atha pañcadaśo 'dhyāyaḥ
AS.Sū.15.1 athāto mahākaṣāyasaṅgrahamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Sū.15.2 ānantyādauṣadhānāmāmayānāṃ cānantā eva kaṣāyāḥ |
ye tu sutarāmupayogavantaḥ prakarṣavartino vā te jīvanīyādisaṃjñāḥ |
pratyekaṃ daśakaṣāyasaṃyogāt pañcacatvāriṃśanmahākaṣāyā vakṣyante |
tatpratipatyarthameva mandabuddhīnām |
buddhimatāmudāharaṇāmātrapradarśanārtham |
śakyaṃ hi buddhimadbhiḥ svāduśītasnigdhādīn jīvantyādiṣu sādhāraṇān guṇānālocya kṣīrekṣudrākṣākṣoḍavidārīkandādiṣvapi tadguṇeṣu jīvanīyāditvamavadhārayitum |
yathoktānusaraṇameva tu śreyo mandabuddheriti |
vyastāśca te catvāri pañcāśadadhikāni tadabhidhānānyeva |
yadyapi tāni tānyeva dravyāṇīti dravyasaṅkaraḥ kaṣāyeṣu tathāpi na saṃjñāvirodhaḥ |
ekasyāpi bahukāryanirvartanāt |
tatra lavaṇavarjyā rasāḥ kalpanāyāṃ kaṣāyā ityucayante |
tadyonitvāt |
lavaṇasya yato niryāsādikalpanānāmasambhavaḥ |
pṛthagupayogopakārarahitatvācca nairathakyamiti ||
AS.Sū.15.3 bhavati cātra |
jīvantīkākolyau dve mede mudgamāṣaparṇyau ca |
ṛṣabhakajīvakamadhukaṃ ceti gaṇo jīvanīyākhyaḥ ||
AS.Sū.15.4 vāṭyā balā payasyākākolyāvikṣuvājigandhe ca |
kṣīriṇirājakṣavake bhāradvājī ca bṛṃhaṇīyo 'yam ||
AS.Sū.15.5 haimavatī ciribilvaṃ mustā kuṣṭhaṃ vacā haridre ca |
citrakakaṭukātiviṣā vargoyaṃ lekhanīyākhyaḥ ||
AS.Sū.15.6 arkairaṇḍau citrā citrakaciribilvaśaṅkhinīsaralā |
hemakṣīrī kaṭukā vahnimukhī bhedanīyo 'yam ||
AS.Sū.15.7 madhumadhukapṛśniparṇīkaṭphalalodhrapriyaṅgudhātakyaḥ |
ambaṣṭhakī samaṅgā mocarasaśceti sandhānaḥ ||
AS.Sū.15.8 hiṅgumaricāmlavetasa dīpyakabhallātakāsthisaṃyogāt |
vargaḥ sapañcakolo nirdiṣṭo dīpanīyo 'yam ||
AS.Sū.15.9 aindryatirasā payasyā ṛṣyaproktā sthirā balātibalā |
iti balyo daśako 'yaṃ hayagandhā rohiṇī ṛṣabhaḥ ||
AS.Sū.15.10 candanatuṅgapayasyā sitālatāmadhukapadmakośarim |
varṇyo gaṇoyamudito mañjiṣṭhāsārivāsahitaḥ ||
AS.Sū.15.11 haṃsapadībṛhatīdvayamṛdvīkāsārivekṣumūlāni |
kaiḍaryamadhukakṛṣṇāḥ savidāryaḥ kaṇṭhajananāni ||
AS.Sū.15.12 vṛkṣāmlabadaradāḍimakuvalāmrāmrātālikucakaramardam |
hṛdyaṃ samātuluṅgāmlavetasaṃ viddhi vargamimam ||
AS.Sū.15.13 nāgaracavikācitrakaviḍaṅgamūrvāmṛtāvacāmustāḥ |
sahapippalīpaṭolāstṛptighno 'yaṃ gaṇaḥ prathitaḥ ||
AS.Sū.15.14 kuṭajaphalabilvacitrakamahauṣadhaprativiṣāvacācavikāḥ |
dhanvayavāsaṃ pathyā dāruharidrāgaṇo 'yamarśoghnaḥ ||
AS.Sū.15.15 khadirāmalakāruṣkaraniśābhayāsaptaparṇakaravīrāḥ |
kuṣṭhāghnāścatuṅgulaviḍaṅgajātipravālāśca ||
AS.Sū.15.16 naladakṛtamālacandanasarṣapaghananimbakuṭajamadhukāni |
kaṇḍūṃ dāruharidrāsanaktamālāni nighnanti ||
AS.Sū.15.17 akṣīvamaricakebukaviḍaṅgagaṇḍīrakiṇihinirguṇḍyaḥ |
ghnanti krimīn śvadaṃṣṭrāviṣākhuparṇyastathā na cirāt ||
AS.Sū.15.18 mañjiṣṭhāśleṣmātakarajanīsuvahāśirīṣapālindyaḥ |
sailācandanakatkāḥ sasinduvārā viṣaṃ ghnanti ||
AS.Sū.15.19 śālikuśakāśaṣaṣṭikavīraṇadarbhekṣuvālikekṣūṇām |
tadvad gundrotkaṭayormūlamalaṃ stanyajananāya ||
AS.Sū.15.20 pāṭhānāgarasuratarughanāmṛtāsārivendrayavamūrvāḥ |
kaṭukākirātatiktaṃ vargo 'yaṃ stanyaśuddhikaraḥ ||
AS.Sū.15.21 medākākolīdvayavṛkṣaruhājīvakarṣabhakuliṅgāḥ |
śukrajanano gaṇo 'yaṃ saha jaṭilāśūrpaparṇībhiḥ ||
AS.Sū.15.22 kuṣṭhailavālukakaṭphalakāṇḍekṣvikṣvabdhiphenakośīraiḥ |
vasukekṣurakaiḥ śukraṃ śudhyet sakadambaniryāsaiḥ ||
AS.Sū.15.23 drākṣākākolīdvaya madhuparṇīmadhukajīvakavidāryaḥ |
snehopagāḥ samedā jīvantīśāliparṇīkāḥ ||
AS.Sū.15.24 saubhañjanakapunarnavavṛścīvakulatthamāṣabadarāṇi |
svedopagāni vidyāt sayavatilārkorupūgāni ||
AS.Sū.15.25 lājāmrabadaradāḍimayavaṣaṣṭikamātuluṅgasevyāni |
jambvāmrapallavāni ca vaminigrahaṇāni mṛtsā ca ||
AS.Sū.15.26 nāgaradhanvayavāsakavālakaparpaṭakacandanaguḍūcyaḥ |
bhūnimbaghanapaṭolī kustumbaryastṛṣaṃ ghnanti ||
AS.Sū.15.27 bṛhatīdvayavṛkṣaruhāpuṣkaramūlābhayākaṇāśṛṅgyaḥ |
hidhmāṃ nighnanti śaṭī durālabhā badarabījaṃ ca ||
AS.Sū.15.28 śāmānantā padmā kaṭvaṅgaḥ padmakesaraṃ lodhram |
dhātakikusumasamaṅgāmocarasāmrāsthi viḍgrahaṇam ||
AS.Sū.15.29 jambūsallakimadhukaṃ nīlotpalakacchurātilaśryāhvam |
bhṛṣṭā ca mṛt payasyā saśālmalī viḍvirajanāni ||
AS.Sū.15.30 jambvāmrodumbaravaṭakapītanaplakṣapippalāśmantam |
bhallātasomavalkaṃ mūtragrahaṇāy nirdiṣṭam ||
AS.Sū.15.31 kamalanalinakumuda madhukasaugandhikadhātakīlatākusumam mūtraṃ nayati virāgaṃ sotpalaśatapatrapuṇḍarīkaṃ ca ||
AS.Sū.15.32 vṛkṣādanīśvadaṃṣṭrādarbhetkaṭavasukavaśirakuśakāśāḥ |
mūtraṃ virecayeyurgundrā pāṣāṇabhedaśca ||
AS.Sū.15.33 drākṣāmalakapunarnabavṛścīvadurālabhābhayākṛṣṇāḥ |
kāsaṃ ghnanti saśṛṅgī tāmalakī kaṇṭakārī ca ||
AS.Sū.15.34 caṇḍāmlavetasaśaṭī tāmalakīsurasahiṅgujīvantyaḥ |
puṣkaramūlailāguruvargo 'yaṃ śvāsaśamanāya ||
AS.Sū.15.35 drākṣāpīluparūṣakamañjiṣṭhāsārivāmṛtāpāṭhāḥ |
triphalā ceti gaṇo 'yaṃ jvarasya śamanāy nirdiṣṭaḥ ||
AS.Sū.15.36 dāḍimaphalguparūṣakapriyālayavaṣaṣṭikekṣubadarāṇi |
śramanāśanāni vidyād drākṣākharjjūrasahitāni ||
AS.Sū.15.37 padmakalājośīraṃ madhukotpalasārivāsitodīcyam |
kāśmaryaphalaṃ candanameṣa gaṇo dāhahā proktaḥ ||
AS.Sū.15.38 natanāgarāguruvacādhānyakabhūtīkapippalīvyāghrayaḥ |
śītaṃ śamayantyacirāt syonākaḥ sāgnimanthaśca ||
AS.Sū.15.39 tindukapriyālavījakasaptacchadakhadirakadarabadarāṇi |
arimedavājikarṇau kakubhaścodardaśamanāni ||
AS.Sū.15.40 kākolyelā sevyaṃ nidigdhike śālipṛśniparṇyau ca |
ghnantyaṅgamardamacirācandanamadhukorubūkaṃ ca ||
AS.Sū.15.41 dīpyakamaricājājīgaṇḍīraṃ sājagandhamatha śūlam |
śamayati sapañcakolaṃ śophaṃ daśamūlamādyaṃ ca ||
AS.Sū.15.42 madhumadhukalājagairikaphalinīmocarasamṛtkapālāni |
saṃsthāpayanti rudhiraṃ rudhiraṃ ca saśarkaraṃ lodhram ||
AS.Sū.15.43 śailailavālukaṭphalamocarasāśokapadmakaśirīṣam |
sthāpayati vedanāmatha sahatuṅgakadambavidulaṃ ca ||
AS.Sū.15.44 kaiḍaryahiṅgucorakapalaṅkaṣāśokarohiṇivayasthāḥ |
pūtyarimedo jaṭilāgolomivacāśca saṃjñādāḥ ||
AS.Sū.15.45 aindrī dūrvāmoghāviṣvaksenā vyathā śivāriṣṭā |
brāhmī savāṭyapuṣpī śatavīryā sthāpayed garbham ||
AS.Sū.15.46 amṛtā pathyā dhātrī jīvantī śreyasī sthirāyuktā |
maṇḍūkaparṇyatirasā sthāpayati punarnavā ca vayaḥ ||
AS.Sū.15.47 iti nānāvidhavyādhivighātārthamudāhṛtāḥ |
yogā rogāturavaśāt kalpayettān yathāyatham ||