atha viṃśo 'dhyāyaḥ |
AS.Utt.20.1 athātaḥ akṣipākapillapratiṣedhaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Utt.20.2 śuṣkākṣipāke vātābhiṣyandavihitaṃ sarpiḥ pibet |
kulīrarasakṣīrasiddhaṃ vā ||
AS.Utt.20.3 dārvīprapauṇḍarīkayoḥ kvātha āścyotanamakṣipākaghnam |
mañjiṣṭhāmadhukakālānusārīsārivālodhralākṣāprapauṇḍarīkāṇāmakṣipākaraktarājīghnam |
mṛdvīkācandanakalkastaṇḍulāmbuparisruto madhumānaśrudāhaharaḥ |
lodhrakoraṇḍakapuṣpakvātho vedanāharaḥ ||
AS.Utt.20.4 aṇutailaṃ nasyam |
sārivāvidārībalāmadhukotpaladrākṣāṭarūṣakajīvakacandanairjāṅgalarasakṣīropetaṃ tailaṃ sādhitaṃ nāvanāt sarvordhvajatrujān gadān vātapittottarān nihanti ||
AS.Utt.20.5 sngidhāścātra tarpaṇapuṭapākāḥ |
vātapittānyatarodrekataśca yathāsvamabhiṣyandavidhiḥ ||
AS.Utt.20.6 ādarśamaṇḍale ghṛtāktakeśān ghṛṣṭvāntardhūmaṃ dahet sā maṣī ghṛtapiṣṭāyasabhājanasthitākṣipākamañjanā dapaharati ||
AS.Utt.20.7 mañjiṣṭhāphalatrikakaṭaṅkaṭerīniṣkvāthe lohasrotoñjanacūrṇamāpiṇḍībhāvāt pacet |
etaccūrṇāñjanamabhayaṃ dāhoṣārāgāśruharam ||
AS.Utt.20.8 tāmrarajassairyakapuṣpapuṇḍrāhvamadhukakālānusārīsārivāḥ chāgena payasā piṣṭāḥ piṇḍāñjanam ||
AS.Utt.20.9 ānūṣavasā śuṇṭhīsaindhavacūrṇānvitā snehāñjanam |
evamapyaśāntau madhukasiddhaḥ śatāhvācūrṇayukto ghṛtamaṇḍastathā payo vā bastiḥ ||
AS.Utt.20.10 saśophālpaśophayostu snigdhasvinnasyānu sirāvidhyet ||
AS.Utt.20.11 drākṣābhayākvāthastrivṛtkalkavān saghṛto virekaḥ |
viriktasya yathādoṣodayamāsthāpanam ||
AS.Utt.20.12 tataḥ piṇḍasvinnaśirasaḥ sarṣapatailena saindhavayutena vā sarpiṣā phaṇijjakayuktena vā aṇutailena śiṃrovirekaḥ |
viriktaśiraso 'nuvāsanaṃ kṣīrasarpiṣā dhūmapānaṃ ca ||
AS.Utt.20.13 śironetraṃ cāsya suniṣaṇṇakapattūrairaṇḍapatraiḥ kṣīrāmbusvinnaiḥ saṃsvedayet ||
AS.Utt.20.14 ghṛtabhṛṣṭaṃ lodhracūrṇaṃ sūkṣmavāsasthamuṣṇodakavimṛditamāścyotanam |
śuṣkākṣipākoktaṃ ca vedanāghnam ||
AS.Utt.20.15 evamaśāntavedanaṃ sandhāvairupakramet ||
AS.Utt.20.16 śaśaśiraḥkapālaṃ saindhavaṃ kāṃsye stanyaghṛṣṭaṃ sandhāvo vedanāghnaḥ |
tadvattāmraṃ ca lohe gomūtraghṛṣṭaṃ ghṛtadhūpitam ||
AS.Utt.20.17 śigrupallavarasaśca tāmraghṛṣṭo ghṛtadhūpitaḥ |
śaṅkhaṃ tāmre stanyena ghṛṣṭaṃ ghṛtābhyaktayavaśamīpatradhūpitaṃ gharṣavedanāghnam ||
AS.Utt.20.18 udumbaraphalaṃ lohe stanyaghṛṣṭaṃ ghṛtābhyaktaśamīpatradhūpitaṃ śūlarāgāśrugharṣaghnam |
dadhisaraḥ pippalīsaindhavayuktastāmre ghṛṣṭaśśophagharṣāśruvedanāghnaḥ ||
AS.Utt.20.19 mṛtkapālaṃ kāṃsye tilodakaghṛṣṭaṃ ghṛtāktanimbapatradhūpitaṃ śophakaṇḍūgharṣāśruśūlarāgaghnam ||
AS.Utt.20.20 sandhāvāñjitaṃ cākṣi stanyenānusiñcet |
triḥparaṃ ca tairnnāñjayet |
athāñjanāni ||
AS.Utt.20.21 madhukabṛhatītvaktāmrarajāṃsyajākṣīrapiṣṭāni śamyāmalakapatrairghṛtāplutairanekaśo dhūpitāni piṇḍāñjanaṃ śophavedanāghnam ||
AS.Utt.20.22 tālīsapatrapippalīloharrajoñjanakāsīsatagarajātīmukulasaindhavairgomūtrapiṣṭaistāmramāliptaṃ saptarātraṃ sthāpayitvā punastadvadevapiṣṭairguṭikāḥ kāryāstāḥ stanyaghṛṣṭāḥ stambhaśvayathuharṣagharṣāśrukaṇḍūghnyaḥ ||
AS.Utt.20.23 abaddhāsthisahakāramāṃsaṃ vigatatvacaṃ samatāmracūrṇamīṣat saindhavopetaṃ gavyena dadhnā piṣṭvā tāmramālepayet |
śuṣkaṃ śuṣkaṃ tathaiva ca piṣṭvā punarlepayet |
etat saptabhiḥ saptāhaiḥ piṇḍāñjanaṃ kṛtaṃ sarvākṣipākāśrugharṣaśopharāgavartmopacayaghnam |
aśmantakāmlavetasaparūṣakakoladāḍimaiḥ kṛtā rasakriyā saśophālpaśophapūyālasān nāśayati |
itthamapi śophānuvṛttau punarasrāvasekaḥ śirovirekaśca ||
AS.Utt.20.24 amloṣitaṃ pittābhiṣyandavadupācaret |
pillasādhanaṃ cekṣeta ||
AS.Utt.20.25 pittakapharaktanicayotkliṣṭavartmapothakībisākhyakukūṇakapakṣmoparodhapūyālasaśuṣkākṣipākālpaśophāmloṣitā vātavarjyāścasyandādhimanthā ityaṣṭādaśadīrghakālānubandhino rogāḥ pillasaṃjñāḥ ||
AS.Utt.20.26 eṣāṃ kriyā yathāsvamupadiṣṭaiva |
punaśca pillībhūtānāṃ sāmānyenopadiśyate ||
AS.Utt.20.27 atha pillākṣirogiṇaṃ snehayitvā vāmayet |
kṛtakramasya sirāvyadhastato virekaḥ |
kṛtavirekasya vartmanī likhet |
sakṛllekhanādaśuddhau punarlekhayet jalaukobhiśca grāhayet ||
AS.Utt.20.28 priyaṅgulodhrapadmakesaracandanamadhukakalkena samākṣikeṇa biḍālakaḥ |
tuvarikāphalatrikarocanākvāthena madhumatā sāyaṃ prātaḥ sadā prakṣālanamañjanānte ca kaṣāyavṛkṣapallavakaṣāyeṇa ||
AS.Utt.20.29 taireva ca patrairuṣṇāpriyatāyāmantarāntarā svedaḥ ||
AS.Utt.20.30 tutthakapalaṃ viṃśatiśca śvetamaricāni dhānyāmla piṣṭāni tatpalaistriṃśatā tāmrapātre samāloḍitāni bahuvarṇāmapi pillānāṃ paramamāścyotanam ||
AS.Utt.20.31 añjanaṃ cāsyāmradhātakīpuṣpatilaparṇīkalkena ca varttiḥ harītakyāḍhakīścāṣṭaguṇembhāsyaṣṭabhāgāvaśeṣaṃ kvāthayet punaśca parisrāvyādarvīpralepādrasakriyeyaṃ pillākṣiropaṇī |
palāśaśākhāsvarase kvāthyamāne bṛhatyuśīrarajodadyāt tatghanībhūtaṃ śītamañjanam |
surasārasapiṣṭairvā vacaladevadārubhiḥ |
gopittapiṣṭābhyāṃ vā vyoṣarasāñjanābhyām ||
AS.Utt.20.32 haritālasauvīrakāñjanasamāṃśaṃ vā tāmracūrṇamañjanam |
paripelavakāsīsaharidrādvayasarṣapapriyaṅgutagarapippalīkalkena tāmrabhājanamantarlepayitvā sauvīrakakumbhedhomukhaṃ saptāhaṃ vāsayet tato guṭikāścūrṇaṃ vā kuryāt ||
AS.Utt.20.33 tutthagairikacūrṇaṃ chagalīpayaḥpiṣṭaṃ guṭikā pratyañjanam |
cūrṇa eva vā divyodakabhāvitaḥ |
sa eva vā tadāpluto netrāścyotanamiti |
bhavati cātra ||
AS.Utt.20.34 vartmāvalekhaṃ bahuśastadvacchoṇitamokṣaṇam |
punaḥ punarvirekaṃ ca pillarogāturo bhajet ||
AS.Utt.20.35 pūyālasetvaśāntente dāhaḥ sūkṣmaśalākayā ||
AS.Utt.20.36 caturnavatirityakṣṇorhetulakṣaṇasādhanaiḥ |
parasparamasaṅkīrṇāḥkārtsnyena gaditā gadāḥ ||
AS.Utt.20.37 sarvadā ca niṣeveta svasthopi nayanapriyaḥ |
purāṇayavagodhūmaśāliṣaṣṭikakodravān ||
AS.Utt.20.38 mudgādīnkaphapittaghnān bhūrisarpiḥpariplutān |
śākaṃ caivaṃvidhaṃ māṃsaṃ jāṅgalaṃ dāḍimaṃ sitām ||
AS.Utt.20.39 saindhavaṃ triphalāṃ drākṣāṃ vāri pāne ca nābhasam |
ātapatraṃ padatrāṇaṃ vidhivaddoṣaśodhanam ||
AS.Utt.20.40 varjayedvegasaṃrodhamajīrṇādhyaśanāni ca |
krodhaśokadivāsvapnarātrijāgaraṇātapān |
vidāhaviṣṭambhakaraṃ yaccehāhārabheṣajam ||
AS.Utt.20.41 dve pādamadhye pṛthusanniveśe sire gate te bahudhā ca netre |
tāmraṅkṣaṇodvartanalepanādīn pādaprayuktān nayanaṃ nayanti ||
AS.Utt.20.42 maloṣṇasaṅghaṭṭanapīḍanādyaistā dūṣyante nayanāni duṣṭāḥ |
bhajet sadā dṛṣṭihitāni tasmādupānadabhyañjanadhāvanāni ||