atha ekādaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.11.1 athāto vartmarogavijñānīyaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.11.2 sarvaroganidānoktairahitaiḥ kupitā malāḥ |
acakṣuṣyairviśeṣeṇa prāyaḥ pittānusāriṇaḥ ||
AS.Utt.11.3 sirābhirūrdhvaṃ prasṛtā netrāvayavamāśritāḥ |
vartmasandhiṃ sitaṃ kṛṣṇaṃ dṛṣṭiṃ vā sarvamakṣi vā ||
AS.Utt.11.4 rogān kuryuḥ calastatra prāpya vartmāśrayāḥ sirāḥ |
suptotthitasya kurute vartmastambhaṃ savedanam ||
AS.Utt.11.5 pāṃsupūrṇābhanetratvaṃ kṛcchronmīlanamaśru ca |
vimardanāt syācca śamaḥ kṛcchronmīlaṃ vadanti tamū ||
AS.Utt.11.6 cālayanvartmanī vāyurnimeṣonmeṣaṇaṃ muhuḥ |
karotyaruṅnimeṣo 'sau vartma yattu nimīlyate ||
AS.Utt.11.7 vimuktasandhi niśceṣṭaṃ hīnaṃ vātahataṃ hi tat ||
AS.Utt.11.8 kṛṣṇāḥ pittena bahvyontarvartma kumbhīkabījavat |
ādhmāyante punarbhinnāḥ piṭakāḥ kumbhisaṃjñikāḥ ||
AS.Utt.11.9 sadāhakledanistodaṃ raktābhaṃ sparśanākṣamam |
pittena jāyate vartma pittotkliṣṭamuśanti tat ||
AS.Utt.11.10 karoti kaṇḍūṃ dāhaṃ ca pittaṃ pakṣmāntamāśritam |
pakṣmaṇāṃ śatanaṃ cānu pakṣmaśātaṃ vadanti tam ||
AS.Utt.11.11 pothakyaḥ piṭakāḥ śvetāḥ sarṣapābhā ghanāḥ kkaphāt |
śophopadeharukkaṇḍūpicchilāsrasamanvitāḥ ||
AS.Utt.11.12 kaphotkliṣṭaṃ bhavedvartma stambhakledopadehavat ||
AS.Utt.11.13 granthiḥ pāṇḍurarukpākaḥ kaṇḍūmānkaṭhinaḥkaphāt |
kolamātraḥ sa lagaṇaḥ kiñcidalpastato 'thavā ||
AS.Utt.11.14 raktā raktena piṭakā tattulyapiṭakācitā |
AS.Utt.11.15 utsaṅgākhyā tathotkliṣṭaṃ rājimat sparśanākṣamam ||
AS.Utt.11.16 arśo 'dhimāṃsaṃ vartmāntaḥ stabdhaṃ snigdhaṃ sadāharuk |
raktaṃ raktena tatsrāvi cchinnaṃ cchinnaṃ ca vardhate ||
AS.Utt.11.17 madhye vā vartmano 'nte vā kaṇḍūṣārugvatī sthirā |
mudgamātrāsṛjā tāmrā piṭAkāñjananāmikā ||
AS.Utt.11.18 doṣairvartma bahiḥ śūnaṃ yadantaḥ sūkṣmakhācitam |
sasrāvamantarudakaṃ bisābhaṃ bisavartma tat ||
AS.Utt.11.19 yadvartmotkliṣṭamutkliṣṭamakasmānmlānatāmiyāt |
raktadoṣatrayotkleśāt bhavatyutkliṣṭavartma tat ||
AS.Utt.11.20 śyāvavartma malaiḥ sāsraiḥ śyāvaṃ rukkledaśophavat ||
AS.Utt.11.21 śliṣṭākhyaṃ vartmanī śliṣṭe kaṇḍūśvayathurāgiṇī ||
AS.Utt.11.22 vartmāntaḥ piṭakā rūkṣāḥ karkaśāḥ sikatopamāḥ ||
AS.Utt.11.23 sikatāvartmakṛṣṇaṃ tu kardamaṃ kardamopamam ||
AS.Utt.11.24 bahalaṃ bahalairmāṃsaiḥ savarṇaiścīyate samaiḥ ||
AS.Utt.11.25 kukūṇakaḥ śiśoreva dantotpattinimittajaḥ |
syāttena śiśurucchūnatāmrākṣo vīkṣaṇākṣamaḥ |
savartmaśūlapaicchilyakarṇanāsākṣimardanaḥ ||
AS.Utt.11.26 pakṣmoparodhe saṅkoco vartmanorjāyate tataḥ |
kharatāntarmukhatvaṃ ca romṇāmanyāni vā punaḥ ||
AS.Utt.11.27 kaṇṭakairiva tīkṣṇāgrairghṛṣṭaṃ tairakṣi śūyate |
ūṣyate cānilādidviḍalpāhaṃ śāntiruddhṛtaiḥ ||
AS.Utt.11.28 kanīnake bahirvartma kaṭhino granthirunnataḥ |
tāmraḥ pakvosrapūyasrudalajyādhmāyate muhuḥ ||
AS.Utt.11.29 vartmāntarmāṃsapiṇḍābhaḥ śvayathurgrathito 'rujaḥ |
sāsraiḥ syādarbudo doṣairviṣamo bāhyataścalaḥ ||
AS.Utt.11.30 caturviṃśatirityete vyādhayo vartmasaṃśrayāḥ ||
AS.Utt.11.31 ādyo 'trabheṣajaiḥ sādhyo dvau tatorśaśca varjayet |
pakṣmoparodho yāpyaḥ syāccheṣāñchastrauṣadhairjayet ||
AS.Utt.11.32 kuṭṭayet pakṣmāśatanaṃ chindyātteṣvapi cārbudam |
bhindyāllagaṇakumbhīkābisotsaṅgāñjanālajīḥ ||
AS.Utt.11.33 pothakīśyāvasikatāśliṣṭotkliṣṭacatuṣṭayam |
sakardamaṃ sabahalaṃ vilikhet sukukūṇakam ||