atha ekonaviṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.19.1 athāto 'bhiṣyandapratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayomaharṣayaḥ ||
AS.Utt.19.2 atha khalu sarvagākṣirogāṇāṃ pūrvarūpa eva śirovirekakavaladhūmopavāsānāsevetānyatra mārutodrekāt ||
AS.Utt.19.3 sarvatra tu candanamaricapatrailāsvarṇagairikatagararasāñjanalavaṇayaṣṭyāhvairbiḍālakaṃ kuryāt ||
AS.Utt.19.4 tathā dārvītutthaharītakībhirvātapitte |
kaphe tu harītakīnāgararasāñjanasvarṇagairikaiḥ ||
AS.Utt.19.5 api ca |
kuṣṭhāmisipippalīcandanotpalairbiḍālako vedanāghnaḥ |
mustāgarucandanaiḥ kṣaudrayutaiḥ śūladāharāgaghnaḥ |
sandhavāgarutrijātakatrikaṭukasvarṇagairikakuṣṭhatagaraśaileyakaiḥ śūlaśvayathudāharāganut ||
AS.Utt.19.6 śigruphalamanohvāśābaralodhraiḥ kramāccaturguṇapravṛddhaiḥ ślakṣṇarajobhiḥ sūkṣmatāntavasthairnayanamavacūrṇayet ||
AS.Utt.19.7 śvetalodhratvacaṃ bahirvilikhitāṃ nimbapatrakalkena pradigdhāṃ puṭapāke vipakvāmardhapalonmitāṃ maricacatuṣṭayayuktāṃ ślakṣṇarajīkṛtāṃ vastrabaddhāmakṣṇyavakiret |
etadavaguṇṭhanaṃ śūladāhāśruśvayathukaṇḍūṣāpākakledopadehaharam |
tayaiva ca poṭṭalikayāścyotanakāle 'vantisomāplutayāścyotayet ||
AS.Utt.19.8 pūrvavadvā lodhravalkalakalkamupaskṛtaṃ tanmātrameva maricadvayena manaśśilāpādenāṣṭāṃśakaiśca yaṣṭīmadhukaśatapuṣpāñjanairyuktaṃ prakalpayet |
api ca ||
AS.Utt.19.9 āraṇyāśchagaṇarase paṭāvabaddhāḥ susvinnā nakhavituṣīkṛtāḥ kulatthāḥ |
taccūrṇaṃ sakṛcūdavarṇanānniśīthe netrāṇāṃ vidhamati sadya eva kopam ||
AS.Utt.19.10 atha dāruharidrāpalamudakārdhaprasthenāṣṭāṃśaśeṣaṃ kvathitaṃ mākṣikayuktamāścyotanaṃ kurvīta ||
AS.Utt.19.11 evaṃ cānupaśame vātābhiṣyandinamādāveva jāṅgalarasairbhejayitvā daśamūlarāsnātriphalākvāthena jīvanīyakalkena ca payoyutaṃ siddhamitaradvā purāṇasarpiḥ pāyayet ||
AS.Utt.19.12 āścyotanaṃ cāsyairaṇḍamūlapallavaiḥ śṛtamajākṣīraṃ kuryāt |
sālaparṇīpṛśniparṇīdvibṛhatīmadhukorupūgairvā |
tadvattagaradrīberaśārṅgeṣṭhodumbaramadhukapippalībṛhatīdvayairaṇḍamūlairvā ||
AS.Utt.19.13 aṃśumatīdvayabṛhatīkaṇṭakārikābhirvā tāntavāvabaddhābhiḥ surāmadyadhānyāmlānyatamāplutābhirānūpamāṃsāmlakvāthena vā ||
AS.Utt.19.14 taireva ca māṃsairveśavārīkṛtasvinnairmahāsnehavadbhiryavacūrṇalavaṇapragāḍhāmutkārikāṃ kṛtvā lalāṭagaṇḍādīn svedayet ||
AS.Utt.19.15 athavā rāsnābhīrudaśamūlabalākolakulatthayavānāmajākṣīrasvinnānāṃ bāṣpeṇa |
rāsnādibhireva siddhaṃ tailaṃ sarpirvā nāvanam |
evaṃvidhaireva nāḍīsvedaṃ kuryāt ||
AS.Utt.19.16 saralasurabhighanadevadāruhiṃsrākarañjaphalabilvasarṣapaiśca sabhṛṣṭatilaiḥ payasā piṣṭaiḥ sukhoṣṇairmukhālepo 'kṣivedanāstambhapraśamanaḥ ||
AS.Utt.19.17 evamasyānupaśāntarujaḥ sirāṃ mokṣayet |
snehasvedaviṣyandaṃ hi vātaduṣṭamasṛṅnirdriyamāṇaṃ nānilaprakopāya |
punaśca snigdhāya tilvakena saṃyuktaṃ vā tilvakakaṣāyānupānaṃ sarpirvirecanaṃ dadyāt |
śuddhaṃ ca vātapratiśyāyavadāsthāpayedanuvāsayecca ||
AS.Utt.19.18 atha tilān nistuṣān bilvaphalakvāthena bhāvayenniśi divā śoṣayedevaṃ pañcāham |
tebhyastailaṃ gṛhītvā varāhamedoyuktaṃ bilvamūlamadhuyaṣṭikākalkena payasā ca pacet |
tena nasyaṃ śirobastiṃ ca kuryāt |
sarvagandhaniryūheṇa vā madhukagarbhaṃ sakṣīraṃ tailam |
snaihikaṃ ca dhūmaṃ pibet ||
AS.Utt.19.19 upaśāntarujo 'sya ca tarpaṇam |
kāśmaryamadhukaḥ kumudotpalorupūgakuṣṭhabṛhatītamālamāṃsīsārivāprapauṇḍarīkadarbhamūlakaśerukābhiḥ payaḥ sādhayet tattarpaṇanasyābhyaṅgeṣu vidadhyāt ||
AS.Utt.19.20 kṛṣṇasarpaśiro vā kṣīre kvāthayet |
tataḥ snehamuddhṛtya candanośīraśarkarotpalakalkena kṣīravatā pakvaṃ tarpaṇam |
athavā pañcamūlajīvanīyakukkuṭamāṃsaiḥpayo vipacet
tato navanītaṃ ghanānantāsārivośīracandanaiḥ sapayaskaiḥ sādhayet ||
AS.Utt.19.21 puṭapākaṃ ca chāgorabhravarāhāṇāmanyatamasya yakṛt pippalīsaindhavamadhughṛtopetaṃ kuryāt |
añjanaṃ cāsya dṛkprasādanārtham ||
AS.Utt.19.22 kṛṣṇatilān nistuṣān kṛtvā stanyena saptāhaṃ bhāvayecchoṣayecca |
taccūrṇaṃ sitopalāsamaṃ kṛtvā madhukārdhabhāgena saindhavāṃśena kṛṣṇasarpaśirasaścāntardhūmadagdhasya bhāgena saṃsṛṣṭaṃ divyodakapiṣṭāṃ guṭikāṃ kārayet ||
AS.Utt.19.23 godhāsarpavasāyāmājamedasi ca saindhavapippalīcūrṇaṃ rasāñjanaṃ cāvapet |
eṣā māsaṃ sthitā rasakriyā dṛṣṭiprasādanī rujāharā ca ||
AS.Utt.19.24 uddhṛtasareṇa gavyena dadhnāmlena rājataṃ bhājanamālimpet |
nīlībhūtaṃ ca tadviśuṣkaṃ mastunā vartayaḥ kṛtāḥ chāyāviśoṣitā vātākṣirogaṃ jayanti |
māgadhikākaṇṭakārikādvayamūlatvaṅmadhukasitāsaindhavatāmrarajāṃsyajākṣīreṇa piṣṭvā tāmrapātramālepayet |
saptāhāt saptāhādapanīya punastathaiva piṣṭvā lepayet |
saptabhiḥ saptarātrairguṭikā kṛtāḥ paraṃ vātākṣirogavedanārāgaśophatimirakācanaktāndhyatāpādhimanthābhighātaharāḥ ||
AS.Utt.19.25 pratyañjanaṃ cātra sphaṭikaśaṅkhanābhimadhukagairikairikṣurasapiṣṭairvarttiḥ ||
AS.Utt.19.26 ayameva ca sarvo vidhiradhimandhādiṣvapi prayojyaḥ ||
AS.Utt.19.27 viśeṣatastvadhimanthe sahacarasphūrjātakakatakabījabilvavṛkṣādanīniryūheṇa sapayaskaṃ sarpiḥ siddhaṃ pibet ||
AS.Utt.19.28 sarpiṣānupaśame tailaṃ vasāṃ majjānaṃ pūrvoktavidhivadvyatyāsena kuryāt |
sarvathānupaśāntāvuparibhruvoryathokto dāhaḥ ||
AS.Utt.19.29 pittābhiṣyandādhimanthayoḥ śarkarāvacūrṇitaṃ sarpiḥ pānam |
tiktakānāmanyatamaṃ vā ||
AS.Utt.19.30 prapauṇḍarīkāmalakadvibṛhatīdarbhadaśamūlaśatāvarītālīsapatramañjiṣṭhānīlotpalakvāthaḥ sitāstanyenāścyotanam |
madhukakaṭaṅkaṭerīniryūho vā |
sakṣaudraścandanamadhukalodhramañjiṣṭhāsvarṇagairikakvāthastīvraśūladāhaharaḥ ||
AS.Utt.19.31 lodhradārvīmadhukaprapauṇḍarīkānyāpothya nantakena badhnīyāt |
tena kṣaudrasalilāplutena seko vedanāghnaḥ |
tenaiva ca saśarkarastrīstanye cchāgadugdhe vā dāharāgaghnaḥ ||
AS.Utt.19.32 śvetalodhraṃ madhukaṃ ca samaṃ ghṛtena bharjayitvā cūrṇayet |
tataḥ poṭṭalikāvabaddhaṃ stanyena toyena vā mṛditamāśu śūladāharāgaśophānapohati |
candananalinakumudanaladādibhirvā kṣīrasaṃskṛtaiḥ |
taiśca śirovaktrapralepapariṣekāḥ ||
AS.Utt.19.33 evamasiddhau sirāvyadhaḥ punaḥ snigdhasya ca triphalākāśmaryakvāthaśarkarātrivṛccūrṇaurvirekaḥ ||
AS.Utt.19.34 śaṅkhamadhukasaindhavabṛhatīmūlatvacaḥ payasājena piṣṭvā tāmrapātraṃ paralepayet |
punaḥ saptāhādevaṃ saptabhiḥ saptarātrairguṭikāḥ kuryāt |
tāḥ stanyaghṛṣṭāḥ pittāmayeṣvañjanādrujamapaharanti ||
AS.Utt.19.35 suvarṇagairikaṃ niśāṃ devyembhāsi sthitamahaḥ śoṣayet saptāha mevameva ca suśītena madhuravargakaṣāyeṇa bhāvayedetaccūrṇāñjanaṃ dāharāgaghnam ||
AS.Utt.19.36 pañcāśaddārvīpalāni palikāni ca sārivāmadhukakākolīdviniśāmṛdvīkākāśmaryasuniṣaṇṇakamañjiṣṭhālodhrośīracandāni jaladroṇeṣṭabhāgāvaśeṣaṃ pacet |
parisrutaṃ ca punarādarvīlepādavatārya ca sitopalāsamāṃśaṃ madhughṛtadvipalaṃ prakṣipet |
rasakriyeyaṃ madhurā sarvākṣirogeṣu hitā ||
AS.Utt.19.37 kāśmaryasvarasapiṣṭaḥ sārivāśarkarākalko nasyamikṣurasapiṣṭaṃ vā yaṣṭyāhvam |
kṣataśukroktaṃ cātra tarpaṇaṃ puṭapākaśca ||
AS.Utt.19.38 śleṣmābhiṣyandedhimanthe ca tryahamupavāsastīkṣṇāni dhūmakavalanāvanāni |
śārṅgeṣṭhākuṣṭhatagaramuruṅgīvyoṣailādārubhirbiḍālakaḥ ||
AS.Utt.19.39 tilvakabṛhatīnidigdhikālodhrāragvadhamūlatvagbhirgomūtrakvathitairāścyotanaṃ śophopadehakaṇḍūghnam ||
AS.Utt.19.40 nimbapatrakalkadigdhaṃ vā lodhramaṅgārasveditaṃ cūrṇitaṃ tāntavāvabaddhamuṣṇāmbumṛditam |
tadvadevābhayāmalakopakulyāpāṭalīcūrṇāni |
śigrupallavaraso vā madhumiśraḥ |
madhuśigrupāṭalībilvamūlaśuṇṭhīkvātho vā ||
AS.Utt.19.41 nimbapaṭolajātipatralodhradvayamahauṣadhaiḥ khaṇḍaśaḥ kalpitairvastrabaddhaiḥ sakṣaudrairgauḍe sīdhau vā pariplutaiḥ sekaḥ paraṃ śleṣmaśūladhraḥ ||
AS.Utt.19.42 rohiṣapūtīkakarañjakapitthāsphotapīlubilvapatraśigrusurasārkanimbapatrairgomūtrakvathitaiḥ svedaḥ ||
AS.Utt.19.43 tathāpi śophagharṣānubandhe yavamadanabhūrjaśamīpatraiḥ saghṛtairghṛtenaiva vā nāḍyākṣi dhūpayet |
laghvaśitaṃ ca dvitīyehni prātarvyoṣavipakvaṃ yavakṣārāvacūrṇitaṃ sarpiḥ pāyayet |
tataḥ sirāvyadho virekaśca ||
AS.Utt.19.44 bṛhatītvakśuṇṭhītāmrakāṃsyarajāṃsi dadhimastunā piṣṭvā tāsrapātre pralepayet |
tathaiva ca saptāhe |
saptasaptāhe ca gate vartayaḥ kāryāḥ maricaharidrābhayāñjanairvā jalapiṣṭā vartiḥ |
trikaṭukatriphalāviḍaṅgasāraharidrābhirvā ||
AS.Utt.19.45 harītakī tutthaṃ ca samabhāgaṃ tutthādaṣṭāṃśena maricameṣā vartiḥ kumārī sarvaśleṣmākṣirogaghnī ||
AS.Utt.19.46 viḍaṅgacūrṇo vā vāruṇyā bhāvitaḥ śaṅkho bījapūrarasena madhukaṃ triphalārasena pṛthagaikadhyaṃ vā cūrṇāñjanaṃ vā piṇḍo vā pothakībahalakaphotkleśābhiṣyandānapaharati ||
AS.Utt.19.47 svarṇagairikasaindhavamanaśśilālākṣānatakarañjikāsurasaśaṅkhavyoṣatālīsakuṣṭhakaliṅgakadevadārunaladajātīmukularasāñjanaiḥ surāmaṇḍapiṣṭairvarttiḥ sarvaśleṣmākṣirogavikāraharā ||
AS.Utt.19.48 puṣpakāsīsacūrṇaṃ tāmrasamudge surasapatrasvarasena saptāhaṃ bhāvayet |
taccūrṇāñjanaṃ vartmopacayapakṣmaśātaghnam ||
AS.Utt.19.49 saindhavavyoṣavarāviḍaṅgalodhraprapauṇḍarīkamadhukatutthakatārkṣyaśailatāmracūrṇaiḥ chāgapayaḥpiṣṭairmārkavasvarasaparipītairvarttiḥ kāṇḍacitrākhyā sarvākṣirogān jayati ||
AS.Utt.19.50 kaṇḍvāṃ manaśśilāsaindhavaśvetamaricairmātuluṅgarasapiṣṭairvarttiḥ |
saśophāyāṃ nāgaradevadārusaindhavajātikṣārakaiḥ surāmaṇḍapiṣṭaiḥ ||
AS.Utt.19.51 naktamālalaśunaśigruśigrukabījairvā rasakriyā |
tarpaṇaṃ ca ||
AS.Utt.19.52 yakṛdājamagarupriyaṅgunaladadevadāruyutaṃ payasi kvāthayettasmin śīte khajamathite yannavanītaṃ tadebhirevauṣadhairvipakvam |
puṭapākaśca kuṣṭhatagaradārvīsarvagandhairājena yakṛtā saha piṣṭairmadhughṛtayutaiḥ ||
AS.Utt.19.53 raktajaṃ punarabhiṣyandamadhimanthaṃ ca pittavadupatramet |
stanyekṣurasaśarkarodakānyatamena vāścyotayet |
punaḥpunaścāsya rudhiramavasecayet sirāvyadhena jalaukobhiśca |
tīvravedanāyāṃ mahatīṃ ghṛtamātrāṃ pāyayet ||
AS.Utt.19.54 āḍhakīkuryaṭapāṭalīśrīparṇīvidulārjunabṛhatīcampakamālatīmūlāni kharjūrarasapiṣṭāni guṭikāñjanam ||
AS.Utt.19.55 keśairjalārdraiḥ kāṃsyamudgharṣayet tān kāṃsyamaladigdhānantardhūmaṃ dagdhvā tat bhasma triphalākvāthe surasāsvarase kṣīre ca chāge pañcāhaṃ bhāvayet |
etaccūrṇaṃ srotojatulyaṃ pratyañjanam ||
AS.Utt.19.56 kṛṣṇasarpaṃ payasi kvāthayettataḥ pūtaśītamathitāt snehamupoṣitāya kṛkavākave dadyāt |
tasya yat purīṣaṃ tat snehāñjanam ||
AS.Utt.19.57 kṛṣṇasarpamukhamañjanasarpiṣoḥ pūrṇaṃ darbhaveṣṭitaṃ mṛdavaliptamadhomukhaṃ gomayenāgninādagdhvā tatoñjanamādāya patranaladanīlotpalatulyaṃ cūrṇīkṛtaṃ paraṃ dṛkprasādajananamañjanam ||
AS.Utt.19.58 ghṛtamaṇḍaśca śarkarāmadhukanīlotpalairmānuṣīdugdhayuktaiḥ siddho nasyamiti |
bhavati cātra ||
AS.Utt.19.59 sarvekṣirogā yat prāyo jāyante syandapūrvakāḥ |
yataśca raktaṃ sandūṣya tānatastvarayā jayet ||
AS.Utt.19.60 sarvordhvajatrugasrotasyandanāt syanda ucyate |
tatsthānāṃ tadvadaṅgānāmadhimantho 'timanthanāt ||
AS.Utt.19.61 vāte 'kṣisekassairaṇḍabṛhatīmadhuśigruṇā |
siddhena pañcamūlena sasitaiḥ pittaraktayoḥ ||
AS.Utt.19.62 dārvīlākṣotpaladrākṣāmañjiṣṭhāmadhukadvayaiḥ |
śleṣmaṇi triphalāśuṇṭhīnimbalodhrāṭarūṣakaiḥ |
samastaissannipātotthe kuryāt syande 'kṣisecanam ||
AS.Utt.19.63 tutthavyoṣābhayālodhrayaṣṭyāhvaistāmrasaṃsthitaiḥ |
dhānyāmlapiṣṭaiḥ sekoyaṃ sarvābhiṣyandarukpraṇut ||
AS.Utt.19.64 tadvatutthābhayālodhrayaṣṭīmadhurasāñjanaiḥ |
śatāhvārddhāṃśasaṃyuktaiḥ sekaḥ sarvākṣiśūlajit ||
AS.Utt.19.65 puṣpāñjanasitākṣaudraistāmrasaṃsthaistilāmbhasā |
secanaṃ hanti rugrāgadāhaśvayathugharṣaṇam ||
AS.Utt.19.66 dviniśātriphalāmustaiḥ pramadādugdhakalkitaiḥ |
sekaḥ saśarkarākṣaudrairabhighātarujāpahaḥ ||
AS.Utt.19.67 niṣiktaṃ tutthakaṃ vārān gorjale pañcaviṃśatim |
stanye vā chāgadugdhe vā sadyaḥkope tadañjanam ||
AS.Utt.19.68 badarīdalayaṣṭyāhvatutthadhātrīphalaiḥ samaiḥ |
puṭAantarbādarāgnīddhairdṛgutkopaghnamañjanam ||
AS.Utt.19.69 bṛhatyairaṇḍamūlatvakśigrumūlaiḥ sasaindhavaiḥ |
varttirājapayaḥpiṣṭaissarvavātākṣirogajit ||
AS.Utt.19.70 sumanaḥkṣārakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṃ balā |
pittaraktāpahā varttiḥ piṣṭā divyena vāriṇā ||
AS.Utt.19.71 saindhavaṃ triphalā vyoṣaṃ śaṅkhanābhissamudrajaḥ |
phenaḥ śaileyakaṃ sarjo varttiḥ śleṣmākṣirogajit ||
AS.Utt.19.72 śaṅkhavidrumavaiḍūryalohitākṣaplavāsthibhiḥ |
srotojaśvetamaricairvarttiḥ sarvākṣirogajit ||
AS.Utt.19.73 pippalyaḥ kiṃśukaraso vasā sarpasya saidhavam |
ghṛtaṃ ca jīrṇaṃ sarvākṣivikāraghnī rasakriyā ||
AS.Utt.19.74 kṛṣṇasarpavasā kṣaudraṃ raso dhātryā rasakriyā |
śastā sarvākṣirogeṣu kācārmapaṭaleṣu ca ||
AS.Utt.19.75 rasāñjanaṃ śṛṅgaveramabhayā tutthakaṃ śubham |
yathottaraṃ dviguṇitaistairvarttiraparājitā ||
AS.Utt.19.76 ṛte vātādabhiṣyandāttimirāṇi kukūṇakam |
pothakīpiṭakāḥ pillānarmāṇi ca niyacchati ||
AS.Utt.19.77 tāmre mastusamudghṛṣṭaṃ tutthakaṃ śyāvatāṃ gatam |
sarvābhiṣyandaśuklārmasirājālajidañjanam ||
AS.Utt.19.78 maricavaralavaṇabhāgo bhāgau dvau kaṇasamudraphenābhyām |
sauvīrabhāganavakaṃ citrāyāṃ cūrṇitaṃ kaphāmayajit ||
AS.Utt.19.79 maricāmalakajalodbhavatutthāñjanatāpyadhātubhiḥ kramavṛddhaiḥ |
ṣaṇmākṣika iti yogastimirārmakledakācakaṇḍūghraḥ ||
AS.Utt.19.80 pippalīṃ satagarotpalapatrā varttayet samadhukāṃ saharidrāṃ |
etayā satatamañjayitavyaṃ yaḥ suparṇasamamicchati cakṣuḥ ||