tṛtīyo+adhyāyaḥ/
Su.6.3.1 athāto vartmagatarogavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ//
Su.6.3.2 yathovāca bhagavān dhanvantariḥ//
Su.6.3.3 pṛthagdoṣāḥ samastā vā yadā
vartmavyapāśrayāḥ/
sirā vyāpyāvatiṣṭhante vartmasvadhikamūrcchitāḥ//
Su.6.3.4
†vivardhya māṃsaṃ
raktaṃ ca tadā vartmavyapāśrayān/
vikārāñjanayantyāśu nāmatastānnibodhata//
Su.6.3.5 utsaṅginyatha kumbhīkā pothakyo
vartmaśarkarā/
tathā+arśovartma śuṣkārśastathaivāñjananāmikā//
Su.6.3.6 bahalaṃ vartma yaccāpi
vyādhirvartmāvabandhakaḥ/
kliṣṭakardamavartmākhyau śyāvavartma tathaiva ca//
Su.6.3.7 praklinnamapariklinnaṃ vartma vātahataṃ tu
yat/
arbudaṃ nimiṣaścāpi śoṇitārśaśca yat smṛtam//
Su.6.3.8 lagaṇo biśanāmā ca pakṣmakopastathaiva ca/
ekaviṃśatirityete vikārā vartmasaṃśrayāḥ//
Su.6.3.9 nāmabhiste samuddiṣṭā lakṣaṇaistān
pracakṣmahe/
abhyantaramukhī bāhyotsaṅge+adho vartmanaśca† yā//
Su.6.3.10 vijñeyotsaṅginī nāma tadrūpapiḍakācitā/
kumbhīkabījapratimāḥ piḍakā †yāstu vartmajāḥ//
Su.6.3.11
†ādhmāpayanti
bhinnā yāḥ kumbhīkapiḍakāstu tāḥ/
srāviṇyaḥ †kaṇḍurā
gurvyo raktasarṣapasannibhāḥ/
piḍakāśca rujāvatyaḥ pothakya iti saṃjñitāḥ//
Su.6.3.12 piḍakābhiḥ susūkṣmābhirghanābhirabhisaṃvṛtā/
piḍakā yā kharā sthūlā sā jñeyā vartmaśarkarā//
Su.6.3.13
†ervārubījapratimāḥ
piḍakā mandavedanāḥ/
sūkṣmāḥ kharāśca vartmasthāstadarśovartma kīrtyate//
Su.6.3.14 dīrgho+aṅkuraḥ kharaḥ stabdho dāruṇo
vartmasaṃbhavaḥ/
vyādhireṣa samākhyātaḥ śuṣkārśa iti saṃjñitaḥ//
Su.6.3.15 dāhatodavatī tāmrā piḍakā vartmasaṃbhavā/
mṛdvī mandarujā sūkṣmā jñeyā sā+añjananāmikā//
Su.6.3.16 vartmopacīyate yasya piḍakābhiḥ samantataḥ/
savarṇābhiḥ samābhiśca vidyādbahalavartma tat//
Su.6.3.17 kaṇḍūmatā+alpatodena vartmaśophena yo naraḥ/
na samaṃ chādayedakṣi bhavedbandhaḥ sa vartmanaḥ//
Su.6.3.18 mṛdvalpavedanaṃ tāmraṃ yadvartma samameva
ca/
akasmācca bhavedraktaṃ kliṣṭavartma tadādiśet//
Su.6.3.19 kliṣṭaṃ punaḥ pittayutaṃ vidahecchoṇitaṃ
yadā/
tadā klinnatvamāpannamucyate vartmakardamaḥ//
Su.6.3.20 yadvartma bāhyato+anyaśca śyāvaṃ śūnaṃ
savedanam/
dāhakaṇḍūparikledi†
śyāvavartmeti tanmatam//
Su.6.3.21 arujaṃ bāhyataḥ śūnamantaḥ klinnaṃ
sravatyapi/
kaṇḍūnistodabhūyiṣṭhaṃ klinnavartma taducyate//
Su.6.3.22 yasya dhautāni dhautāni saṃbadhyante punaḥ
punaḥ/
vartmānyaparipakvāni vidyādaklinnavartma tat//
Su.6.3.23 vimuktasandhi niśceṣṭaṃ vartma yasya na
mīlyate/
etadvātahataṃ vidyāt sarujaṃ yadi vā+arujam//
Su.6.3.24 vartmāntarasthaṃ viṣamaṃ
granthibhūtamavedanam/
vijñeyamarbudaṃ puṃsāṃ saraktamavalambitam//
Su.6.3.25 nimeṣaṇīḥ sirā vāyuḥ praviṣṭo
vartmasaṃśrayāḥ/
†cālayatyati
vartmāni nimeṣaḥ sa gado mataḥ//
Su.6.3.26 chinnāśchinā vivardhante vartmasthā
mṛdavo+aṅkurāḥ/
dāhakaṇḍūrujopetāste+arśaḥ śoṇitasaṃbhavāḥ†//
Su.6.3.27 apākaḥ kaṭhinaḥ sthūlo
granthirvartmabhavo+arujaḥ/
sakaṇḍūḥ picchilaḥ kolapramāṇo lagaṇastu saḥ//
Su.6.3.28 śūnaṃ yadvartma bahubhiḥ sūkṣmaiśchidraiḥ
samanvitam/
bisamantarjala iva bisavartmeti tanmatam//
Su.6.3.29 doṣāḥ pakṣmāśayagatāstīkṣṇāgrāṇi kharāṇi ca/
nirvartayanti pakṣmāṇi tairghuṣṭaṃ cākṣi dūyate//
Su.6.3.30 uddhṛtairuddhṛtaiḥ† śāntiḥ
pakṣmabhiścopajāyate/
vātātapānaladveṣī pakṣmakopaḥ sa ucyate//
iti suśrutasaṃhitāyāmuttaratantre vartmagatarogavijñānīyo nāma
tṛtīyo+adhyāyaḥ //3//