atha navamo 'dhyāyaḥ |
AS.Śā.9.1 athāto vikṛtivijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Śā.9.2 svasthānāmāturāṇāṃ vā puruṣāṇāṃ dehāntarābhilāṣiṇāmauṣadhaviṣayamatītāḥ sakalaśarīravyāpino doṣā ghanā ghanā iva varṣamāyuṣaḥ kṣayaṃ sūcayanto 'kasmātsvabhāvaviparyāsaṃ janayanti |
tatsamāsato riṣṭamityāhuḥ ||
AS.Śā.9.3 tatra gauraḥ śyāmaḥ kṛṣṇo gauraśyāmaḥ kṛṣṇaśyāma iti dehaprakṛtivarṇāḥ | tadbhedāśca padmagaurādayaḥ |
nīlaśyāmatāmrahāridraśuklādayastu vikṛtayaḥ |
tatra prakṛtivikṛtivarṇau yugapadaṅge 'ṅgaikadeśe vā maraṇāya |
etena glānyupacayaśokaharṣaraukṣyasnehādayastathā prakṛtibhedīyoktānāṃ mahadupacayasūkṣmadīrghāṇāṃ sarveṣāṃ ca doṣādibhāgena pratiniyatānāṃ bhāvānāmnimittato 'nyathātvamuktaṃ bhavati ||
AS.Śā.9.4 chāyāstu śarīre pañca |
tatra khādamalakhaṅgākāśanīlanirmalā sasnehā saprabheva |
vātāt pāṃsubhasmarūkṣā rajo 'ruṇā śyāvā niṣprabhā svedamalagandhiḥ |
tejaso hutahutāśanavidyuttaptatapanīyaraktā dṛṣṭisukhā |
ambhaso vaiḍūryendranīlavimalā ghanā susnigdhā |
bhuvo rucirābhā ghanā sthirā snigdhā śuddhā śyāmā śvetā ca |
tāsāṃ vāyavyā vināśāya kleśāya cātimahate |
śeṣāstu sukhodayāḥ ||
AS.Śā.9.5 sapta prabhā raktā pītā pāṇḍurā sitāsitā śyāvā haritā ca |
tāḥ snigdhā vikāsinyo 'malāḥ śubhāḥ |
viparītāstvaśubhāḥ ||
AS.Śā.9.6 tayorviśeṣāḥ |
chāyāvarṇamākrāmatyāsannā ca lakṣyate pañcabhūtātmikā ca |
prabhā tu varṇaṃ prakāśayati viprakṛṣṭāllakṣyate tejaḥprabhavaiva ca ||
AS.Śā.9.7 yasya dṛṣṭau praticchāyāmayī kumārikā na dṛśyate sa parāsuḥ ||
AS.Śā.9.8 yasyātapādarśādiṣvakasmāt praticchāyā chinnā bhinnā hīnādhikākulā naṣṭā jihmā 'nyathā vā vikṛtā vā dṛśyate |
yasya lalāṭaṃ na svidyati yasya keśaromāṇyanabhyaktānyabhyaktavad dṛśyante |
nayane cātipraviṣṭe nirgate vistṛte saṅkṣipte saṅkṣiptabhruṇī vinatabhruṇī jihmo viṣame vibhrāntadarśane hīnadarśane nakulābhe kapotābhe alātavarṇe nīlādivikṛtavarṇe aticale stabdhasraste prasrute atyunmiṣite atinimiṣite lulitapakṣmaṇī vā |
nāsikā vātivivṛtātisaṃvṛtā kuṭilā sphuṭitā piṭakācitā śuṣkā vā sa gatāyuḥ ||
AS.Śā.9.9 yasyādhodharauṣṭho yātyuttarauṣṭhaścordhvamubhau vā pakvajambūnīlau |
dantā vātirūkṣāstāmrāḥ śyāmāḥ paṅkitāḥ puṣpitāḥ saśarkarā vā sahasā vā patanti |
jihvā vā jihmāstabdhā suptāvaliptā gurvī śyāvā śūnā śuṣkā visarpiṇī kaṇṭakāciteva vā |
yasya gaṇḍalalāṭahanubandhāni sthānāccyutānīva srastāni |
yasya na dhatte śiraḥ śirodharāṃ pṛṣṭhaṃ vā svabhāram |
hanū vā vṛṣaṇāvato viparyayo vā |
yasya mūtramatyuṣṇam |
yasya viṣadoṣādvinā svebhyaḥ saromakūpebhyo raktaṃ pravartate |
yasyānimittamaṅgānyatilaghūnyatigurūṇi vā syuḥ samumūrṣuḥ ||
AS.Śā.9.10 yasyaiko 'neko vā svaro gadgado vyaktaḥ kṣāmo dīno vā sahasā lakṣyate |
yo vā vivakṣurmuhyati |
yasyā vā vadato bhṛśamūrdhvamuro rujati |
yasyocchvāso 'tidīrgho 'tihrasvaḥ pūtigandhiḥ sugandhirvā |
yasyāṅgulaya āyamyamānā na sphuṭeyuḥ |
yasyānyo 'nyo 'pi kṣutagatamūtraṇādiṣu svabhāvātītaḥ śabdaḥ |
yasyeṣṭo 'niṣṭo vā mālyaphalacandanakuṇapādigandho dehamukhamalavraṇavastrādiṣu |
yasya śarīraṃ vairasyātsaurasyādvātyarthaṃ yūkāmakṣikādayastyajanti bhajanti vā |
yasya satatoṣmasvaṅgāvayaveṣu śautyaṃ śīteṣu vā kumudotpalānukāryatiśaityamatisvedo 'tistambho vigatamāṃsaśoṇiteṣviva ca sraṃsaḥ |
yasya ca yogotiyogo vā śarīre yugapanmahābhūtānāṃ dṛśyate |
sarve te kālapakvā iti |
bhavati cātra ||
AS.Śā.9.11 yasyāpūrvāssirālekhā bālendvākṛtayo 'pi vā |
lalāṭe bastiśīrṣe vā ṣaṇmāsānna sa jīvati ||
AS.Śā.9.12 padminīpatravattoyaṃ śarīre yasya dehinaḥ |
plavate plavamānasya ṣaṇmāsaṃ tasya jīvitam ||
AS.Śā.9.13 haritābhāḥ sirā yasya romakūpāśca saṃvṛtāḥ |
so 'mlābhilāṣī puruṣaḥ pittānmaraṇamaśnute ||
AS.Śā.9.14 yasya gomayacūrṇābhaṃ cūrṇaṃ mūrdhni mukhe 'pi vā |
sasnehaṃ mūrdhni dhūmo vā māsāntaṃ tasya jīvitam ||
AS.Śā.9.15 mūrdhni bhruvorvā kurvanti sīmantāvartakā navāḥ |
mṛtyuṃ svasthasya ṣaḍrātrātrirātrādāturasya tu ||
AS.Śā.9.16 yasya snātānuliptasya pūrvaṃ śuṣyatyuro bhṛśam |
ārdreṣu sarvagātreṣu so 'rdhamāsaṃ na jīvati ||
AS.Śā.9.17 urasyūṣmā bhavedyasya jaṭhare cātiśītatā |
bhinnaṃ purīṣaṃ tṛṣṇā ca yathā pretastathaiva saḥ ||
AS.Śā.9.18 mūtraṃ purīṣaṃ niṣṭhyūtaṃ śukraṃ cāpsu nimajjati |
niṣṭhyūtaṃ bahurvarṇaṃ vā yasya māsātsa naśyati ||
AS.Śā.9.19 svarasya durbalībhāvaṃ hāniṃ vā balavarṇayoḥ |
rogavṛddhimayuktyā ca dṛṣṭvā maraṇamādiśet ||
AS.Śā.9.20 apasvaraṃ bhāṣamāṇaṃ prāptaṃ maraṇamātmanaḥ |
śrotāraṃ cāsya śabdasya dūrataḥ parivarjayet ||
AS.Śā.9.21 ūrdhvaśvāsaṃ gatoṣmāṇaṃ śūlopahatavaṅkṣaṇam |
śarma cānadhigacchantaṃ buddhimān parivarjayet ||
AS.Śā.9.22 yo jātaśītapiṭakaḥ śītāṅgo vā vidahyate |
uṣṇadveṣī ca śītārtaḥ sa pretādhipagocaraḥ ||
AS.Śā.9.23 yasya rajjurivacchāyā kaṇṭhe saktopalakṣyate |
avaśyaṃ kṛṣyate jantuḥ so 'cirādyamakiṅkaraiḥ ||