atha dvādaśo 'dhyāyaḥ |
AS.ni.12.1 athāta udaranidānaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.ni.12.2 rogāḥ sarve 'pi mande 'gnau sutarāmudarāṇi tu |
ajīrṇānmalinaiścānnairjāyante malasañcayāt ||
AS.ni.12.3 ūrdhvādho dhātavo rudhvā vāhinīrambuvāhinīḥ |
prāṇāgnyapānān sandūṣya kuryustvaṅmāṃsasandhigāḥ ||
AS.ni.12.4 ādhmāpya kukṣimudaram aṣṭadhā tacca bhidyate ||
AS.ni.12.5 pṛthagdoṣaiḥ samastaiśca plīhabaddhakṣatodakaiḥ |
tenārtāḥ śuṣkatālvoṣṭhāḥ śūnapādakarodarāḥ ||
AS.ni.12.6 naṣṭaceṣṭābalāhārāḥ kṛśāḥ pradhmātakukṣayaḥ |
syuḥ pretarūpāḥ puruṣā bhāvinastasya lakṣaṇam ||
AS.ni.12.7 kṣunnāśo 'nnaṃ cirātsarvaṃ savidāhaṃ ca pacyate |
jīrṇājīrṇaṃ na jānāti sauhityaṃ sahate na ca ||
AS.ni.12.8 kṣīyate balataḥ śaśvacchvasityalpe 'pi ceṣṭite |
vṛddhirviśo 'pravṛttiśca kiñcicchophaśca pādayoḥ ||
AS.ni.12.9 rugbastisandhau tatatā laghvalpābhojanairapi |
rājījanma valīnāśo jaṭhare jaṭhareṣu tu ||
AS.ni.12.10 sarveṣu tandrā sadanaṃ malasaṅgo 'lpavahnitā |
dāhaḥ śvayathurādhmānamante salilasambhavaḥ ||
AS.ni.12.11 sarvaṃ tvatoyamaruṇamaśophaṃ nātibhārikam |
gavākṣitaṃ sirājālaḥ sadā guḍuguḍāyate ||
AS.ni.12.12 nābhimantraṃ ca viṣṭabhya vegaṃ kṛtvā praṇaśyati |
māruto hṛtkaṭīnābhipāyuvaṅkṣaṇavedanaḥ ||
AS.ni.12.13 saśabdo niścaredvāyurviḍ baddhā mūtrmalpakam |
nātimando 'nalo laulyaṃ na ca syādvirasaṃ mukham ||
AS.ni.12.14 tatra vātodare śophaḥ pāṇipānmuṣkasandhiṣu |
kukṣipārśvodarakaṭīpṛṣṭharuk parvabhedanam ||
AS.ni.12.15 śuṣkakāso 'ṅgamardo 'dhogurutā malasaṅgrahaḥ |
śyāvāruṇatvagāditvamakasmāddhrāsavṛddhimat ||
AS.ni.12.16 satodabhedamudaraṃ tanukṛṣṇasirātatam |
ādhmātadṛtivacchabdamāhaṃtaṃ prakaroti ca ||
AS.ni.12.17 vāyuścātra sarukśabdo vicaretsarvatogatiḥ |
pittodare jvaro mūrcchā dāhastṛṭ kaṭukāsyatā ||
AS.ni.12.18 bhramo 'tisāraḥ pītatvaṃ tvagādāvudaraṃ harit |
pītatāmrasirānaddhaṃ sasvedaṃ soṣma dahyate ||
AS.ni.12.19 dhūmāyati mṛdusparśaṃ kṣiprapākaṃ pradūyate |
śleṣmodare 'ṅgasadanaṃ svāpaḥ śvayathugauravam ||
AS.ni.12.20 nidrotkleśāruciśvāsakāsaśuklatvagāditā |
udaraṃ stimitaṃ snigdhaṃ śuklarājītataṃ mahat ||
AS.ni.12.21 cirābhivṛddhi kaṭhinaṃ śītasparśaṃ guru sthiram |
tridoṣakopanaistaistaiḥstrīdattaiśca rajomalaiḥ ||
AS.ni.12.22 garadūṣīviṣādyaiśca saraktāḥ sañcitā malāḥ |
koṣṭhaṃ prāpya vikurvāṇāḥ śophamūrcchābhramānvitam ||
AS.ni.12.23 kuryustriliṅgamudaraṃ śīghrapākaṃ sudāruṇam |
bādhate tacca sutarāṃ śītavātābhradarśane ||
AS.ni.12.24 atyāśitasya saṅkṣobhādyānayānādiceṣṭitaiḥ |
ativyavāyabhārādhvagamanavyādhikarśanaiḥ ||
AS.ni.12.25 vāmapārśvāśritaḥ plīhā cyutaḥ sthānādvivarddhate |
śoṇitaṃ vā rasādibhyo vivṛddhaṃ taṃ vivarddhayet ||
AS.ni.12.26 so 'ṣṭhīlevātikaṭhinaḥ pronnataḥ kūrmapṛṣṭhavat |
krameṇa vardhamānaśca kukṣāvudaramāvahet ||
AS.ni.12.27 śvāsakāsapipāsāsyavairasyādhmānarugjvaraiḥ |
pāṇḍutvamūrcchācchardībhirdāhamohaiśca saṃyutam ||
AS.ni.12.28 aruṇābhaṃ vivarṇaṃ vā nīlahāridrarājimat |
udāvartarujānāhairmohatṛḍdahanajvaraiḥ ||
AS.ni.12.29 gauravārucikāṭhinyairvidyāttatra malān kramāt |
plīhavaddakṣiṇāt pārśvāt kuryādyakṛdapi cyutam ||
AS.ni.12.30 pakṣmavālaiḥ sahānnena bhuktairbaddhāyane gude |
durnāmabhirudāvartairannairvāntropalepibhiḥ ||
AS.ni.12.31 varcaḥ pittakaphān rudhvā karoti kupito 'nilaḥ |
apāno jaṭharaṃ tena syurdāhajvaratṛṭkṣavāḥ ||
AS.ni.12.32 kāsaśvāsorusadanaṃ śirohṛnnābhipāyuruk
malasaṅgo 'rucicchardirudaraṃ mūḍhamārutam ||
AS.ni.12.33 sthiraṃ nīlāruṇasirārājīnaddhamarāji vā |
nābherupari ca prāyo gopucchākṛti jāyate ||
AS.ni.12.34 asthyādiśalyaiḥ sānnaiśca bhuktairatyaśanena vā |
bhidyate pacyate cāntraṃ tacchidraiśca sravan bahiḥ ||
AS.ni.12.35 āma eva gudādeti tatolpālpaṃ saviḍrasaḥ |
tulyaḥ kuṇapagandhena picchilaḥ pītalohitaḥ ||
AS.ni.12.36 śeṣaścāpūrya jaṭharaṃ jaṭharaṃ ghoramāvahet |
vardhate tadadhonābherāśu caiti jalātmatām ||
AS.ni.12.37 udriktadoṣarūpaṃ ca vyāptaṃ ca śvāsatṛṭbhramaiḥ |
chidrodaramidaṃ prāhuḥ parisrāvīti cāpare ||
AS.ni.12.38 pravṛttasnehapānādeḥ sahasāmāmbupāyinaḥ |
atyambupānānmandāgreḥ kṣīṇasyātikṛśasya vā ||
AS.ni.12.39 rudhvāmbumārgānanilaḥ kaphaśca jalamūrcchitaḥ |
varddhayetāṃ tadevāmbu tatsthānādudarāśritau ||
AS.ni.12.40 tataḥ syādudaraṃ tṛṣṇāgudasrutirujānvitam |
kāsaśvāsāruciyutaṃ nāvaṇasirātatam ||
AS.ni.12.41 toyapūrṇadṛtisparśaśabdaprakṣobhavepathu |
dakodaraṃ mahat snigdhaṃ sthiramāvṛttanābhi tat ||
AS.ni.12.42 upekṣayā ca sarveṣu doṣāḥ svasthānataścyutāḥ |
pākāddravā dravīkuryuḥ sandhisrotomukhānyapi ||
AS.ni.12.43 svedaśca bāhyasrotassu vihatastiryagāsthitaḥ |
tadevodakamāpyāyya picchāṃ kuryāttadā bhavet ||
AS.ni.12.44 gurūdaraṃ sthiraṃ vṛttamāhataṃ ca na śabdavat |
mṛdu vyapetarājīkaṃ nābhyāṃ spṛṣṭaṃ ca sarpati ||
AS.ni.12.45 tadanūdakajanmāsmin kukṣivṛddhistato 'dhikam |
sirāntarddhānamudakajaṭharoktaṃ ca lakṣaṇam ||
AS.ni.12.46 vātapittakaphaplīhasannipātadakodaram |
kṛcchraṃ yathottaraṃ pakṣāt paraṃ prāyo 'pare hataḥ ||
AS.ni.12.47 sarvaṃ ca jātasalilaṃ riṣṭhoktopadravānvitam |
janmanaivodaraṃ sarvaṃ prāyaḥ kṛcchratamaṃ matam ||
AS.ni.12.48 balinastadajātāmbu yatnasādhyaṃ navotthitam ||