atha caturdaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Ci.14.1 athātaḥ pramehacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ci.14.2 prāyeṇa hi pramehiṇo 'bhiṣyaṇṇadehatvādupahatāgnerbhakṣyādipañcavidhamapyannamupayuktaṃ mūtrāya medase ca vipariṇamate |
tasmādasya tejodhātuvṛddhaye kledamedaḥ praśamanāya ca balinaḥ saṃśodhanāni prayuñjīta |
durbalasya tu saṃśamanāni |
sarvasya ca baddhamūtrāṇyamedaskarāṇyabṛṃhaṇānyagnidīpanāni balajananāni cānnapānāni |
balaṃ hi vidhinopacitamaśeṣāmayakṣayāya sampravartate ||
AS.Ci.14.3 atha saṃśodhanārhaṃ pramehiṇamādaveva bibhītakasarṣapeṅgudīkarañjanimbanikumbhānyatamatailena trikaṇṭakādinā vā yathāsvaṃ siddhena snehena priyaṅvādiśṛtena vā haviṣā snehayitvā kalpavihitaiḥ prayogairvāmayedvirecayecca ||
AS.Ci.14.4 tato jātabalaṃ mustāmaradārunāgaraprativāpena surasādikaṣāyeṇāsthāpayet |
pittottaraṃ tu nyagrodhādikaṣāyeṇa |
tataśca jāṅgalarasaiḥ krameṇa santarpayet |
atyapatarpaṇena hi pramehiṇo viśeṣeṇa mūtrakṛcchrabastimeḍhraśūlagulmātikārśyabhramādīnāṃ sambhavaḥ |
tato 'nubandharakṣaṇārthaṃ śamanārhasya ca śamanānyavacārayet ||
AS.Ci.14.5 prātaḥ sarvaprameheṣu haridrāṃ madhunā yuktāmāmalakarasena pibet |
athavā sālasaptaparṇakuṭajakapitthakampillakabibhītakarohitakakusumāni taccūrṇaṃ vā kṣaudreṇa lihyāt |
harītakīcūrṇaṃ vā |
pibedvā triphalāmustādevadāruharidrākvātham |
asanacitrakatriphalādārvīkaliṅgakānāṃ vā sakṣaudram |
tadvad guḍūcyā vā svarasamāmalakānāṃ vā ||
AS.Ci.14.6 viśeṣatastu kaphameheṣu kaṭphalamustālodhrābhayānāṃ samākṣikaṃ kaṣāyam |
tagaraviḍaṅgadviharidrāṇāṃ vā |
candanāgarukuṣṭhadevadārūṇāṃ vā |
pāṭhāgnimanthacavikātriphalānāṃ vā |
pittaprameheṣu tu lodhrasevyārjunacandanānām |
nimbāmṛtāmalakapaṭolīnāṃ vā |
śirīṣasarjārjunakesarāṇāṃ vā |
phalinīkamalotpalakiṃśukānāṃ vā |
kuṭajotpalakaṭaṅkaṭerīṇāṃ vā ||
AS.Ci.14.7 teṣvapi ca viśeṣeṇa pibedudakamehādiṣu kramāt kaṣāyaṃ pārijātasya vaijayantyāḥ saptacchadasyāriṣṭasya niśāyāḥ kakubhacandayościtrakasya pāṭhājoṅgakayoḥ khadirasya triphalāragvadhayośca madhuyutam |
pibecca sikatāmehe hiṅgupravālakailālavaṇāni madyena mūtreṇa kṣārodakena vā |
kṣāramehādiṣu triphalāyā asanādeḥ nyagrodhādeḥ śamyākasya candanamañjiṣṭhayoḥ guḍūcītindukāsthikāśmaryakharjūrāṇāṃ ca madhuyuktam |
śoṇitamehe madayantīpatrakalkaṃ ca sakṣaudraṃ śītāmbunā ||
AS.Ci.14.8 vātayeṣvapi yāpanārthaṃ kaphapittolbaṇeṣu pibet kaṣāyam |
tatra vasāmehe 'gnimanthasya |
majjamehe 'mṛtacitrakayoḥ |
kuṣṭhakuṭajapāṭhākaṭurohiṇīkalkamiśram hastamehe hastisūkarakharoṣṭrāsthikṣāram |
madhumehe kadarakhadirapurakaṣāyam ||
AS.Ci.14.9 kaphānugateṣu tu vasādimeheṣu yathāsvakaṣāyeṇa sādhitāni tailāni |
pittānugateṣu ca ghṛtāni yamakaṃ vā prayuñjīta ||
AS.Ci.14.10 etena śeṣeṣvapi meheṣu snehavikalpa ukto veditavyaḥ ||
AS.Ci.14.11 tathā kaṣāyasampṛktaiḥ snehaiḥ kaphapittamūtramedasāmanilasya copaśamo bhavati ||
AS.Ci.14.12 trikaṇṭakātiviṣābhallātakalodhravacāpicumandaghananiśājamodārjunāśmantakapaṭolasomavalkamañjiṣṭhāpadmakacandanāgarubhiśca sneho vipakvaḥ sarvamehaghnaḥ ||
AS.Ci.14.13 daśamūlaharītakīdevadārukarañjadvayadvivarṣābhūdantībhūkadambabhallātakaśaṭhīpuṣkaramūlārkamūlasnuhīmūlavaraṇamūlapippalīmūlāni pratyekaśo daśapalonmitāni yavakolakulatthaprasthatrayaṃ cāṣṭaguṇe 'mbhasi sādhayitvā pādaśeṣaṃ kaṣāyamavatārayet |
tena vacāviḍaṅgakampillakabhallātakabhārṅgīrohiṣacavikāpippalīdvayatrivṛnniculaviśvabheṣajapratīvāpaṃ ghṛtaprasthaṃ vipacet |
etaddhānvantaraṃ sarpiḥ sarvamehapiṭakākuṣṭhaviṣaśophārśogulmavidradhiplīhajaṭharaśvāsakāsavardhmapāṇḍurogavātaśoṇitonmādāpasmāraharam ||
AS.Ci.14.14 āhāraṃ ca yavavikṛtiprāyaṃ madhvāmalakopetamāhārayet |
yathāyathaṃ pramehaghnauṣadhaniryūhaiḥ subahuśo yavān bhāvayitvā saktumanthāpūpadhānālājavāṭyādīn vividhāṃśca laghūn bhakṣyānupakalpayet |
tadvacca godhūmān |
gavāśvakharajaṭharasthitaiśca yavairvaṃśayavairvā |
yavo hi baddhamūtro medaḥpittakaphaharaḥ sthairyakaraśca |
tathā śāliṣaṣṭikatṛṇadhānyāni mudgādayastiktāni śākāni jāṅgalāni ca piśitāni śūlyāni pariśuṣkāṇi pradigdhāni bhṛṣṭacaṇakopadaṃśāni vividhāsavānupānānyupayuñjīta ||
AS.Ci.14.15 lodhramūrvāśaṭhīviḍaṅgatriphalāpuṣkaramūlacāturjātakakramukacavikāyavānīśyāmābhārṅgīdviviśālābhūnimbatagaracitrakapippalīmūlakaṭurohiṇīkuṣṭhapāṭhendrayavātiviṣāplavanakhamaricāni karṣāṃśānyapāṃ kalaśe 'dhiśṛtya turyaśeṣe rase pūte jatuśṛtapurāṇaghṛtabhājanasthe 'rdhabhāgena madhu nidhāya pakṣamupekṣito 'yaṃ lodhrāsavaḥ sarvapramehakuṣṭhakilāsasthaulyārucakakṛmipāṇḍuśophārśograhaṇīdoṣānnihanti ||
AS.Ci.14.16 daśamūladantītrivṛcchyāmāśreyasīcitrakapunarnavasudhādhavaikaiṣikāgaṇḍīraguḍūcīnāṃ pṛthak pañcaviṃśatipalān bhāgāṃstriphalāḍhakaṃ ca saliladroṇairdaśabhiḥ pādaśeṣaṃ niryūhamavatārayet |
tasmin pūtaśīte śucibhājanasthe purāṇaguḍatulādvayaṃ gomūtrāḍhakamayorajordhāḍhakaṃ māgadhikāprasthaṃ kuṭajārjunakuṣṭhakṛmighnavacācitrakapalāni ca dvādaśa pratīvāpaṃ datvā māsaṃ sthāpayet |
eṣa daśamūlāriṣṭaḥ samānaḥ pūrveṇa ||
AS.Ci.14.17 asanādidravyāṇi pṛthak viṃśatipalānyambhasāṃ ghaṭāṣṭakena kvāthayet |
caturthasthitaṃ ca parisrutaṃ suśītaṃ guḍapalaśatadvayena madhvardhāḍhakena ślakṣṇapiṣṭena ca pṛthak palāṃśena vatsakādinā saṃyojya sakṣaudreṇa pippalīcūrṇenāntaḥpralipte jatusṛte ghṛtakumbhe āvāpya yavaplle nidhāpayet |
tatra ca tanūni khadirāṅgāraprataptāni trīṃścaturo vā māsānayaṃ vivṛto lohāriṣṭaḥ pūrvasmādadhikaguṇaḥ |
śīghumadhumādhavānapi ca nigadān pibet ||
AS.Ci.14.18 nivṛttamadyastu sārodakaṃ darbhāmbho madhukapitthatindukamaricānuviddhāni pānakāni rāgaṣāḍavāṃśca sārṣapikānyanupānāni ca tadvidhāni |
uṣṭrāśvatarakharapurīṣacūrṇānuviddhaṃ cāsmai dadyādaśanam ||
AS.Ci.14.19 mustāmṛtāgaṇḍīradviharidrādvisārivādvidarbhavarṣābhūtrikaṇṭakavyoṣaphalgurohiṣapallavaśyāmāsuradārukālāviḍaṅgapāṭhākampillakabhārṅgīnidigdhikādantīcitrakakaṭukairaṇḍamūlāni samāṃśānyaikadhyaṃ cūrṇayitvā taccūrṇādayaścūrṇaṃ dviguṇaṃ ślakṣṇamāvāpya madyānupānaṃ madhunāvalihyāt pibedvā sukhodakena triphalāmbhasā vā |
tena mehaplīhahalīmakapāṇḍurogaśvayathudurnāmagulmodarāṇi śīghramupaśāmyanti |
dvividhopakramaṇīyoktāṃścātisthaulyādigadayogāṃśca śīlayet |
pravṛddhamedāḥ pragāḍhavyāyāmodvartanasnānavilepanāni ca rūkṣābhirauṣadhībhiḥ ||
AS.Ci.14.20 adhanastu chatrapādatravirahito munivṛttiryojanaśatamadhikaṃ vā gacchet |
śyāmākanīvārāmatindukakapitthāśmantakaphalamūlāhāro vā mṛgaiḥ saha vaset |
gobhirvā saha tanmūtraśakṛdvṛttiḥ paribhramet |
taḍāgāni vā khanet |
kṛśaṃ tvaviruddhairbṛṃhayet ||
AS.Ci.14.21 śarāvikādyāstu apakvāḥ śophavadupācaret |
pakvāśca vraṇavat |
pūrvarūpeṣveva tu tāsāṃ pāne vanaspatikaṣāyaṃ bastamūtraṃ copadiśanti |
tīkṣṇaṃ ca saṃśodhanaṃ |
durvirecyā hi mehino bhavanti medobhivyāptadehatvāt |
tailaṃ ca vraṇaropaṇārthamelādau kurvīta |
āragvadhādeḥ kaṣāyamudvartane |
asanādeḥ pariṣecane |
vatsakādeḥ pānabhojaneṣu ||
AS.Ci.14.22 pāṭhācitrakaśārṅgeṣṭākṣudravṛhatīsārivāsomavalkasaptaparṇāragvadhakuṭajamūlacūrṇaṃ madhunālihyānnavāyasaṃ vā |
asanādivargasya kaṣāyaṃ pādaśeṣaṃ parigṛhya parisrāvya ca punaḥ priyaṅgvāmalakalodhradantīkṛṣṇāyastāmracūrṇāvāpaṃ darvīpralepinamavatārayet taṃ yathābalamavalihyāt |
yathāsvaṃ ca pramehaghnauṣadhaniryūhairbhāvitaśilājatutulopayuktā sarvamehān sapiṭakānapakarṣatīti ||
AS.Ci.14.23 bhavati cātra
māgadhīmadhukaṃ ledhraṃ kuṣṭhamelāhareṇavaḥ |
samaṅgā dhātakīpuṣpaṃ sārivā rajanīdvayam ||
AS.Ci.14.24 priyaṅgavaḥ sarjarasaḥ padmakaṃ padmakesaram |
mātuluṅgasya patrāṇi madhūcchiṣṭaṃ sasaindhavam ||
AS.Ci.14.25 taistailaṃ siddhamabhyaṅgācchodhayedropayeta ca |
duṣṭāruḥpiṭakāgaṇḍagaṇḍamālābhagandarān ||
AS.Ci.14.26 piṭakāḥ sādhayecchīghnaṃ tā hyasūn ghnanti mehinaḥ |
anuśeṣānapi bhiṣagyathābalamupadravān ||
AS.Ci.14.27 sarvajatvānmahāmarmasaṃśrayādanuṣaṅgataṃ |
subahūpadravatvācca prameho dāruṇe gadaḥ ||