāryāmalakāni ca//
Ca.6.1.3.42 prayojayan samāmekāṃ
triphalāyā rasāyanam/
jīvedvarṣaśataṃ pūrṇamajaro+avyādhireva ca//
(iti triphalārasāyanam/)
Ca.6.1.3.43 traiphalenāyasīṃ
pātrīṃ kalkenālepayennavām/
tamahorātrikaṃ lepaṃ pibet kṣaudrodakāplutam//
Ca.6.1.3.44 prabhūtasnehamaśanaṃ
jīrṇe tatra praśasyate/
ajaro+aruk samābhyāsājjīveccaiva samāḥ śatam//
(iti triphalārasāyanamaparam/)
Ca.6.1.3.45 madhukena tugākṣīryā
pippalyā kṣaudrasarpiṣā/
triphalā sitayā cāpi yuktā siddhaṃ rasāyanam//
(iti triphalārasāyanamaparam/)
Ca.6.1.3.46 &sarvalauhaiḥ
suvarṇena vacayā madhusarpiṣā/
viḍaṅgapippalībhyāṃ ca triphalā lavaṇena ca//
&`savairlohaiḥ trapusīsatāmrarūpyakṛṣṇalohaiḥ' iti
yogīndranāthasena.
Ca.6.1.3.47 saṃvatsaraprayogeṇa
medhāsmṛtibalapradā/
bhavatyāyuḥpradā dhanyā jarāroganibarhaṇī//
(iti triphalārasāyanamaparam/)
Ca.6.1.3.48 anamlaṃ ca kaṣāyaṃ ca
kaṭu pāke śilājatu/
nātyuṣṇaśītaṃ dhātubhyaścaturbhyastasya saṃbhavaḥ//
Ca.6.1.3.49 hemnaśca
rajatāttāmrād-&varāt kṛṣṇāyasādapi/
rasāyanaṃ tadvidhibhistadvṛṣyaṃ tacca roganut//
&`varaṃ' iti pā-.
Ca.6.1.3.50
vātapittakaphaghnaiśca niryūhaistat subhāvitam/
vīryotkarṣaṃ paraṃ yāti sarvairekaikaśo+api vā//
Ca.6.1.3.51
&prakṣiptoddhṛtamapyenat punastat prakṣipedrase/
koṣṇe saptāhametena vidhinā tasya bhāvanā//
&`śitlājatu koṣṇe vātaharādikvāthe prakṣipya athainaṃ raudre
śoṣayet/
pītatatkvāthamuddhṛtaṃ punarapi tad rase kvāthe prakṣipet/
anena vidhinā saptāhaṃ (saptavārān) tasya bhāvanā' iti
gaṅgādharaḥ.
Ca.6.1.3.52 pūrvoktena vidhānena
lohaiścūrṇīkṛtaiḥ saha/
tat pītaṃ payasā dadyāddīrghamāyuḥ sukhānvitam//
Ca.6.1.3.53 jarāvyādhipraśamanaṃ
dehadārḍhya karaṃ param/
medhāsmṛtikaraṃ dhanyaṃ kṣīrāśī tat prayojayet//
Ca.6.1.3.54 prayogaḥ
saptasaptāhāstrayaścaikaśca saptakaḥ/
nirdiṣṭastrividhastasya paro madhyo+avarastathā//
Ca.6.1.3.55 palamardhapalaṃ karṣo
mātrā tasya tridhā matā/
jāterviśeṣaṃ savidhiṃ tasya vakṣyāmyataḥ param//
Ca.6.1.3.56 hemādyāḥ
sūryasaṃtaptāḥ sravanti giridhātavaḥ/
jatvābhaṃ mṛdu mṛtsnācchaṃ yanmalaṃ tacchilājatu//
Ca.6.1.3.57 madhuraśca satiktaśca
japāpuṣpanibhaśca yaḥ/
kaṭurvipāke śītaśca sa suvarṇasya nisravaḥ//
Ca.6.1.3.58 rūpyasya kaṭukaḥ
śvetaḥ śītaḥ svādu vipacyate/
tāmrasya barhikaṇṭhābhastiktoṣṇaḥ pacyate kaṭu//
Ca.6.1.3.59 yastu
guggulukābhāsastiktako lavaṇānvitaḥ/
kaṭurvipāke śītaśca sarvaśreṣṭhaḥ sa cāyasaḥ//
Ca.6.1.3.60 gomūtragandhayaḥ
sarve sarvakarmasu yaugikāḥ/
rasāyanaprayogeṣu paścimastu viśiṣyate//
Ca.6.1.3.61 yathākramaṃ vātapitte
śleṣmapitte kaphe triṣu/
viśeṣataḥ praśasyante malā hemādidhātujāḥ//
Ca.6.1.3.62 śilājatuprayogeṣu
vidāhīni gurūṇi ca/
varjayet sarvakālaṃ tu &kulatthān parivarjayet//
&`kunakhān' iti pā-.
Ca.6.1.3.63 te
hyatyantaviruddhatvādaśmano bhedanāḥ param/
loke dṛṣṭāstatasteṣāṃ prayogaḥ pratiṣidhyate//
Ca.6.1.3.64 payāṃsi &takrāṇi
rasāḥ sayūṣāstoyaṃ samūtrā vividhāḥ kaṣāyāḥ/
āloḍanārthaṃ girijasya śastāste te prayojyāḥ prasamīkṣya kāryam//
&`śuktāni' iti pā.
Ca.6.1.3.65 na so+asti rogo bhuvi
sādhyarūpaḥ śilāhvayaṃ yaṃ na jayet prasahya/
tat kālayogairvidhibhiḥ prayuktaṃ svasthasya corjāṃ vipulāṃ dadāti//
(iti śilājaturasāyanam/)
Ca.6.1.3.66 tatra ślokaḥ---
karapracitike pāde daśa ṣaṭ ca maharṣiṇā/
rasāyanānāṃ siddhānāṃ saṃyogāḥ samudāhṛtāḥ//
ityagvineśakṛte tantre carakapratisaṃskṛte cikitsāsthāne
rasāyanādhyāye karapracitīyo nāma rasāyanapādastṛtīyaḥ//3//
samāptaścāyaṃ rasāyanādhyāyaḥ//1//