atha ṣaṭtriṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.36.1 athātaḥ kṣudrarogavijñānīyaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.36.2 snigdhāḥ savarṇā grathitā nīrujā mudgasannibhāḥ |
piṭakāḥ kaphavātābhyāṃ bālānāmajagallikā ||
AS.Utt.36.3 yavaprakhyā yavaprakhyā tābhyāṃ māṃsāśritā ghanā |
avaktrā tvalajī vṛttāḥ stokapūyā ghanonnatāḥ |
granthayaḥ pañca vā ṣaḍvā kacchapī kacchaponnatāḥ ||
AS.Utt.36.4 karṇasyordhvaṃ samantādvā piṭakā kaṭhinograruk |
śālūkābhā panasikā śophastvalparujaḥ sthiraḥ |
hanusandhisamudbhūtastābhyāṃ pāṣāṇagardabhaḥ ||
AS.Utt.36.5 śālmalīkaṇṭakākārāḥ piṭakāḥ sarujo ghanāḥ |
medogarbhā mukhe śūnāṃ tābhyāṃ ca mukhadūṣikā ||
AS.Utt.36.6 te padmakaṇṭakā jñeyā yaiḥ padmamiva kaṇṭakaiḥ |
cīyate nīrujaiḥ śvetaiḥ śarīraṃ kaphavātajaiḥ ||
AS.Utt.36.7 pittena piṭakā vṛttā pakvodumbarasannibhā |
mahādāhajvarakarī vivṛtā vivṛtānanā ||
AS.Utt.36.8 gātreṣvantaśca vaktrasya dāhajvararujānvitāḥ |
masūramātrāstadvarṇāstatsaṃjñāḥ piṭakā ghanāḥ ||
AS.Utt.36.9 tataḥ kaṣṭatarāḥ sphoṭā visphoṭākhyā mahārujāḥ ||
AS.Utt.36.10 yā padmakarṇikākārā piṭakā piṭakācitā |
sā viddhā vātapittābhyāṃ tābhyāmeva ca gardabhī ||
AS.Utt.36.11 maṇḍalā vipulotsannā sarāgapiṭakācitā ||
AS.Utt.36.12 kakṣyeti kakṣāsanneṣu prāyo deśeṣu sānilāt |
pittāt bhavanti piṭakāḥ sūkṣmā lājopamā ghanāḥ |
tādṛśī mahatītvekā gandhanāmeti kīrtitā ||
AS.Utt.36.13 gharmasvedaparīteṅge piṭakāḥ sarujo ghanāḥ |
rājikāvarṇasaṃsthānapramāṇā rājikāhvayāḥ ||
AS.Utt.36.14 doṣaiḥ pittolbaṇairmandairvisarpati visarpavat |
śopho 'pākastanustāmro jvarakṛjjālagardabhaḥ ||
AS.Utt.36.15 malaiḥ pittolbaṇaiḥ sphoṭā jvariṇo māṃsadāraṇāḥ |
kakṣyābhāgeṣu jāyante yegnyābhāḥ sāgnirohiṇī |
pañcāhāt saptarātrādvā pakṣādvā hanti jīvitam ||
AS.Utt.36.16 triliṅgā piṭakā vṛttā jatrūrdhvamirivellikā ||
AS.Utt.36.17 vidārīkandakaṭhinā vidārī kakṣavaṅkṣaṇe ||
AS.Utt.36.18 medonilakaphairgranthiḥ snāyumāṃsasirāśrayaiḥ |
bhinno vasājyamadhvābhaṃ sravettatrolvaṇonilaḥ ||
AS.Utt.36.19 māṃmaṃ viśoṣya granthitāṃ śarkarāmupapādayet |
durgandhiṃ rudhiraṃ klinnaṃ nānāvarṇaṃ tato malāḥ |
tāṃ srāvayanti nicitāṃ vidyāttaccharkarārbudam ||
AS.Utt.36.20 pāṇipādatale sandhau jatrūrdhvaṃvopacīyate |
valmīkavacchanairgranthistadvatbahvaṇubhirmukhaiḥ |
rugdāhakaṇḍūkledāḍhyairvalmīkosau samastajaḥ ||
AS.Utt.36.21 śarkaronmathite pāde kṣate vā kaṇṭakādibhiḥ |
granthiḥkīlavadutsanno jāyate kadaraṃ tu tat ||
AS.Utt.36.22 vegasandhāraṇādvāyurapāno 'pānasaṃśrayam |
aṇūkaroti bāhyāntarmārgamasya tataḥ śakṛt |
kṛcchrānnirgacchati vyādhirayaṃ ruddhagudo mataḥ ||
AS.Utt.36.23 kuryāt pittānilaṃ pākaṃ nakhamāṃse sarugjvaram |
cippamakṣatarogaṃ ca vidyādupanakhaṃ ca tam ||
AS.Utt.36.24 kṛṣṇobhighātādrūkṣaśca kharaśca kunakho nakhaḥ |
duṣṭakardamasaṃsparśāt kaṇḍūkledānvitāntarāḥ |
aṅgulyo 'lasamityāhuḥ tilāmāṃstilakālakān ||
AS.Utt.36.25 kṛṣṇānavedanāṃstvaksthān maṣāṃstāneva connatān |
maṣebhyastūnnatatarān carmakīlān sitāsitān |
tathāvidho jatumaṇiḥ sarujo lohitastu saḥ ||
AS.Utt.36.26 kṛṣṇaṃ sitaṃ vā sahajaṃ maṇḍalaṃ lāñchanaṃ samam ||
AS.Utt.36.27 śokakrodhādikupitādvātapittānmukhe tanu |
śyāmalaṃ maṇḍalaṃ vyaṅgaṃ vaktrādanyatra nīlikā ||
AS.Utt.36.28 paruṣaṃ paruṣasparśaṃ vyaṅgaṃ śyāvaṃ ca mārutāt |
pittāttāmrāntamānīlaṃ śvetāntaṃ kaṇḍumatkaphāt |
raktādraktāntamātāmraṃ seṣaṃ cimicimāyate ||
AS.Utt.36.29 vāyunodīritaḥ śleṣmā tvacaṃ prāpya viśuṣyati |
tatastvagjāyate pāṇḍuḥ krameṇa ca vicetanā |
alpakaṇḍūravikledā sā prasuptiḥ prasuptitaḥ ||
AS.Utt.36.30 asamyagvamanodīrṇapittaśleṣmānnanigrahaiḥ |
maṇḍalānyatikaṇḍūni rāgavanti bahūni ca |
utkoṭhaḥ sonubandhastu koṭha ityabhidhīyate ||
AS.Utt.36.31 proktāḥ ṣaḍtriṃśadityete kṣudrarogā vibhāgaśaḥ |
yān vijñāya na sammuhyeccikitsāyāṃ cikitsakaḥ ||