atha pañcacatvāriṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.45.1 athātaḥ pratyekalūtāpratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.45.2 ādaṃśe piṭakā tāmrā bhavet kapilayā sthirā |
lasīkā romakūpeṣu dāho 'kṣṇo mūrdhni gauravam ||
AS.Utt.45.3 pānanasyāñjanālepasekeṣvatra prayojayet |
niśāpadmakakuṣṭhailākarañjakakubhatvacaḥ ||
AS.Utt.45.4 sthirārkaparṇyapāmārgabrāhmījvalananākulīḥ |
athavā kuṣṭhapattaṅganakhajoṅgakakuṅkumam ||
AS.Utt.45.5 agnimukhyātiruksphoṭaḥ sambhavatyagnidagdhavat |
agnijvālāsamānena prasvidyati viṣoṣmaṇā ||
AS.Utt.45.6 tṛḍdāhakampamūrcchāvān pittāsramatisāryate |
yojayet pūrvavattatra pratyākhyāya tvarānvitaḥ ||
AS.Utt.45.7 kuṣṭhalāmajjakośīramadhūkaṃ madhukaṃ madhu |
lābhataḥ śītavīryāṇi tālīsaṃ gopakanyakām ||
AS.Utt.45.8 pītayā pītaviṇmūtradaṃśakledākṣidarśanam |
mūrcchācchardiṃśiroduḥkhajvarārocakaśūlavān ||
AS.Utt.45.9 tatreṣṭāḥ kaṭabhośīramuñjāvañjulapadmakāḥ |
vaṃśakāśārjunakuśāḥ śirīṣakiṇihītvacaḥ |
athavā vanyabālhīkakuṣṭhakesarajoṅgapham ||
AS.Utt.45.10 padmābhaḥ padmayā sphoṭo bhinno 'bhinnaḥ punarbhavet |
klidyatyāśu sravatyuṣṇaṃ kledaṃ sparśe 'tirukkaraḥ ||
AS.Utt.45.11 tatra padmotpalānnālo himavetasavañjulāḥ |
samṛṇālāḥ sakumudāḥ sakṣaudraghṛtaśarkarāḥ ||
AS.Utt.45.12 pūtirmūtraviṣādaṃśo visarpī kṛṣṇaśoṇitaḥ |
śvāsakāsajvaracchardiṃmūrchādāhabhramānvitaḥ ||
AS.Utt.45.13 manaśśilālamadhukamadhūkotpalacandanam |
kuṣṭhālāmajjakośīrapadmakaṃ tatra bheṣajam ||
AS.Utt.45.14 ādaṃśe śvetayā śvetā piṭakā bhṛśakaṇḍulā |
dāhamūrchājvararujāvisarpakledakāriṇī ||
AS.Utt.45.15 tatreṣṭāḥ śītarāsnailāhareṇunalavañjulāḥ |
kuṣṭhamāṃsīnatośīrakāntādhyāmakapadmakāḥ ||
AS.Utt.45.16 ādaṃśaḥ kṛṣṇayā kṛṣṇo viṅgandhiḥ kledaśophavān |
utthāpyate kṛṣṇamasṛgduṣṭaṃ tatra ca bheṣajam |
mahāsugandhā sarpakṣī vakrailā gandhanākulī ||
AS.Utt.45.17 śūnaḥ pāṇḍūrayā daṃśaḥ śopho vaktrasya gauravam |
jvaro vighūrṇanaṃ jṛmbhā śiroruk tatra bheṣajam |
mūlaṃ vāruṇapuṣpāyā rocanā gośakṛdrasaḥ ||
AS.Utt.45.18 āpāṇḍupiṭako daṃśaḥ śophavān raktapādayā |
asrasruttatra naladasevyodīcyahimaṃ madhu ||
AS.Utt.45.19 bhṛṅgābho bhṛṅgayā daṃśaḥ piṭakā dāharukkarī |
koṭhaiśca cīyate gātraṃ tatra śastaṃ bhiṣagjitam |
aṅkolasāraḥ phalinī gavāṃ pittaṃ misirgadaḥ ||
AS.Utt.45.20 piṅgayā vahnidagdhābho daṃśaḥ sphoṭo bahusrutiḥ |
tībraśophajvararujāhṛtpīḍādāhatṛṅyutaḥ ||
AS.Utt.45.21 tatrāgadaḥ sitā gundrā mallikā madhukotpalam |
jīvaṃkaḥ kṣīriṇāṃ śuṅgā dvihimaṃ nāgakesaram ||
AS.Utt.45.22 trimaṇḍalāyā bahalo daṃśaḥ kṛṣṇaṃ sravatyasṛk |
arucirnetrayordāhaḥ kaluṣasrutidṛṣṭitā ||
AS.Utt.45.23 vividhairmaṇḍalaiścāsya śarīramupacīyate |
tatrārkamūladviniśāsurālāpṛśniparṇikāḥ |
dadhitthanākulībrāhmījyotiṣmatyo hito 'gadaḥ ||
AS.Utt.45.24 ādaṃśaḥ pūtigandhāyā visarpakledadāhavān |
alajīsannibho rugvān vibaddhapiṭakācitaḥ ||
AS.Utt.45.25 bhārṅgīnidigdhikānimbapāṭalīsinduvārakam |
dūrvā haridre vāsā ca pūtigandhāviṣāpaham ||
AS.Utt.45.26 citramaṇḍalavān daṃśaḥ piṭakājālakāvṛtaḥ |
vīrāyā mūrdharuk śītajvarānnadveṣasaṃyutaḥ ||
AS.Utt.45.27 haridre naladaṃ kuṣṭhamelā surasamañjarī |
tagaraṃ ca śvapittena piṣṭaṃ vīrāviṣāpaham ||
AS.Utt.45.28 daṃśaḥ kumudayā dāhasphoṭasphuraṇatodavān |
picchilakledavisrāvī saśvāsassagalagrahaḥ |
pratyākhyāyātra kurvīta sāmānyoktaṃ kriyākramam ||
AS.Utt.45.29 bhavantyalaviṣādaṃśe pītalohitamaṇḍalāḥ |
piṭakāḥ sarṣapaprakhyāstāluśoṣo rujā jvaraḥ ||
AS.Utt.45.30 chardirdāhaḥ śiraḥkampastatra sevyaḥ samākṣikaḥ |
sakāsīsakahrīberaḥ sapippalivaṭāṅkuraḥ ||
AS.Utt.45.31 raktānto raktayā daṃśaḥ sapāṇḍupiṭakājvaraḥ |
śvetotisāraḥ śvasanaṃ dāhaḥ kledaḥ saśoṇitaḥ |
śastaṃ śelvarjunāmrātāttvaṅmūlaṃ sinduvārataḥ ||
AS.Utt.45.32 ādaṃśe citrayā raktā piṭakā visṛtā sthirā |
parvabhedaśirastāpajvaraśophā visarpiṇī ||
AS.Utt.45.33 bhinnā kṛṣṇatvamabhyeti pītāsrāvā mahāvraṇā |
tatreṣṭāḥ kuṣṭhanaladaśirīṣanalareṇukāḥ ||
AS.Utt.45.34 daṃśe ca santānikayā śūlamākulatāśruṇaḥ |
pradarākṣepakau tatra kesaraṃ kṣīriṇāṃ tvacaḥ |
āmrasya sinduvārasya mūlamaśmantakasya ca ||
AS.Utt.45.35 piṭakā mecakā daṃśamadhye jatukaṇopamā |
jvaraḥ śophotra vāruṇyāṃ rocanā rajanīdvayam ||
AS.Utt.45.36 rājīmān kasanādaṃśaḥ śiroruk śvāsakāsavān |
śītapicchilaraktasrudraktokaṃ tatra meṣajam ||
AS.Utt.45.37 pāṇḍurakto 'tirugdaṃśaḥ kākāṇḍyāḥ smṛtimoṣakṛt |
hidhmā śvasanatṛṇmūrcchā nidrākṣepakahṛdgadāḥ ||
AS.Utt.45.38 raktāntarstveṇapādāyā daṃśaḥ kṛṣṇatilākṛtiḥ |
dāhamohāgnivīsarpatṛṅvamiśvāsakāsavān ||
AS.Utt.45.39 pūtiḥ śyāvotiruk sāsṛgādaṃśo lājavarṇayā |
śītajvarasamutthāno dāhamūrchātisāravān ||
AS.Utt.45.40 agnidagdhanibho daṃśo vaidehyā bhṛśavedanaḥ |
gambhīraḥ sajvarastīkṣṇamoho hṛdayapīḍanam ||
AS.Utt.45.41 ūrdhvarājīcito daṃśo jālinyāstīvraśopharuk |
udīrṇatṛṅbhramaśvāsastambhamohavidīryate ||
AS.Utt.45.42 rakto mālāguṇādaṃśo dhūmagandhiḥ sapīvraruk |
dīryate pārśvatastaistaiḥ saṃrabdhairmaṇḍalairyutaḥ ||
AS.Utt.45.43 antardāho bahiḥ śaityamādhmānaṃ mūtrakṛcchratā |
mūrcchāpralāpātīsārajvarāḥ prāṇāntakāriṇaḥ ||
AS.Utt.45.44 dhmātaḥ sauvarṇikādaṃśaḥ syandate matsyagandhikaḥ |
śirokṣirugjvaraḥ kāsastṛṇā śopho vamirbhramaḥ ||
AS.Utt.45.45 āsādhyānāmapi hitaṃ pratyākhyāyāśu yojayet |
doṣocchrāyaviśeṣeṇa chedadāhādivarjitam ||
AS.Utt.45.46 kapilā tatra nāsāyāmagnirdaśati jatruṇi |
pītā tu gaṇḍayoḥ padmā dakṣiṇāṃsetha kakṣayoḥ ||
AS.Utt.45.47 lūtā mūtraviṣā śvetā cibuke kālikākṣiṇi |
pāṇḍurā dakṣiṇaskandhe karayo raktapādikā ||
AS.Utt.45.48 vāmapārśve daśet bhṛṅgā vāmāṃse piṅgalā daśet |
trimaṇḍalodare pūtiḥ pṛṣṭhe vīrā tu dakṣiṇe ||
AS.Utt.45.49 bāhau nābhyāṃ kumudikā vāmaskandhe 'lasaṃjñitā |
kaṇṭhe raktā lalāṭe tu citrā santānikauṣṭhayoḥ ||
AS.Utt.45.50 mecakā mūrdhni kasanāddhastayoḥ kakṣamūlayoḥ |
kākāṇḍyeṇī tu hṛdaye lājavarṇā stanāntare ||
AS.Utt.45.51 bāhusandhiṣu vaidehī lūtāpāṅge tu jālinī |
mālāguṇākhyā grīvāyāṃ sauvarṇī karṇamūlayoḥ ||
AS.Utt.45.52 iti kṣetrāṇi niyatānyatyudīrṇaviṣāḥ punaḥ |
parakṣetrepi vartante rājānotibalā iva ||