श्रीमन् महाभारतम्

अध्यायः 037

धृतराष्ट्रेण अल्पायुष्ट्वकारणप्रश्ने विदुरेण तदभिधाय नीतिकथनपूर्वकं कुरुपाण्डवसन्धिकरणविधानम् ॥ 1 ॥

इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि प्रजागरपर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः ॥

5-37-2 नमतः नामयतः । मरीचिनः मरीचिमतः सूर्यचन्द्रादेः । व्रीह्यादित्वान्मत्वर्थीय इनिः । पादान् रश्मीन् ॥ 5-37-3 अशिष्यं शासनानर्हम् । तुष्येत् अल्पलाभेनेति शेषः । भद्रमश्नुत इति । शत्रुसेवया स्त्रीरक्षया च यो भद्रमश्रुते तौ द्वौ मूर्खावित्यर्थः । नो रक्षतीति ङ पाठः ॥ 3 ॥ 5-37-4 अभिजातः कुलीनः ॥ 5-37-5 श्वशुरः सन् यो वध्वा पुत्रभार्यया सह अवहासं परिहासं तत्पित्रादिभिरिव मन्यते स एकादशः । वध्वा स्नुषया भूतया अवसन्नभयो नष्टभयः वधूपित्रादिभिरापदि त्रातोपि तत्रैव मानं कामयते यः स द्वादशो मूर्खः । वध्वावासमिति ङo पाठः ॥ 5-37-10 अत्यागः अतिशयितमागोऽपराधः । आत्मविधित्सोति पोषणार्थस्य धाञः सनि रूपम् । आत्मपोषणेच्छा शिश्नोदरपरायणतेत्यर्थः ॥ 5-37-11 असयः खङ्गाः । भद्रमस्तु ते एतेषां षण्णांत्यागेन तव पुत्राः शतायुषो भवन्त्वित्यर्थः ॥ 5-37-12 वृषली शूद्रा । द्विजश्त्रैवर्णिकः । पानपः मद्यपः ॥ 5-37-13 आदेशकृत् ग्रामणीः । प्रेषकः द्विजान् दास्ये नियोजयन् । समेत्य संसृज्य 5-37-24 परिसङ्ख्याय साध्यासाध्यनिश्चयं कृत्वा । तथा वृत्तिं भृत्यजीविकां आयव्ययानुरूपां कृत्वेत्यर्थः ॥ 5-37-27 अदीर्घसूत्रं क्षिप्रकारिणम् ॥ 5-37-29 किंतु मम किंचित्कार्यमस्तीति । तथा व्यपदेशं व्याजं कृत्वा तादृशान्मन्त्रादपसरेदेवेत्यर्थः ॥ 5-37-30 एते व्यवहरे धनदानादौ वर्जनीयाः द्रव्यनाशभयात । एतेभ्यो न ग्राह्यं च । अधमर्णो घृणी लज्जावांश्चेदतिनिर्बन्धेन याच्यमानः प्राणानेव जह्यात् ॥ 5-37-34 मितभुक्तं मितभोजिनम् । आद्यूनो बहुभोजी ॥ 5-37-36 कदर्यं अदातारम् ॥ 5-37-37 संक्लिष्टकर्माणं आततायिनम् ॥ 5-37-41 अवृत्तिर्जीविकाया अभावः ॥ 5-37-43 श्वेतो ग्रहः धूमकेतुः ॥ 5-37-54 अभिजातबलं कुलबलम् ॥ 5-37-59 कुलपुत्रो ज्ञातिः ॥ 5-37-62 कुले जाताः पाण्डवाः ॥ 5-37-63 सालाः महावृक्षः ॥