atha trayodaśo 'dhyāyaḥ
AS.Sū.13.1 athāto 'gryasaṅgrahaṇīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Sū.13.2 śreṣṭhamudakamāśvāsanastambhanakledanānām |
snānaṃ surā ca śramaharāṇām |
kṣīraṃ jīvanīyānām |
māṃsaṃ bṛṃhaṇīyānām |
rasaḥ prīṇanānām |
lavaṇamannadravyarucikarāṇām |
tindukamannadravyārucikarāṇām |
amlaṃ hṛdyānām |
kukkuṭo balyānām |
tailaṃ vātaśleṣmapraśamanānām |
sarpirvātapittapraśamanānām |
madhu śleṣmapittapraśamanānām |
svedo mārdavakarāṇām |
vyāyāmaḥ sthairyakarāṇām |
kṣāraḥ puṃstvopaghātinām |
āmaṃ kapitthamakaṇṭhyānām |
āvikaṃ sarpirahṛdyānām |
mahiṣīkṣīraṃ svapnajananānām |
mandakaṃ dadhyabhiṣyandakarāṇām |
ikṣurmūtrajananānām |
yavāḥ purīṣajananānām |
jāmbavaṃ vātajananānām |
kulattho 'mlapittajananānām |
māṣāḥ śaṣkulyo 'vikṣīraṃ ca pittaśleṣmajananānām |
durālabhā pittaśleṣmopaśoṣaṇānām |
upavāso jvaraharāṇāṃ |
vṛṣo raktapittapraśamanānām |
kaṇṭakārikā kāsaghnānām |
lākṣā sadyaḥkṣataghnānām |
nāgabalābhyāsaḥ kṣatakṣayaghnānām |
puṣkaramūlaṃ hidhmāśvāsakāsapārśvaśūlāruciharāṇām |
ajāpayaḥ śoṣaghnastanyakararaktasaṅgrahaṇapraśamanānām |
mṛdbhṛṣṭaloṣṭaprasādaḥ charditṛṣṇātiyogapraśamanānām |
aruṣkaraścitrakamūlaṃ ca śuṣkārśaḥpraśamanānām |
kuṭajo raktarśaḥpraśamanānām |
lājāśchardighnānām |
yāvaśūkaḥ sraṃsanīyapācanīyārśoghnānām |
takrābhyāso 'rśaḥśvayathugrahaṇīdoṣaghṛtavyāpatpraśamanānām |
kravyānmāṃsābhyāso 'rśaḥśoṣagrahaṇīdoṣaghnānām |
mustaṃ saṅgrahaṇīyadīpanīyapācanīyānām |
ativiṣā saṅgrahaṇīyapācanīyasarvadoṣaharāṇām |
bilvaṃ saṅgrahaṇīyadīpanīyavātakaphapraśamanānām |
udīcyaṃ nirvāpaṇadīpanīyachardyatīsāraharāṇām |
kaṭvaṅgaṃ saṅgrahaṇīyadīpanīyānām |
kuṭajatvak śleṣmapittaraktasaṅgrahaṇīyopaśoṣaṇīyānām |
utpalakumudakiñjalko 'nantā ca saṅgrahaṇīyaraktapittapraśamanānām |
kāśmaryaphalaṃ raktasaṅgrahaṇīyaraktapittapraśamanānām |
gandhapriyaṅguḥ śoṇitapittātiyogapraśamanānām |
pṛśniparṇī raktasaṅgrahaṇīyadīpanīyapācanīyavātaharavṛṣyāṇām |
sālaparṇī vṛṣyasarvadoṣaharāṇām |
balā saṅgrahaṇīyabalyavātaharāṇām |
pippalīmūlaṃ dīpanīyapācanīyānāhaharāṇām citrakamūlaṃ dīpanīyapācanīyagudaśophaśūlaharāṇām |
gokṣurako mūtrakṛcchrānilaharāṇām |
haridrā pramehaharāṇām |
raktāvaseko vidradhivisarpapiṭakāgaṇḍamālāpaharāṇām |
eraṇḍatailābhyāso vardhmagulmānilaśūlaharāṇām |
laśuno gulmānilaharāṇām |
hiṅguniryāsaḥśchedanīyapācanīyānulomikavātakaphapraśamanānām |
amlavetaso bhedanīyadīpanīyānulomikavātakaphapraśamanānām |
uṣṭrīkṣīramudaraśvayathughnānām |
ayorajaḥ pāṇḍurogaghnānām |
khadiraḥ kuṣṭhaghnānām |
viḍaṅgaḥ kṛmighnānām |
rāsnā vātaharāṇām |
eraṇḍamūlaṃ vṛṣyavātaharāṇām |
guggulurmedonilaharāṇām |
amṛtā saṅgrahaṇīyadīpanīyavātaśleṣmaśoṇitavibandhapraśamanānām |
madanaphalaṃ vamanāsthāpanānuvāsanopayoginām |
trivṛtsukhavirecanānām |
caturaṅgulo mṛduvirecanānām |
snukpayastīkṣṇavirecanānām |
pratyakpuṣpī śirovirecanānām |
triphalātimiraghnānām |
guggulurvraṇyānām |
śirīṣo viṣaghnānām |
āmalakaṃ vayasthāpanānām |
harītakī pathyānām |
kṣīraghṛtābhyāso rasāyanānām |
samaghṛtasaktuprāśābhyāso vṛṣyodāvartaharāṇām |
saṅkalpo nakraretaśca vṛṣyāṇām ||
AS.Sū.13.3 daurmanasyamavṛṣyāṇām |
tailagaṇḍūṣābhayāso dantabalarucikarāṇām |
candanodumbaraṃ dāhanirvāpaṇalepanānām |
rāsnāgaruṇī śītāpanayanapralepanānām |
lāmajjakośīre dāhatvagdoṣasvedāpanayanapralepanānām |
kuṣṭhaṃ vātaharābhyaṅgopanāhopayoginām |
madhukaṃ cakṣuṣyavṛṣyakeśyakaṇṭhyabalyavirecanīyaropaṇīyānām |
ajīrṇāśanaṃ grahaṇīdūṣaṇānām |
viruddhavīryāśanaṃ ninditavyādhikarāṇām |
gurubhojanaṃ durvipākānām |
atimātrāśanamāmadoṣahetūnām |
yathāgnyabhyavahāro 'gnisandhukṣaṇānām |
yathāsātmyamāhāravihārau sevyānām |
ekāsanaśayanabhojanaṃ sukhanāśakarāṇām |
viṣamāśanamagnivaiṣamyakarāṇām |
kāle bhojanamārogyakarāṇām |
sudarśanamannaṃ śraddhājananānām |
vegadhāraṇamanārogyakarāṇām |
tṛptirāhāraguṇānām |
anaśanamāyuṣo hrāsakarāṇām |
pramitāśanaṃ gavedhukānnaṃ ca karśanīyānām |
uddālakānnaṃ rūkṣaṇīyānām madyaṃ saumanasyajananānām |
madyākṣepo dhīdhṛtismṛtiharāṇām |
strīṣvatiprasaṅgaḥ śoṣakarāṇām |
śukravegavinigrahaḥ ṣāṇḍhyakarāṇām pādābhyāmudvartanamannaśraddhājananānām |
sūnādarśanamannāśraddhājananānām ||
AS.Sū.13.4 mithyāyogo vyādhimukhānām |
rajasvalāgamanamalakṣmīmukhānām |
brahmacaryamāyuṣyāṇam |
paradāragamanamanāyuṣyāṇām |
ayathāprāṇamārambhaḥ prāṇoparodhinām |
viṣādo rogavarddhanānām |
harṣaḥ prīṇanānām |
śokaḥ śoṣaṇānām |
āśvāso balakarāṇām |
nirvṛtiḥ puṣṭikarāṇām |
puṣṭiḥ svapnakarāṇām |
svapnaḥ tandrīkarāṇām |
sarvarasābhyāso balakarāṇām |
ekarasābhyāso daurbalyārocakānyatamadoṣaprakopakarāṇām |
garbhaśalyamāhāryāṇām |
agnirāmastambhaśītaśūlodveṣṭakapraśamanānām |
ajīrṇamuddhāryāṇām |
bālo mṛdubheṣajārhāṇām |
vṛddho yāpyānām |
garbhiṇī tīkṣṇauṣadhavyavāyavyāyāmavarjanīyānām |
saumanasyaṃ garbhadhāraṇānām |
asaumanasyaṃ duḥkhajanānām |
sannipāto duścikitsyānām |
āmaviṣamacikitsyānām |
jvaraḥ śīghrarogāṇām |
kuṣṭhaṃ dīrgharogāṇām |
rājayakṣmā rogasamūhānām |
prameho 'nuṣaṅgiṇām |
jalaukaso 'nuśastrāṇām |
bastiryantrāṇām |
himavānauṣadhabhūmīnām |
soma auṣadhīnām |
marubhūmirārogyadeśānām |
ānūpabhūmirahitadeśānām |
nirdeśakāritvamāturaguṇānām |
anirdeśakāritvamariṣṭānām |
bhiṣakcikitsāṅgānām |
siddhirvaidyāṅgānām |
nāstiko varjyānām |
laulyaṃ kleśakarāṇām |
ātmavattopakāriṇām |
śāstrasahitastarkaḥ sādhakānām |
dṛṣṭakarmatā nissaṃśayakarāṇām |
asamarthatā bhayaṃkarāṇām |
tadvidyasambhāṣā buddhivarddhanānām |
ācāryaḥ śāstrādhigamahetūnām |
āyurvedo 'mṛtānām |
sadvaidyadveṣaḥ prāṇatyāgahetūnām |
sadvacanamanuṣṭheyānām |
vāyuḥ prāṇasaṃjñāpradānahetūnām |
sarvasanyāsaḥ sukhānāmiti |
tatrodakāgnimṛdbhṛṣṭaloṣṭaprasādatakrābhyāsaraktāvasekairaṇḍatailābhyāsoṣṭrīkṣīramadanaphalamadyākṣepaikarasagarbhiṇīnāmekaikasmāt samudāyācca nirddhāraṇam |
puṣkaramūlādīnāṃ tu samudāyādeveti ||
AS.Sū.13.5 bhavati cātra |
agryāṇāṃ śatamuddiṣṭaṃ pañca pañcāśaduttaram |
alametadvijānīyāddhitāhitaviniścaye ||