atha caturdaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.14.1 athātaḥ sandhisitāsitarogapratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.14.2 upanāhaṃ bhiṣak svinnaṃ vrīhimukhena bhitvā maṇḍalāgreṇa samantāllekhayet |
tataḥ saidhavapippalīcūrṇena sakṣaudreṇa pratisārayet |
pūrvavacca badhnīyāt |
paṭolapatrāmalakakvāthenāścyotayet ||
AS.Utt.14.3 parvaṇāmuttarasandhitribhāge baḍiśenāvalambya vṛddhipatreṇārdhamātre chindyāt |
anyathāśrunāḍī syāt |
madhusaindhavapratisāritāṃ cārmavaccikitset ||
AS.Utt.14.4 pūyālase sirāṃ vidhyettatastamupanāhayedakṣipākoktaṃ cakṣeta |
saindhavārdrakakāsīsāyastāmraiḥ susūkṣmaiḥ sakṣaudrairañjanam ||
AS.Utt.14.5 kṛmigranthiṃ karīṣeṇa svinnaṃ bhitvā vilikhya ca kāsīsasaindhavatriphalāmākṣikaiḥ pratisārayet ||
AS.Utt.14.6 śuktikāṃ pittābhiṣyandavat sādhayet ||
AS.Utt.14.7 balāsagrathitaṃ piṣṭakaṃ ca sirāvyadhavarjaṃ kaphābhiṣyandavat ||
AS.Utt.14.8 viśeṣatastilanālān yavanālān vā haritaśalākānardhamāsamajākṣīreṇa bhāvayitvā śoṣayitvā ca dāhayet |
tatastadbhasma kṣārakalpena parisrāvyādarvīpralepādvipacet |
rasakriyeyaṃ balāsagrathitaśophopadehaharā |
ayameva ca kalpaḥ phaṇijjāarjakāsphotabilvakapitthanirguṇḍyeraṇḍakumudotpalajātīkusumeṣu pṛthak kāryaḥ ||
AS.Utt.14.9 saindhavālamaricakaṭphalaśaṅkhasamudraphenairvartiḥ piṣṭake 'ñjanam |
śuṇṭhīśigruphalapippalīsaindhavacūrṇo bījapūrakarasāpluto 'ñjanaṃ piṣṭakamapaharati |
tadvattrikaṭukakaṭphalacūrṇo balāsagrathitaṃ ca ||
AS.Utt.14.10 bṛhatīphalaṃ pippalītaṇḍulapūritaṃ puṭapākena pacet |
taistaṇḍulaiścūrṇāñjanaṃ balāsagrathitapiṣṭakaghnam |
atyarthaśophe haritālasaindhavaśuṇṭhīdevadārupunarnavairbiḍālakaḥ ||
AS.Utt.14.11 sirotpātaharṣajālārjuneṣu raktābhiṣyandavat pratikuryāt |
viśeṣeṇa sirāharṣe svarṇagairiko madhuyukto 'ñjanam |
stanyānvitaṃ vā kāsīsaṃ kṣaudradrutaṃ vā kāsīsasaindhavamarjune mātuluṅgarasena saśarkareṇāścyotanaṃ mastunā vā ||
AS.Utt.14.12 śaṅkhanābhirmākṣikeṇa yuktā sitayā vā samudraphenakoñjanam |
sphaṭikakuṅkumaśaṅkhanābhimadhuyaṣṭikā vā kṣaudrārdrāstadvadvā rasāñjanaṃ kāsīsaṃ vā ||
AS.Utt.14.13 arma tu pañcavidhamapi yattanuraktaṃ dhūmāvilaṃ dadhinibhaṃ vā tacchukravat kāyaśirovirekalekhanāñjanairupācaret ||
AS.Utt.14.14 athetarasmin snigdhasyāturasya peyāvilepijāṅgalarasānyatamāśitasya kṛtasvastyayanasya sukhaśayanagatasyottānadehasya kiñcidavākśirasaḥ sukhoṣṇāmbuplutatāntavasvinnanayanasya saindhavena sabījapūrakarasenāñjayitvāṅguṣṭhakena nimīlitamakṣi vimṛdgīyādābalāsagrathitarūpotpatteḥ |
itthaṃ ca saṃroṣitākṣasya pracalite 'rmādhimāṃsake niścalaṃ paricārakaḥ śirodhārayet ||
AS.Utt.14.15 anyaśca vāmadakṣiṇānyatarapārśve 'nukūlaṃ sthito dṛḍhavastragarbhābhyāmaṅguṣṭhābhyāṃ vartmanī nikṣipet |
atha vaidyaḥ kanīnakāt pravṛddhe 'rmaṇyapāṅgamakṣimāṇasya yatra yatra valī jāyate tatra tatrārma baḍiśena mucuṭyā vā nātyāyataṃ gṛhītvā kiñcidunnamya kṛṣṇaśuklamaṇḍalābhyāṃ sarvataḥ sūcyagreṇa mokṣayitvā kiñcidāñchet |
atha tīkṣṇena maṇḍalāgreṇa vṛddhipatreṇa vā vilikhya kanīnakaṃ copānīya kanīnakasamameva caturbhāgaśeṣaṃ chindyāt |
varjayecca kanīnakaṃ sirāścāśruvahāḥ |
tathā hi nākṣi vyāpadyate ||
AS.Utt.14.16 yattu jālavadarma vyāpi tadeṣiṇyā yāvatkanīnakamanusarannunmocyonnamayya pūrvavat chindyāt |
tadvadapāṅgāt pravṛddhe kanīnakamīkṣamāṇasya yāvadapāṅgaṃ copanīyāpāṅgasamameva tathā yāvadvarjayedapāṅgaṃ sirāścetyādi |
tataḥ plotena raktaṃ viśodhya samyak chinnamavekṣya saindhavacūrṇena punaḥ punaḥ pratisārayedyavanālabhasmanā vā plotaśuddhaṃ ca punarmadhunā |
tataḥ śītāmbu pariṣiktaṃ sarpiṣā sukhoṣṇena pariṣicya madhughṛtāktaṃ pūrvavat badhnīyāt |
mūrdhni pādayoścāsmai śatadhautaghṛtaṃ śītāṃśca pradehān dadyāt ||
AS.Utt.14.17 snehoktaṃ cācāramādiśet |
dvitīye cāhni sāyaṃ prātarmadhukasarpiṣā koṣṇena śirastathāvabaddhameva cākṣi siñcet |
pañcāhaṃ coṣṇodakānupānaṃ sarpiḥ pītvā jīrṇe pathyamaśnīyāt ||
AS.Utt.14.18 tṛtīye divase vimucya karañjabījasiddhena kṣīreṇākṣi svedayet |
lodhramadhukakiṃśukapaṭoladviharidrākoraṇḍamukulakvāthena madhumiśreṇāścyotayet saptame 'hani sarvathā muñcet ātapākāśadarśanaṃ ca pariharet ||
AS.Utt.14.19 saśophe tu netre dhūmaḥ śirovirecanaṃ ca |
anupaśāntarāge sirāvisrāvaṇam |
sāsrāve nasyam ||
AS.Utt.14.20 tilān sulikhitān madhukakākolīsuniṣaṇṇakapañcamūlaśarkarāśrutaśīte payasi saptāhaṃ bhāvitāṃstenaiva payasā pīḍayet |
madhukaśatāhvāsārivānantāgarukākolīhareṇukailāvālukacūrṇaṃ ca pīḍyamāneṣu ṣoḍaśabhāgena prakṣipet |
tattailamebhirevauṣadhaiḥ payasā cāṣṭaguṇena siddhaṃ nāvanādaśrurāgaghnaṃ dṛṣṭiprasādanaṃ ca kṛṣṇagate tu vraṇe vraṇaśukravat kriyā |
armaśeṣe ca lekhanāñjanāni ||
AS.Utt.14.21 tatra samyakchinne varṇaviśuddhiḥ |
svasthatā ca |
hīnacchedāt punarvṛddhī rāgāśrupātaprakāśadarśanākṣamatvādi ca |
aticchedādakṣipākastambhasphuraṇāsrasrutitimirasaṃrambhavibaddhavartmāni |
teṣu yathāsvaṃ doṣodrekāt pratikuryāt |
nāgaramanaśśilālailāsaindhavaśarkarābhirardhakarṣāṃśābhiryuktaṃ rasāñjanārdhapalaṃ kṣaudradrutamañjanādarmaśeṣaśleṣmatimirapillāmayaghram ||
AS.Utt.14.22 sirājāle sirā yāstu sthūlāḥ kaṭhināścatā baḍiśena gṛhītvā maṇḍalāgreṇollikhet ||
AS.Utt.14.23 sirāpiṭakāḥ sūcyagreṇāvalambitāḥ kṛṣṇamanupaghnan chindyāt |
sūkṣmāstvavalikhet |
armavaccaitayoḥ śeṣamācaret ||
AS.Utt.14.24 śukrakeṣu yathāsvadoṣānusāreṇa triphalāghṛtapānaraktamokṣavirecanāścyotanamukhālepanasyatarpaṇapuṭa |
pākān prayuñjīta ||
AS.Utt.14.25 tatra vraṇaśukre trivṛnniryūheṇa trirvipakvaṃ sarpiḥ pāyayet |
sirāṃ ca vidhyet |
duṣṭaśeṣaṃ ca piṇḍitamakṣigamasṛk jalaukobhirapaharet |
madhukakākolīmṛdvīkotpalavidārīkvāthena mañjiṣṭhākṣīrakākolīmadhukakvathitājakṣīreṇa vā saśarkareṇāścyotayet śītaiścāsya śirovaktraṃ dihyāt siñcecca |
evamapyanubaddhavedanaṃ śatāhvāyaṣṭyāhvavatā ghṛtamaṇḍenānuvāsayet ||
AS.Utt.14.26 aśrurāgarujāśāntiṃ yadā yasyopalakṣayet |
tadātadāñjanaiḥ śukraṃ lekhanīyairupācaret ||
AS.Utt.14.27 vaiḍūryasphaṭikaśaṅkhamuktāvidrumarūpyāyastraputtāmrasīsālamanaśśilākukkuṭāṇḍatvaksamudraphenarasāñjanasaindhavairajāpayaḥpiṣṭairvartayaśchyāyāśuṣkāḥ kṣaudraghṛṣṭāḥ prātaḥ sāyaṃ ca prayuktā vraṇaśukranudaḥ |
karivarāhagogardabhāśvājoṣṭradaśanāḥśaṅkhamuktāsamudraphenāśca marica caturthāṃśayutā jalapiṣṭā vartayaḥ kṣataśukraharāḥ |
lākṣāsuvarṇagairikacandanajātīmukulairvartirasṛkūpittaprasādanī vraṇaśukraharā ca ||
AS.Utt.14.28 nimnaṃ ca śukraṃ sarujamunnamayet snehapānanasyajāṅgalarasaiḥ |
nīrujaṃ tarpaṇapuṭapākābhyām ||
AS.Utt.14.29 tatra tarpaṇaṃ mṛgaviṣkirapiśitaṃ kāśmaryasuniṣaṇṇotpalamṛṇālaśṛṅgāṭakaśerudrākṣākṣīravidārījīvanīyāṃśca kṣīreṇa pācayet tasmānnavanītamuddhṛtya candanamadhuśarkarānantānīlotpalakalkairaṣṭaguṇena ca payasā vipakvaṃ pūrvavadyojayet ||
AS.Utt.14.30 puṭapākaṃ ca kukkuṭamuddhṛtāntraṃ veśavārīkṛtya candanasārivāmadhukaśarkarānantānīlotpalaprapauṇḍarīka jīvanīyakalkaiḥ samadhughṛtaiḥ saṃsṛjya prāgiva kalpayet |
dvitvakchinnamevaṃ yāpayet ||
AS.Utt.14.31 śuddhaśukre haridrāmadhukasārivālodhraniryūheṇāścyotanam |
lodhracūrṇeṇa vā tāntavabaddhenoṣṇāmbumṛditena |
śuddhakoṣṭhasya ca dantījyotiṣmatīkalko 'vapīḍakaḥ |
śirovirecanadravyavipakvaṃ vā tailaṃ marśaḥ pratimarśo vā ||
AS.Utt.14.32 śuṇṭhīsaindhavamadhuyaṣṭikābṛhatīmūlatāmrarajobhirāmalakarasapiṣṭaistāmrapātraṃ pralepayet |
tacca saghṛtairyavairāmalakapatraiśca bahuśo dhūpayet |
vartireṣā mahānīlā madhutoyaghṛṣṭā śuddhaśukraṃ nāśayati |
pūrvoktā ca dantavartiḥ |
aśāmyati tu śukre sarvatra punaḥ punaryathoktameva paryāyeṇa yojayet |
antarāntarā ca raktaṃ visrāvayet |
abhiṣyandapratiṣedhaṃ cekṣeta ||
AS.Utt.14.33 athotsādanārthaṃ śuddhaśukre sampraharṣaṇāni dadyāt |
triphalārasena tryahaṃ bhāvitena saindhavenāñjayet |
tadvat pippalībhirvā |
maricapippalīśirīṣabījabalāsagrathitoktakṣārāñjanairvā ||
AS.Utt.14.34 sampraharṣaṇādrāgāśruvedanāsu sandhāvāñjanāni yuñjyāt |
śaṅkhaṃ tāmre stanyena ghṛṣṭaṃ saghṛtairyavaiḥ śamīpatraiśca dhūpayet anena sandhāvāñjanenāñjayet |
tadvat suvarṇaṃ rūpyamayo va ghṛṣṭaṃ saghṛtairbadarīpatrairdhūpitamañjanam |
śaṅkho nistuṣāśca haritamudgāḥ piṣṭā vartiśrūrṇo vā madhuyukto 'ñjanaṃ śukragharṣaṇam |
madhūkasāraśca madhunā bibhītakāsthimajjā vā ||
AS.Utt.14.35 masūrā nistuṣāḥ stanyapiṣṭāstaruṇadarbhāṅkurā ghṛtamājaṃ gokṣīraṃ śaraścāyase tāmreṇa ghṛṣṭaṃ pratyañjanaṃ vedanāghnam |
yavagodhūmajīvanīyamāṃsīcūrṇena saghṛtaśarkarotkārikā svedopanāhe praṇītā vedanāmapanayati śukraṃ cotsādayati |
tadvadānūpamāṃsaveśavāro vasāpayaḥ sarpirvimiśraḥ siddhaḥ ||
AS.Utt.14.36 athaivamupanāhapracalitasyāñjanam |
gokharāśvoṣṭradantāḥ samudraphenaḥ śaṅkhaścārjunakaṣāyapiṣṭā vartirlekhanī |
samudraphenaśaṅkhakharparaśukāsthikharanāgāśvagobālāstindukakaṣāyapiṣṭā vā ||
AS.Utt.14.37 pratyañjanaṃ ca taruṇabadarakhadiratindukāsthnāmantardhūmadagdhānāṃ cūrṇam |
utsannaṃ vā saśalyaṃ vā śukraṃ bālādibhirlikhet puṭapākena vā |
balāsagrathitoktakṣārarasakriyayā vā ||
AS.Utt.14.38 sirāśukre tvadṛṣṭighne taruṇe vraṇaśukravat kuryāt ||
AS.Utt.14.39 añjanaṃ cāsya prapauṇḍarīkamadhukaharidrāloharajoñjanabṛhatīkṣīrakākolīrajāpayaḥpiṣṭā yavairghṛtayuktairāmalakīpatraiśca paryāyeṇa dhūpitā vartiḥ ||
AS.Utt.14.40 apraśāntameva marmavat sādhayet |
samākṣikaṃ tu rasāñjanaṃ pratisāraṇam |
saptame divase kukkuṭāṇḍakapālasphaṭikacandanamanaśśilālairaśvavarāhadaśanaiśca vartiṃ kṛtvāñjayet |
udadhikaphaśaṅkhacandanairajāpayaḥpiṣṭairvartirmadhughṛṣṭā pratyaṃjanaṃ sirāśukrajit |
anupaśame paśyati cāture kiñcididamevāsakṛt kurvīta ||
AS.Utt.14.41 ajakāmadṛṣṭyupaghātinīṃ kṛṣṇāntajāmasravisrāvaṇairmadhuravirecanaiḥ kṣīrabastibhiñca sādhayet |
sirāśukravacca śastrakarmādividhineti |
bhavati cātra ||
AS.Utt.14.42 ajakāyāmasādhyāyāṃ śukre 'nyatra ca tadvidhe |
vedanopaśamaṃ snehapānāsṛksrāvaṇādibhiḥ |
kuryāt bībhatsatāṃ jetuṃ śukratvotsedhasādhanam ||
AS.Utt.14.43 nārikelāsthibhallātatālavaṃśakarīrajam |
bhasmādbhiḥ srāvayettābhirbhāvayet karabhāsthijam ||
AS.Utt.14.44 cūrṇaṃ śukreṣvāsādhyeṣu tadvaivarṇyaghramañjanam |
sādhyeṣu sādhanāyālamidameva ca śīlitam ||
AS.Utt.14.45 ajakāṃ pārśvato vidhvā sūcyā visrāvya codakam |
samaṃ prapīḍyāṅguṣṭhena vasārdreṇānu pūrayet ||
AS.Utt.14.46 vraṇaṃ gomāṃsacūrṇena baddhaṃ baddhaṃ vimucya ca |
saptarātrādvraṇe rūḍhe kṛṣṇabhāṃge same sthite ||
AS.Utt.14.47 snehāñjanaṃ ca kartavyaṃ nasyaṃ ca kṣīrasarpiṣā |
tathāpi punarādhmāte bhedacchedādikāṃ kriyām |
yuktyā kuryādyathā nāticchedena syānnimajjanam ||
AS.Utt.14.48 nityaṃ ca śukreṣu śṛtaṃ yathāsvaṃ pāne ca marśe ca ghṛtaṃ vidadhyāt |
na hīyate labdhabalā tathāntastīkṣṇāñjanairdṛk pratataṃ prayuktaiḥ ||