athaikādaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Śā.11.1 athāto vikṛtavyādhivijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Śā.11.2 sarvairyathāsvaṃ hetuprāgrūparūpairatimātrairyasya vyādhirutpadyate |
vyādhitasya vā yasyāśu mukhe pipluvyaṅgalekhātilakālakāḥ |
karajaradaneṣu vā puṣpāṇyudare vā nānāvarṇāḥ sirāḥ |
yasya śuṣyato netropadeho vartmanāsikānyataraśvayathurvartmasraṃso vā |
yasya kṣīṇasya kṣuttṛṣṇā vā hṛdyairbahubhirapyannapānairna śāmyati |
yasya saphenamasṛk prasicyate |
kukṣiśūlaṃ ca |
uraso vā |
yasya śleṣmā nīlapītalohito bahuśaśca |
yasya balavān grīvāvamardo jihvāśoṣaḥ kaṇṭhāsyagudapākaśca |
yasyāmāśayotthā parikartikātitṛṣṇā śakṛdbhedaśca |
yasya pakvāśayotthā parikartikātitṛṣṇātimātraśca gudagrahaḥ |
yasyāmapakvāśayānyataramāśritya saṃjñāṃ ca hatvā vāyuḥ kaṇṭhe ghurghurakaṃ karoti |
yasya kṣīṇasya tṛṣṇābhivṛddhirhṛdi śūlaṃ ca |
tathā hidhmāraktātisārau vādhmānātīsārau vā bhṛśaṃ satṛṣṇau |
saparāsuriti bhavati cātra ||
AS.Śā.11.3 jvaro nihanti balavān gambhīro dairgharātrikaḥ |
sapralāpabhramaśvāsaḥ kṣīṇaṃ śūnaṃ hatānalam ||
AS.Śā.11.4 akṣāmaṃ saktavacanaṃ raktākṣaṃ hṛdi śūlinam |
saśuṣkakāsaḥpūrvāhṇe yo 'parāhṇe 'pi vā bhavet ||
AS.Śā.11.5 balamāṃsavihīnasya śleṣmakāsasamanvitaḥ |
raktapittaṃ bhṛśaṃ raktaṃ kṛṣṇamindradhanuṣprabham ||
AS.Śā.11.6 tāmrahāridraharitaṃ rūpaṃ raktaṃ pradarśayet |
romakūpapravisṛtaṃ kaṇṭhāsyahṛdaye sajat ||
AS.Śā.11.7 vāsaso 'rañjanaṃ pūti vegavaccātibhūri ca |
vṛddhaṃ pāṇḍujvaracchardikāsaśophātisāriṇam ||
AS.Śā.11.8 kāsaśvāsau jvaraccharditṛṣṇātīsāraśophinam |
yakṣmā pārśvarujānāharaktacchardyaṃ satāpitam ||
AS.Śā.11.9 chardirvegavatī mūtraśakṛdgandhiḥ sacandrikā |
sāsraviṭpūyarukkāsaśvāsavatyanuṣaṅgiṇī ||
AS.Śā.11.10 tṛṣṇānyarogakṣapitaṃ bahirjihvaṃ vicetanam |
madātyayo 'tiśītārtaṃ kṣīṇaṃ tailaprabhānanam ||
AS.Śā.11.11 arśāṃsi pāṇipannābhigudamuṣkāsyaśophinam |
hṛtpārśvāṅgarujācchardipāyupākajvarāturam ||
AS.Śā.11.12 atīsāro yakṛtpiṇḍamāṃsadhāvanamecakaiḥ |
tulyastailaghṛtakṣīradadhimajjavasāsavaiḥ ||
AS.Śā.11.13 mastuluṅgamaṣīpūyaveśavārāmbumākṣikaiḥ |
atiraktāsitasnigdhapūtyacchaghanavedanaḥ ||
AS.Śā.11.14 karburaṃ prasravan dhatūn niṣpurīṣo 'thavātiviṭ |
tantumān makṣikākrānto rājīmāṃścandrakairyutaḥ ||
AS.Śā.11.15 śīrṇapāyuvaliṃ muktanālaṃ parvāsthiśūlinam |
srastapāyuṃ balakṣīṇamannamevopaveśayet ||
AS.Śā.11.16 satṛṭkāsajvaracchardidāhānāhapravāhikaḥ |
aśmarī śūnavṛṣaṇaṃ baddhamūtraṃ rujārditam ||
AS.Śā.11.17 mehastṛḍdāhapiṭakāmāṃsakothātisāriṇam |
piṭakā marmahṛtpṛṣṭhastanāṃsagudamūrddhagā ||
AS.Śā.11.18 parvapādakarasthā vā mandotsāhaṃ pramehiṇam |
sarvaṃ ca māṃsasaṅkothadāhatṛṣṇāmadajvaraiḥ ||
AS.Śā.11.19 visarpamarmasaṃrodhahidhmāśvāsabhramaklamaiḥ |
gulmaḥ pṛthuparīṇāho ghanaḥ kūrma ivonnataḥ ||
AS.Śā.11.20 sirānaddho jvaracchardihidhmādhmānarujānvitaḥ |
kāsapīnasahṛllāsaśvāsātīsāraśophavān ||
AS.Śā.11.21 viṇmūtrasaṅgrahaśvāsaśophahidhmājvarabhramaiḥ |
mūrcchāchardyatisāraiśca jaṭharaṃ hanti durbalam ||
AS.Śā.11.22 śūnākṣaṃ kuṭilopasthamupaklinnatanutvacam |
virecanahṛtānāhamānahyantaṃ punaḥpunaḥ ||
AS.Śā.11.23 pāṇḍurogaḥ śvayathumān pītākṣinakhadarśanam |
tandrādāhārucicchardimūrcchādhmānātisāravān ||
AS.Śā.11.24 anekopadravayutaḥ pādābhyāṃ prasṛto naram |
nārīṃ śopho mukhāddhanti kukṣiguhyādubhāvapi ||
AS.Śā.11.25 rājīcitaḥ sravaṃśchardijvaraśvāsātisāriṇam ||
AS.Śā.11.26 jvarātisārau śophānte śvayathurvā tayoḥ kṣaye |
durbalasya viśeṣeṇa jāyante 'ntāya dehinaḥ ||
AS.Śā.11.27 śvayathuryasya pādasthaḥ parisraste ca piṇḍike |
sīdataḥ sakthinī caiva taṃ bhiṣak parivarjayet ||
AS.Śā.11.28 ānanaṃ hastapādaṃ ca viśeṣādyasya śuṣyataḥ |
śūyete vā vinā dehātsa māsādyāti pañcatām ||
AS.Śā.11.29 udarī yaśca śophī vā svaṃ na paśyati mehanam |
yasya vā jaṭharonnāmāt paridhānaṃ na tiṣṭhati ||
AS.Śā.11.30 visarpaḥ kāsavaivarṇyajvaramūrchāṅgabhaṅgavān |
bhramāsyaśophahṛllāsadehasādātisāravān ||
AS.Śā.11.31 kuṣṭhaṃ viśīryamāṇāṅgaṃ raktanetraṃ hatasvaram |
mandāgniṃ jantubhirjuṣṭaṃ hanti tṛṣṇātisāriṇam ||
AS.Śā.11.32 vāyuḥ suptatvacaṃ bhugnaṃ kampaśopharujāturam ||
AS.Śā.11.33 vātāsraṃ mohamūrchāyamadāsvapnajvarānvitam |
śirograhāruciśvāsasaṅkocasphoṭakothavat ||
AS.Śā.11.34 śirorogāruciśvāsamohaviḍbhedatṛḍbhramaiḥ |
ghnanti sarvāmayāḥ kṣīṇasvaradhātubalānalam ||
AS.Śā.11.35 vātavyādhirapasmārī kuṣṭhī raktyudarī kṣayī |
gulmī mehī ca tān kṣīṇān vikāre 'lpe 'pi varjayet ||
AS.Śā.11.36 balamāṃsakṣayastīvro rogavṛddhirarocakaḥ |
yasyāturasya lakṣyante trīn pakṣānna sa jīvati ||
AS.Śā.11.37 vātāṣṭhīlātisaṃvṛddhā tiṣṭhantī dāruṇā hṛdi |
tṛṣṇayānuparītasya sadyo muṣṇāti jīvitam ||
AS.Śā.11.38 śaithilyaṃ piṇḍike vāyurnītvā nāsāṃ ca jihmatām |
kṣīṇasyāyamya manye vā sadyo muṣṇāti jīvitam ||
AS.Śā.11.39 nābhīgudāntaraṃ gatvā vaṅkṣaṇau vā samāśrayan |
gṛhītvā pāyuhṛdaye kṣīṇadehasya vā balī ||
AS.Śā.11.40 malān vastiśironābhiṃ vibadhya janayan rujam |
kurvan vaṅkṣaṇayoḥ śūlaṃ tṛṣṇāṃ bhinnapurīṣatām ||
AS.Śā.11.41 śvāsaṃ vā janayan vāyurgṛhītvā gudavaṅkṣaṇau |
vitatya parśukāgrāṇi gṛhītvoraśca mārutaḥ ||
AS.Śā.11.42 stimitasyātatākṣasya sadyo muṣṇāti jīvitam ||
AS.Śā.11.43 sahasā jvarasantāpastṛṣṇāmūrchābalakṣayaḥ |
viśleṣaṇaṃ ca sandhīnāṃ mumūrṣorupajāyate ||
AS.Śā.11.44 gosarge vadanādyasya svedaḥ pracyavate bhṛśam |
lepajvaropataptasya durlabhaṃ tasya jīvitam ||
AS.Śā.11.45 pravālagulikābhāsā yasya gātre masūrikāḥ |
utpadyāśu vinaśyanti na cirātsa vinaśyati ||
AS.Śā.11.46 masūravidalaprakhyāstathā vidumasannibhāḥ |
antarvakrāḥ kiṇābhāśca visphoṭā dehanāśanāḥ ||
AS.Śā.11.47 kāmalākṣṇormukhaṃ pūrṇaṃ śaṅkhayormuktamāṃsatā |
santrāsaścoṣṇatāṅge ca yasya taṃ parivarjayet ||
AS.Śā.11.48 akasmādanudhāvacca vighṛṣṭaṃ tvaksamāśrayam |
candanośīramadirākuṇapadhvāṅkṣagandhayaḥ ||
AS.Śā.11.49 śaivālakukkuṭaśikhākuṅkumālamaṣīprabhāḥ |
antardāhā nirūṣmāṇaḥ prāṇanāśakarā vraṇāḥ ||
AS.Śā.11.50 yo vātajo na śūlāya syānna dāhāya pittajaḥ |
kaphajo na ca pūyāya marmajaśca ruje na yaḥ ||
AS.Śā.11.51 acūrṇaścūrṇakīrṇābho yatrākasmācca dṛśyate |
rūpaṃ śaktidhvajādīnāṃ sarvāṃstān varjayed vraṇān ||
AS.Śā.11.52 viṇmūtramārutavahaṃ kṛmiṇaṃ ca bhagandaram ||
AS.Śā.11.53 ghaṭṭayan jānunā jānu pādāvuyamya pātayan |
yo 'pāsyati muhurvaktramāturo na sa jīvati ||
AS.Śā.11.54 dantaiśchindan nakhāgrāṇi taiśca keśāṃstṛṇāni vā |
bhūmiṃ kāṣṭhena vilikhan loṣṭaṃ loṣṭena tāḍayan ||
AS.Śā.11.55 hṛṣṭaromā sāndramūtraḥ śuṣkakāsī jvarī ca yaḥ |
muhurhasan muhuḥ kṣaveḍan śayyāṃ pādena hanti yaḥ ||
AS.Śā.11.56 muhuśchidrāṇi vimṛśannāturo na sa jīvati ||
AS.Śā.11.57 ūrdhvaśvāsaṃ gatoṣmāṇaṃ śūlopahatavaṅkṣaṇam |
śarma cānadhigacchantaṃ buddhimān parivarjayet ||
AS.Śā.11.58 vikārā yasya varddhante prakṛtiḥ parihīyate |
sahasā sahasā tasya mṛtyurharati jīvitam ||
AS.Śā.11.59 yamuddiśyāturaṃ vaidyaḥ sampādayitumauṣadham |
yatamāno na śaknoti durlabhaṃ tasya jīvitam ||
AS.Śā.11.60 vijñātaṃ bahuśaḥ siddhaṃ vidhivaccāvacāritam |
na sidhyatyauṣadhaṃ yasya nāsti tasya cikitsitam ||
AS.Śā.11.61 bhavedyasyauṣadhe 'nne vā kalpyamāne viparyayaḥ |
akasmādvarṇagandhādeḥ svastho 'pi na sa jīvati ||
AS.Śā.11.62 nivāte sendhanaṃ yasya jyotiścāpyupaśāmyati ||
AS.Śā.11.63 āturasya gṛhe yasya bhidyante vā patanti vā |
atimātramamatrāṇi durlabhaṃ tasya jīvitam ||
AS.Śā.11.64 yaṃ naraṃ sahasā rogo durbalaṃ parimuñcati |
saṃśayaprāptamātreyo jīvitaṃ tasya manyate ||