atha dvādaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.12.1 athāto vartmarogapratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.12.2 kṛchrabodhe purāṇaṃ ghṛtaṃ drākṣākalkakvāthasiddhaṃ śarkarāvacūrṇitaṃ rātrau pāyayet |
snigdhāṃśca nasyadhūmāñjanatarpaṇapuṭapākān prayojayet |
vātaharadravyakalpitāṃśca bastīn kṣīrasvinnaireraṇḍapallavaiḥ svedaṃ ca vartmanām ||
AS.Utt.12.3 evamaśāntau mudgamātrāntaraiḥ padairagninā tvagdāhaṃ bindubhirācaret ||
1AS.Utt.12.4 kumbhīkāpiṭakāsu vartma likhitvā saindhavenānupratisārya paṭolāmalakamadhukakvāthena secayet ghṛtena ca ||
AS.Utt.12.5 pittaraktokliṣṭayormadhurauṣadhasiddhena sarpiṣā snigdhasya sirāṃ vidhyet |
virecayeccainaṃ trivṛtkvāthavatā triphalākalkena |
triphalākvāthayuktena vā brāhmīcūrṇena |
candanośīramadhukamṛdvīkāpunarnavabṛhatīmūlasiddhaṃ tailaṃ nāvayet |
likhite ca vartmani srutarakte yaṣṭyāhvaniryūheṇa prakṣālanam |
candanaśṛtaṃ payaḥ pariṣekaḥ |
śītasnigdhāśca śirovaktralepāḥ ||
AS.Utt.12.6 pakṣmaśāte romakūpān sūcyagreṇa kuṭṭAyejjalaukobhirvā grāhayet |
payasekṣurasena vā vamanam |
svāduśītaskandhasādhitaṃ sarpirnāvanam |
kākajaṅghā rohita matsyamāṃsaṃ ca kākaśoṇitabhāvitamantardhūmaṃ dagdhaṃ cūrṇāñjanaṃ kuryāt ||
AS.Utt.12.7 sañcūrṇya puṣpakāsīsaṃ bhāvayet surasārasaiḥ |
tāmre daśāhaṃ paramaṃ pakṣmaśāte tadañjanam ||
AS.Utt.12.8 pothakīrvilikhya śuṇṭhīsaindhavamāgadhikācūrṇaiḥ pratisārya prakṣālya coṣṇāmbhasā khadirasārāḍhakīśigrupatrakaṣāyeṇa secayet |
tataścāmrajambūpravālakvāthenāścyotanam |
triphalākhadirasārodakena vā madhusaṃyuktena |
viḍaṅgalākṣādārvītvaggairikālamanohvācūrṇaḥ kṣaudrānvito 'ñjanam ||
AS.Utt.12.9 evamapyanupaśame jalaukaso yojayet |
punaḥ punarvā lekhayet |
pariṣekaṃ ca triphalāmadhukadviharidrākaṣāyeṇa madhuyuktena kuryāt |
mustaśarkarākapitthapatrāmbunā vā ||
AS.Utt.12.10 kaphotkliṣṭaṃ vartma likhitvā saindhavakāsīsapippalīmanaśśilārasāñjanacūrṇairmadhumadbhiḥ pratisārayet |
kaphaghnāni ca vamanadhūmanāvanāñjanānyāhāravidhiśca |
vartmāpaklede kāsīsalavaṇasumanomukularasāñjanairvartirañjanam ||
AS.Utt.12.11 lagaṇaṃ kaphotkliṣṭavat sādhayet |
aśāmyatyagninā dāho vamanaṃ virecanaṃ ca |
pippalīmadhukanimbajyotiṣmatīdevadāruviḍaṅgapriyaṅgutriphalākuṣṭhaśatāhvāsaidhavaiḥ siddhaṃ tailaṃ nāvayet |
tīkṣṇāvapīḍāñjanakavalāṃśca vidadhyāduṣṇopacāraṃ ca ||
AS.Utt.12.12 utsaṅgapiṭakāmañjananāmikāṃ ca bhitvā niṣpīḍya collikhitāṃ tagarailāsaindhavanepālīcūrṇena sakṣaudreṇa pratisārayet |
haridrāmadhukapaṭolalodhraḥ samākṣikaḥ pariṣekaḥ ||
AS.Utt.12.13 bisavartmādiṣu bahalavartmānteṣu saidhavaṃ pratisāraṇam |
bisaśliṣṭavartmanostathānupaśame 'gninā kṣāreṇa vā dahanam ||
AS.Utt.12.14 kukūṇake nimbapatratriphalākhadiramūlakalkavipakvaṃ sarpirdhātrīṃ pāyayitvā saindhavasarṣapopakulyāyaṣṭyāhvavatoṣṇāmbhasā vāmayet |
pippalīdrākṣābhayāniryūheṇa virecayet |
stanau cāsyā māgadhikāmustādvirajanaḥkalkenālipyodvartayet |
dhūpayecca saghṛtaiḥ siddhārthakaḥ |
pāyayeccaināṃ paṭolamustamṛdvīkāguḍūcītriphalākaṣāyam ||
AS.Utt.12.15 bālasya vartmanī likhitvā madhusaindhavarasāñjanaiḥ pratisāryāmalakyaśmantakajambūpallavakvāthena prakṣālayet |
jalaukobhirvā grāhayet |
vedanāyāṃ tu kuṣṭhaguḍūcīkalkodakena saguḍakṣaudreṇa pariṣeko mūrdhānaṃ cāsyakaṭutailenābhyajya pāṭhākalkena pralipyārjunabilvanirguṇḍīmārkavatarkārīsairyakakārpāsīmālatīpatraniryūheṇa secayet ||
AS.Utt.12.16 maricaviḍaṅgaharidrākalkasiddhaṃ tailaṃ pratimarśaḥ |
mūrvātāmrarajasī stanyapiṣṭe piṇḍāñjanam |
śaṅkhamanaśśilāsaindhavarasāñjanakṣaudrairvā rasakriyā |
lohaśivāṭikāmṛdaḥ kapāle 'nekaśaḥ prataptāḥ stanyenanirvāpitāḥ ślakṣṇacūrṇamañjanam |
lākṣāvellamanaśśilālagairikadārvītvagbhirvā |
punaḥ punaśca dhātrīṃ vamanavirecanairupapādayet ||
AS.Utt.12.17 pakṣmoparodhe samupacitaṃ vartma lekhanenotkliṣṭaṃ raktaṃ visrāvaṇena saśophaṃ śirovirekakavalavamanairyāpayet ||
AS.Utt.12.18 pravṛddheṣu tu romasu viśuddhadehasya sahiṣṇorbhruvodhastāddvau bhāgau pakṣmāntāt bhāgamekaṃ samutsṛjya yavamātraṃ tadākṛti tiryak chedayedārdravāsasā ca raktaṃ gṛhṇīyāt ||
AS.Utt.12.19 tatstanubhūte rakte kṣaumasūtreṇa bālena vā dhanurvakrayā sūcyā mudgamātrāntaraiḥ padaiḥ sīvyet |
tato 'sya lalāṭe paṭṭaṃ badhvā tatsīvanasūtraṃ tatra sūcīpadairnātigāḍhaślathamāsajjet |
śatadhautaghṛtena cāsya sakṣaudreṇa kavalikāṃ dadyāt ||
AS.Utt.12.20 na caitat badhnīyāt |
vraṇavedanāyāṃ vastrabaddhena yaṣṭīmadhukacūrṇena saṃskṛtaṃ sarpiḥ pariṣeko vaṭādikvaṣāyāśca sakṣīrāḥ |
pañcame ṣaṣṭhe vāhani sthirībhūteṣu śastrapadeṣu sīvanasūtramavalambakācchitvāpanayet |
vraṇaṃ ca svarṇagairikarajasāvacūrṇayet |
tīkṣṇanasyāñjanāni cāvacārayet ||
AS.Utt.12.21 atyutkṣipte tu sūtre śvayathuḥ syāt |
tatra mṛduḥ svedaḥ snaihikaṃ ca nasyam ||
AS.Utt.12.22 nirbhujya vā vartmadoṣopahatāṃ valīṃ vilikhya tumburuvakrakuśābhayābījānyatamakalkena pratisārayet kṣāreṇa vā dahettaprayā vā śalākayā ||
AS.Utt.12.23 upapakṣmāṇi tu lākṣārasena lakṣayitvā sandaṃśenoddhṛtya tanusūcyagreṇāgnivarṇena romakūpān dahet |
tataśca pūrvavat pariṣeko nāvanaṃ ca ||
AS.Utt.12.24 bāhyālajerbhinnālikhitasya kṣāreṇāgninā vā dāho vraṇavaccopacāraḥ |
arbudasya ca svinnasyāmūlacchinnasya likhitapratisāritasya ceti |
bhavanti cātra ||
AS.Utt.12.25 nivāte 'dhiṣṭhitasyāptaiḥ śuddhasyottānaśāyinaḥ |
bahiḥ koṣṇāmbutaptena sveditaṃ vartma vāsasā ||
AS.Utt.12.26 nirbhujya vastrāntaritaṃ vāmāṅguṣṭhāṅgulīdhṛtam |
na sraṃsate calati vā vartmaivaṃ sarvatastataḥ ||
AS.Utt.12.27 maṇḍalāgreṇa tattiryak kṛtvā śastrapadāṅkitam |
likhettenaiva patraivā śākaśephālikādijaiḥ |
phenena toyarāśervā picunā pramṛjannasṛk ||
AS.Utt.12.28 sthite rakte sulikhitaṃ sakṣaudraiḥ pratisārayet |
yathāsvamuktairanu ca prakṣālyoṣṇena vāriṇā ||
AS.Utt.12.29 ghṛtena siktamabhyaktaṃ badhnīyānmadhusarpiṣā |
ūrdhvādhaḥkarṇayordatvā piṇḍīṃ ca yavasaktubhiḥ ||
AS.Utt.12.30 tṛtīye 'hani muktasya pariṣekaṃ yathāyatham |
kuryāccaturthe nasyādīn muñcedevāhni pañcame ||
AS.Utt.12.31 samaṃ nakhanibhaṃ śophakaṇḍūgharṣādyapīḍitam |
vidyāt sulikhitaṃ vartma likhedbhūyo viparyaye ||
AS.Utt.12.32 rukpakṣmavartmaśatanasraṃsanānyatilekhanāt |
snehasvedādikastasminniṣṭo vātaharaḥ kramaḥ ||
AS.Utt.12.33 abhyajya navanītena śvetalodhraṃ pralepayet |
eraṇḍamūlakalkena puṭapākaṃ pacettataḥ ||
AS.Utt.12.34 svinnaṃ prakṣālitaṃ śuṣkaṃ cūrṇitaṃ poṭṭalīkṛtam |
striyāḥ kṣīre chagalyā vā mṛditaṃ netrasecanam ||
AS.Utt.12.35 śālitaṇḍulakalkena liptaṃ tadvat pariṣkṛtam |
kuryānnetre 'tilikhite mṛditaṃ dadhimastunā |
kevalenāpi vā sekaṃ mastunā jāṅgalāśinaḥ ||
AS.Utt.12.36 medyāṃstu vrīhivaktreṇa vibhidya kaṭhinonnatān |
niṣpīḍayedanu vidhiḥ śeṣaḥ syātatra pūrvavat ||