atha viṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Ci.20.1 athāto visarpacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ci.20.2 pūrvarūpeṣveva sarvavisarpāṇāṃ laṅghanaṃ rūkṣaṇaṃ sirāmokṣaṇamullekhanaṃ virecanaṃ ca kuryāt |
na tu kadācidapi snehanam ||
AS.Ci.20.3 nirāmeṣu kṣīṇakapheṣu ca śītavīryāṇi sarpīṃṣi tiktakatrāyamāṇāghṛtādīni pāne dadyāt |
tatra madanendrayavapaṭolapicumandamadhukekṣurasān vamane 'vacārayet |
drākṣātrivṛttriphalātrāyamāṇā virecane ||
AS.Ci.20.4 mustadevadārukuṣṭhaśatāhvāvārāhīdhānyākakṛṣṇagandhāvaṃśārtagalān lepasekeṣvanilaje hrasvavaḍhravallīkaṇṭakapañcamūlāni ca ||
AS.Ci.20.5 pitte tu kamalotpalaśaivālapaṅkadūrvāmṛṇālaśṛṅgāṭakakaśerukaśarkarādrīberakucandanamuktāmaṇigairikapayasyāprapauṇḍarīkamadhukapadmakaghṛtakṣīrāṇi nyagrodhādiṃ ca ||
AS.Ci.20.6 śleṣmaṇyajagandhāśvagandhāsaralakālakaiṣikāgaruvocarāsnāvacāśītaśivendravallīgomūtrāṇi varaṇādiṃ ca saṃsarge yathādoṣabalaṃ vikalpayet ||
AS.Ci.20.7 tatra kaphasthānāśrite sāme pittasthānagate ca rūkṣā viśītāḥ pralepapariṣekāḥ ||
AS.Ci.20.8 pitte tanavaḥ suśītāḥ saghṛtā vastrāntaritāḥ kṣaṇe kṣaṇe cāpanīyānye prayojyāḥ ||
AS.Ci.20.9 dvandvajeṣu yathāyathaṃ doṣāṃścikitset |
viśeṣeṇāgnivisarpe mahātiktakaṃ pibet |
granthivisarpe raktapittasaṃsargamavekṣya prāglaṅghanādīni virecanāntāni śamanāni ca yojayet |
tato vātaśleṣmaharaṃ karma ||
AS.Ci.20.10 śūle ca tadā snigdhāmloṣṇābhirutkārikābhirgranthīnāmupanāhanam |
vātakaphavisarpoktaiśca lepastaireva vā siddhena tailena toyena vā pariṣekaḥ |
limpedvā śuṣkamūlakasya kalkena naktamālatvaco vā |
bibhītakena vā vijayākṣanāgabalāgnimanthabhūrjagranthivaṃśapatrāṇāṃ vā ||
AS.Ci.20.11 dantīcitrakamūlatvakkāsīsārkasnuhīkṣīrabhallātakāsthibhiruṣṇairlepaḥ śilāmapi bhinatti |
dīrghakālaprasakte tu granthau triphalāṃ prayuñjīta |
madhupippalīrvā |
mustāsaktubhallātakāni vā |
sīghumadhuśarkarān vā |
mātuluṅgarasānuviddhāṃ madirāṃ vā |
girijatuṃ vā gulmabhedanaṃ vā |
taptalohopalādipīḍanaṃ vā |
jatrūrdhvagate tīkṣṇadhūmavamanāni ca ||
AS.Ci.20.12 tathāpyabhede kṣāreṇāgninā vā dahet |
pāṭayitvā vā śastreṇa pariśodhayet |
vidagdhaṃ vā raktamapanīyāpanīya punaḥpunaḥ svedayet |
evaṃ paryāyeṇa raktapitte vātaśleṣmaṇi cottiṣṭheta ||
AS.Ci.20.13 sarvasmin visarpe paryāgate vidārite ca vraṇavat |
tailaṃ ca dārvīviḍaṅgakampillakaiḥ granthivraṇasādhanaṃ sādhayet ||
AS.Ci.20.14 kardamake śīghrataraṃ sutarāṃ ca vamanādīni kṛtvā punarjalaukobhirasṛgavasecayet |
asṛkprakledāddhi tvaṅmāṃsasirāsnāvasaṅkledo bhavati |
pibecca kaṣāyaṃ ghanapaṭolapicumandānām |
mustośīrāmalakasārivāṇām |
candanotpalayoḥ |
paṭolādivargasya vā |
ghṛtamiśraṃ vā dārvītvaktiktāpaṭolayaṣṭyāhvāriṣṭamasūratriphalātrāyamāṇānām ||
AS.Ci.20.15 virekārthaṃ ca trivṛccūrṇaṃ sarpiṣā payasā drākṣārasena gharmāmbhasā vā pāyayet |
trāyamāṇāśṛtaṃ pittodvṛtto kṣīramiti |
bhavati cātra ||
AS.Ci.20.16 śreṣṭhāsrasrutirevātra visarpo hyasṛgāśrayaḥ |
yacca nāsāvasaṃsṛṣṭo raktapittena jāyate ||
AS.Ci.20.17 na ghṛtaṃ bahudoṣāya deyaṃ yanna virecanam |
tena doṣo hyupastabdhastvagraktapiśitaṃ pacet ||