atha daśamo 'dhyāyaḥ |
AS.ni.10.1 athātaḥ pramehanidānaṃ nāmādhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.ni.10.2 viṃśatiḥ pramehā bhavanti |
tadyathā |
kaphādudakekṣusāndrasurāpiṣṭaśukrasikatāśītaśanairlālāpramehāḥ daśa |
pittāt kṣārakālanīlahāridramāñjiṣṭhaśoṇitamehāḥ ṣaṭ |
vātādvasāmajjahastimadhumehāścatvāra iti ||
AS.ni.10.3 teṣāṃ yatkiñcidāhāravihārajātaṃ śleṣmamedomūtrajananaṃ sa hetuḥ |
tatra vātapittamedaḥkledamāṃsaśukrarasairanvito bastigataḥ śleṣmā pramehān janayati |
taiḥ kaphaśoṇitābhyāṃ ca yuktaṃ pittam |
tairvasālasīkāmajjaujobhiśca vāyuḥ ||
AS.ni.10.4 trayāṇāmapi doṣāṇāṃ śleṣmā prameheṣu prāk prakopamāpadyate śleṣmādhiṣṭhānatvānmūtrasya |
tadvṛddhermeda eva ca tena prathamaṃ dūṣyate 'tyantasabhāgatvāt |
tadanantaraṃ dehakledādayaḥ |
tataḥ śleṣmādikṣaye pittaṃ prabalībhavacchoṇitamapi dūṣayati |
tatkṣaye 'pi vāyurvasādīn dhātūn śarīrasya paramasārabhūtān bastimākṛṣya mūtreṇa saha visṛjati ||
AS.ni.10.5 tasmāt kaphapittavātajāḥ krameṇa sādhyayāpyāsādhyāḥ |
tathā pittajāḥ saṃsṛṣṭadoṣamedaḥsthānatvādviruddhopakramatvācca |
vātajaḥ punaḥ kṣīṇeṣu dhātuṣu mahātyayatayā viruddhopakramatvācca |
medasi tu nātiduṣṭe pittajā api sādhyatāṃ gaccheyuḥ ||
AS.ni.10.6 dhātusamparkāt punaḥ sarvameheṣu mūtramāvilaṃ bhūri ca bhavati |
doṣāṇāṃ dūṣyāṇāṃ cotkṛṣṭāpakṛṣṭasaṃyogena mūtravarṇarasasparśagandhaviśeṣādvarṇānāmiva śuklakṛṣṇādīnāṃ śabalakalmāṣādayaḥ pramehāṇāṃ prabhedā bhavanti ||
AS.ni.10.7 teṣāṃ pūrvarūpāṇyativṛddhirnakhādīnāṃ jaṭilībhāvaśca keśānāṃ mādhuryamāsyasya tālukaṇṭhaśoṣaḥ |
pipāsā malādhikyaṃ bahiḥkāye kāyachidreṣu ca śītecchā snehaḥ svedaḥ suptatā cāṅgeṣu pāṇipādadāhotimādhuryāt pipīlikopasarpaṇaṃ visragandhatā ca mūtraśarīrayoḥ śuklatā ca mūtre śvāsanidrātandrālasyaprakarṣaśca ||
AS.ni.10.8 tatra śītaṃ śvetamagandhamacchamudakamivodakamehī mehati |
ikṣurasamivātimadhuraṃ śītamīṣatpicchilāvilāmikṣumehī |
paryuṣitaṃ sāndrībhavat sāndramehī |
surātulyamupari prasannamadhaḥsāndraṃ surāmehī |
hṛṣṭaromā piṣṭamiva sāndraṃ sitaṃ ca piṣṭamehī |
śukrābhaṃ śukramiśraṃ vā śukramehī |
sarujaṃ sasikataṃ sikatāmehī |
prāyo madhuramatiśītaṃ śītamehī |
mandaṃmandaṃ śanaiḥśanaiḥ śanairmehī |
picchilaṃ tantubaddhamiva lālāmehī |
varṇagandharasasparśaiḥ srutakṣāropamaṃ kṣāramehī |
uṣṇaṃ maṣīkālaṃ kālamehī |
saphenamacchamamlaṃ cāṣapatranīlaṃ nīlamehī |
kaṭukaṃ sadāhaṃ haridrāyuktamiva hāridramehī |
visraṃ mañjiṣṭhodakavarṇamiva mañjiṣṭhāmehī |
visramuṣṇaṃ salavaṇaṃ śoṇitasaṅkāśaṃ śoṇitamehī |
vasāmiśraṃ vasāṃ vā vasāmehī |
majjamiśraṃ majjānaṃ vā majjamehī |
salasīkaṃ madhuramavegaṃ lasīkayaiva ca vibaddhamanubaddhamajasraṃ matta iva hastī sravati hastimehī ||
AS.ni.10.9 aujaḥ snigdhamadhuraṃ tadraukṣyādvāyuḥ kaṣāyatvenopasṛjati tena kaṣāyamadhurānuyātaṃ madhviva mehati madhumehī |
sa tu dvidhā kaiścidiṣyate |
dhātukṣayeṇānilakopāddoṣāvaraṇena vā |
tadāvṛto hi vāyurāhāraprasādamādāya muhurmuhuranimittaṃ doṣaliṅgāni vṛddhikṣayau cāvirbhāvayan kṛcchrasādhyaṃ madhumehaṃ pravartayati |
sarva eva copekṣyamāṇā madhumehatvamāyānti |
tasmātsarve 'pi madhumehaśabdenocyante |
yataḥ sarveṣvapi prāṅmadhiviva madhuraṃ mehati madhurarasaścāsya deho bhavatīti ||
AS.ni.10.10 tatra pratiśyāyaḥ śarīraśaithilyamarocakāvipākau prasekacchardirnidrā kāsaśca śleṣmajānāmupadravā bhavanti |
vṛṣaṇāvadaraṇaṃ bastirmeḍhratodo 'mlakaḥ pipāsā jvaro dāho mūrcchātīsāraḥ pāṇḍurogaśca pittajānām |
hṛdgraho laulyamanidratā kampaḥ śūlaṃ baddhapurīṣatvaṃ śoṣaḥ kāsaḥ śvāsaśca vātajānām ||
AS.ni.10.11 athaivamasya medaḥkledādibhirabhiṣyaṇṇadahesya doṣairanugatadhātoḥ pramehābhivṛddhau māṃsaleṣvavakāśeṣu sandhimarmasu ca pradeśaviśeṣāśrayatvāt prāṇāpahāriṇyo bhūyaḥ kaṣṭatamopadravā daśa piṭakā jāyante |
sutarāṃ cādhaḥkāye |
tadabhimukhā hi pramehiṇāṃ doṣāḥ |
tadyathā |
śarāvikā kacchapikā jālinī putriṇī vidārikā sarṣapikā masūrikālajī vinatā vidradhiśca ||
AS.ni.10.12 tatra śyāvā kledavedanāyuktā nimnamadhyonnatauṣṭhā śarāvasaṃsthānapramāṇā śarāvikā |
mahāmūlāvagāḍhārtitodā ślakṣṇā kacchapapṛṣṭhanibhā kacchapikā |
mahāśayārtitodā stabdhā snigdhasrāviṇī sūkṣmacchidrā māṃsasirājālāvṛtā jālinī |
mahatī piṭakābhiralpābhirācitā putriṇī |
kaṃṭhinā vidārīkandavadvṛttā vidārikā |
śīghrapākā mahāvedanā sarṣapākṛtipramāṇā tadvidhābhiśca piṭakābhiścitā sarṣapikā |
masūrākāra pramāṇā masūrikā |
tvacamutthāna eva dahantī sphoṭairāvṛtā visarpantī raktā kṛṣṇātitṛṇmohajvarakarī dāhabhūyiṣṭhātikaṣṭā cālajī |
mahatī nīlāvagāḍharujākledā pṛṣṭhodarānyatarādhiṣṭhānā vinatā vinatā |
vidradhistu vakṣyate pṛthageva ||
AS.ni.10.13 tāsāmādyāḥ pañcātibalaśleṣmamedaḥsambhavena mūlavyādhyekarūpatvāttadvṛddhikāritayā duḥsahāḥ |
na tvitarāḥ pittolbaṇatayālpakaphamedobhāvāt |
pramehavaśācca piṭakāsu yathāsvaṃ doṣodreko bhavatīti |
bhavati cātra ślokaḥ ||
AS.ni.10.14 prameheṇa vināpyetā jāyante duṣṭamedasaḥ |
tāvacca nopalakṣyante yāvadvastuparigrahaḥ ||
AS.ni.10.15 hāridravarṇaṃ raktaṃ vā mehaprāgrūpavarjitam |
yo mūtrayenna taṃ mehaṃ raktapittaṃ tu taṃ viduḥ ||
AS.ni.10.16 dṛṣṭvā pramehaṃ madhuraṃ sapicchaṃ madhūpamaṃ syāt dvividho vicāraḥ |
sampūraṇācchraleṣmasamudbhavaḥ syāt kṣīṇeṣu doṣoṣvanilātmako vā ||
AS.ni.10.17 sapūrvarūpāḥ kaphapittamehāḥ krameṇa ye vātakṛtāśca mehāḥ |
sādhyā na te pittakṛtāstu yāpyāḥ sādhyāstu medo yadi nātiduṣṭam ||