atha saptamo 'dhyāyaḥ |
AS.ni.7.1 athāto 'rśasāṃ nidānaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.ni.7.2 arivadviśasantītyarśāṃsi tāni punarbahuprakārāṇi subahūpadravāṇi ca pāyumeḍhrādisaṃśrayā māṃsakīlāḥ |
samāsatastu dvividhānyarśāṃsi sahajāni janmottarakālajāni ca |
punaśca dvividhāni śuṣkāṇyārdrāṇi ca |
sarveṣāṃ punaradhiṣṭānaṃ medo māṃsaṃ tvak ca |
sthūlāntrapratibaddho 'rdhapañcāṅgulo hi gudaḥ |
tasmin pūrva muktā valīsaṃjñāstisraḥ peśyo 'dhyardhāṅgulāḥ |
tāḥ pravāhiṇī visarjanī saṃvaraṇī ca |
romāntādadhyardhayavaṃ gudauṣṭhamāhuḥ |
prathamā tu gudauṣṭhādaṅgulamātro ||
AS.ni.7.3 tatra sahajānāṃ gudavalībījopataptirāyatanam |
tasyā dvividho hetuḥ mātāpitrorapacāro daivaṃ ca |
tābhyāṃ sannipātaprakopaḥ |
tasmāttānyasādhyāni |
etena kulajāḥ sarve vikārā vyākhyātāḥ ||
AS.ni.7.4 viśeṣatastu sahajāni durdarśanaparuṣapāṇḍūpacitadāruṇānyantarmukhāni bahūpadravopadrutāni bhavati ||
AS.ni.7.5 athetarāṇi ṣaḍvidhāni pṛthagdoṣaiḥ saṃsṛṣṭaiḥ sannipatitaiḥ śoṇitena ca |
tatra vātaśleṣmottarāṇi śuṣkāṇi raktapittottarāṇyārdrāṇi ||
AS.ni.7.6 doṣaprakopahetustu prāguktaḥ |
sa yadā malopacayamādadhāti punaścotkaṭakaviṣamakaṭhināsanasevanādudbhrāntayānoṣṭrādiprayāṇādativyavāyadbāstinetrāsamyakpraṇidhānādinā gudakṣaṇanādabhīkṣṇaṃ śītāmbusaṃsparśāccailaloṣṭatṛṇādisaṅgharṣāt pratatātipravāhaṇādvātamūtrapurīṣavegodīraṇadhāraṇāt strīṇāṃ camagarbhabhraṃśādgarbhotpīḍanādviṣamaprasūterevaṃvidhaścāparaḥ kupito vāyurapānastaṃ malamupacitamadhogatamāsādya gudavalīṣvādhatte |
tatastāsvabhiṣyaṇṇāsvarśāṃsi sambhavanti ||
AS.ni.7.7 teṣāṃ pūrvarūpāṇi kṛcchrāt paktirāntrakūjanamudgārabāhulyamamlako 'nnāśraddhāviṣṭambhośmagarbhābhanābhitvamāṭopo 'dhastāt kṛcchreṇa saśabdasya ca vāyoḥ pravṛttirbahumūtratvamalpapurīṣatā gudaparikartanaṃ sakthiradanamakṣṇoḥ śvayathuravimalendriyatvamālasyaṃ tandrā kārśyaṃ daurbalyamāśaṅkā grahaṇīdoṣaśophodarapāṇḍurogagulmeṣu |
jāteṣu caitāni liṅgāni pravyaktatarāṇi bhavanti ||
AS.ni.7.8 taiḥ khalvadhomārgoparodhādvāyurapāno nivartamānaḥ samānavyānodānaprāṇān pittaśleṣmāṇau ca prakopayannana lamupamṛdnāti ||
AS.ni.7.9 atha sarva evārśaso bhavatyatikṛśo vivarṇaḥ kṣāmo dīnaḥ pracuravibaddhavātamūtrapurīṣo 'śmarīśarkarāvānaniyatavibaddhamuktāmapakvabhinnaśuṣkavarcāstathāntarāśvetapāṇḍuharitapītaraktāruṇatanusāndrīpacchilopaveśī nābhivaṅkṣaṇoddeśapracuraparikartikānvitaḥ sagudaśūlapravāhikāpraharṣapramoho 'lpaśukraprajo 'lpabhuk sirāsantatagātraḥ krodhano durupacāraḥ krodhano durupacāraḥ kāsaśvāsapīnasatṛṣṇārocakapāṇipādavadanākṣikūṭaścayathukṣavathuvepathuvamathuparītastaimirikaḥ śiraḥśūlī kṣāmabhinnasvaraḥ karṇarogī sajvaraḥ sāṅgamardaḥ sarvaparvāsthiśūlo 'ntarāntarā hṛdayakukṣipārśvapṛṣṭhabastitrikagrahopataptaḥ pradhyānaparaḥ paramalasaśca ||
AS.ni.7.10 tatra vātolbaṇāni śuṣkamlānakaṭhinaparuṣarūkṣaśyāvāruṇāni tīkṣṇasphuṭitamukhāni viṣamamadhyāni kadamba puṣpatuṇḍikerīkarkandhusiddhārthavimbīkharjūraphalapramāṇāni vakrāṇi mitho visadṛśāni kaṭīpārśvādiṣvadhikavedanāni saśūlodāvartakarāṇi gulmāṣṭhīlāplīhodarāṇi cāsya tannimittānyeva |
kṛṣṇatvaṅnakhanayanavadanamalāśca bhavanti ||
AS.ni.7.11 pittolbaṇāni nīlāgrāṇi raktapītakṛṣṇāni mṛduśithilāni sparśāsahāni visragandhīni tanūni tanuraktasrāvīṇi dāhapākavanti jvaramohārucikarāṇi yakṛtprakāśāni śukajihvājalaukāvaktrasadṛśāni yavamadhyāni praklinnāni bhinnapītavarcāṃsi hāridratvaṅnakhādikarāṇi ca ||
AS.ni.7.12 śleṣmolbaṇāni mahāmūlāni sthirasnigdhapāṇḍuvṛttopacitāni gurustabdhaślakṣṇapicchilāni suptasuptāni sparśakṣamāṇi karīrapanasāsthigostanākārāṇyatimātrotthānapravāhikāvaṅkṣaṇānāhanābhiparikartikāhṛllāsaprasake kāsaśvāsapīnasārucicchardikṛchramūtrapramehaśītajvaraśophaśirogauravendriyopalepāgnimārdavaklaibyāmavikāraprabalāni na bhidyante na sravanti kaṇḍūbahulāni saśleṣmavasāprakāśātimalopaveśīni śuklatvaṅnakhādi karāṇica |
lakṣaṇasaṅkarāt saṃsargasannipātajāni vibhajet ||
AS.ni.7.13 raktolbaṇāni tu vaṭaprarohavidrumakākanandikāphalābhāni pittalakṣaṇāni ca tathā gāḍhapurīṣapratipīḍitānyatyarthaṃ duṣṭamuṣṇamasṛk sahasā visṛjanti |
tasyātipravṛttau raktakṣayopadravā bhavantīti |
bhavati cātra ślokaḥ ||
AS.ni.7.14 mudgakodravajūrṇāhvakarīracaṇakādibhiḥ |
rūkṣaiḥ saṅgrāhibhirvāyuḥ sve sthāne kupito balī ||
AS.ni.7.15 adhovahāni srotāṃsi saṃsrudhyādhaḥ praśoṣayan |
purīṣaṃ vātaviṇmūtrasaṅgaṃ kurvīta dāruṇam ||
AS.ni.7.16 tena tīvrarujā koṣṭhapṛṣṭhahṛtpārśvagā bhavet |
ādhmānamudarāveṣṭo hṛllāsaḥ parikartanam ||
AS.ni.7.17 bastau ca sutarāṃ śūlaṃ gaṇḍe śvayathusambhavaḥ |
pavanasyordhvagāmitvaṃ tataśchardyarucijvarāḥ ||
AS.ni.7.18 hṛdrogagrahaṇīdoṣamūtrasaṅgapravāhikāḥ |
bādhiryatimiraśvāsaśirorukkāsapīnasāḥ ||
AS.ni.7.19 manovikārastṛṣṇāsrapittagulmodarādayaḥ |
te te ca vātajā rogā jāyante bhṛśadāruṇāḥ ||
AS.ni.7.20 durnāmnāmityudāvartaḥ paramo 'yamupadravaḥ |
vātābhibhūtakoṣṭhānāṃ tairvināpi sa jāyate ||
AS.ni.7.21 sahajāni tridoṣāṇi yāni cābhyantare balau |
sthitāni tānyasādhyani yāpyantegnibalādibhiḥ ||
AS.ni.7.22 dvandvajāni dvitīyāyāṃ balau yānyāśritāni ca |
kṛcchrasādhyāni tānyāhuḥ parisaṃvatsarāṇi ca ||
AS.ni.7.23 bāhyāyāṃ tu balau jātānyekadoṣolbaṇāni ca |
arśāṃsi sukhasādhyāni nacirotpatitāni ca ||
AS.ni.7.24 meḍhrādiṣvapi vakṣyante yathāsvaṃ nābhijāni tu |
gaṇḍūpadāsyarūpāṇi picchilāni mṛdūni ca ||
AS.ni.7.25 vyāno gṛhītvā śleṣmāṇaṃ karotyarśastvaco bahiḥ |
kīlopamaṃ sthirakharaṃ carmakīlaṃ tu taṃ viduḥ ||
AS.ni.7.26 vātena todapāruṣyaṃ pittādasitaraktatā |
śleṣmaṇā snigdhatā tasya grathitatvaṃ savarṇatā ||
AS.ni.7.27 arśasāṃ praśame yatnamāśu kurvīta buddhimān |
tānyāśu hi gudaṃ badhvā kuryurbaddhagudodaram ||