atha aṣṭādaśo 'dhyāyaḥ |
AS.Ci.18.1 athātaḥ pāṇḍurogacikitsitaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Ci.18.2 pāṇḍvāmayinamādau kalyāṇakapañcagavyatiktakānāmanyatamaṃ sarpiḥ pāyayet |
dāḍimasārataḥ kuḍavaṃ dhānyakārdhakuḍavaṃ pippalyaṣṭamikāṃ śuṇṭhīcitrakayośca palaṃ palamekataḥ kalkīkṛtya toyāḍhake viṃśatipalaṃ ghṛtasya siddhaṃ hṛtpāṇḍurogagulmaplīhārśaḥśvāsakāsamūḍhavātavātakaphārtiharamagnidīpanaṃ vandhyānāṃ sammataṃ duḥkhaprasavinīnāṃ ca ||
AS.Ci.18.3 durālabhācandanapaṭolatrāyamāṇāguḍūcīkirātatiktarohiṇīghananiśādvayendrayavadevadāruparpaṭakājamodaiḥ kārṣikaiḥ kṣīrāḍhake ghṛtaprasthaṃ sādhayet |
pāṇḍurogakāmalāraktapittajvaradāhāsṛgdaravisphoṭaśvayathubhagandarārṇoghnam ||
AS.Ci.18.4 snigdhaṃ cainaṃ tīkṣṇirvāmayet |
punaśca snigdhaṃ mūtrayuktaṃ gavyaṃ māhiṣaṃ vārdhamāsaṃ payaḥ pāyayet |
māgadhikāśṛtaṃ vā |
mūtrasiddhāṃ vā triphalām |
saptāhaṃ mūtreṇa vā harītakīḥ kalkitāḥ |
svarṇakṣīrībhadradrārunāgaraśyāmātrivṛnmūlāni tenaiva vā kvathitāni |
ebhirvā śṛtaṃ payaḥ ||
AS.Ci.18.5 vatsakabījaviśālākuṣṭhakaṭukādārumustānāṃ samā bhāgāḥ mūrvābhāgadvayamativiṣābhāgārdhaṃ ca cūrṇitaṃ sukhāmbunā pītvā kṣaudramanulihyāt |
etat pāṇḍukāmalājvrārucigulmānāhāmavātaraktapittakāsaśvāsānapohati ||
AS.Ci.18.6 trikaṭukakālatilalohairvā mākṣikadhātutulyairmākṣikeṇavaṭakāvyoṣakāgniviḍaṅgabhāgā nava nava cāyasacūrṇabhāgā madhughṛtābhyāṃ takreṇoṣṇodakena vopayuktā hṛtpāṇḍurogakāmalākuṣṭhārśaḥśophodaraplīhamehaharāḥ ||
AS.Ci.18.7 mākṣikadhātucavikādārudārvītvaggranthikān triphalādīni ca nava vicūrṇya cūrṇāddviguṇaṃ ca suślakṣṇaṃ pṛthaṅmaṇḍūraṃ tato gomūtraṃ sarvato 'ṣṭaguṇaṃ paktvā tasmiṃstat kṣipet |
anantaraṃ ca vaṭakān kuryāt |
te takrānupānamabhyastāḥ paramauṣadhaṃ pāṇḍvāmayināṃ śophārśaḥkuṣṭhakāmalāmehaplīhāḍhyavātakaphārtānāṃ ca ||
AS.Ci.18.8 śilājatutāpyarūpyāyomalāḥ pṛthak pañcapalikāstriphalādayaśca vigataghanāḥ palāṃśāḥ ślakṣṇarajasaḥ sitopalāpalāṣṭakayuktāḥ kṣaudradrutā yogarājaḥ |
kulatthādiyūṣāśinā yathāgnyabhyavahṛtaḥ samānaḥ pūrveṇa |
yakṣmaviṣaviṣajvarakāsaśvāsāpasmāraharaśca ||
AS.Ci.18.9 triphalākuṭajaphalaghanapaṭolapicumandamahauṣadhakaṣāyairmāsamardhamāsaṃ vā bhāvitānyaṣṭau śilāhvayapalāni samasitānyupakulyātugākṣīrīdhātrīphalakarkaṭakaśṛṅgyaḥ pṛthak palāṃśāḥ nidigdhikāphalamūlayoḥ palaṃ trijātakatrikarṣaṃ ca kṣaudratripalayuktān vaṭakān vartayet |
te dāḍimāmbukṣīrarasasalilasurāsavānyatamānupānā vajrābhidhānā vajramivānantaroktān rogān dārayanti |
hṛdrogagalarogagarodarāsṛgdarabhagandaragulmavardhmaśukramūtradoṣāṃśca ||
AS.Ci.18.10 drākṣāpippalīprasthadvayaṃ śarkarārdhatulāṃ tavakṣīrīnāgaramadhukāni ca dvipalikāni cūrṇayitvāmalakarasadroṇe prakṣipya mṛdvagninā pacet |
lehībhūte śīte ca tasmin madhuprasthamāvapet |
trisugandhikasya karṣatrayaṃ ca cūrṇīkṛtya darvyā parighaṭya jātīpuṣpādivāsite mṛdbhāṇḍe nidadhyāt |
ayaṃ drākṣāleha upayujyamānaḥ pāṇḍvāmayahṛdrogakāmalāhalīmakajvaragulmodaraśophodāvartādīnaparānapi virekasādhyān vyādhīn prasahya vāyurivābhrāṇyapaharati ||
AS.Ci.18.11 bhojanaṃ tu sātmyataḥ śāliyavagodhūmamudgajāṅgalamāṃsāni payo ghṛtaṃ vṛṣapaṭolavetaparpaṭaśākaṃ drākṣādāḍimakharjūrāmalakarasāni |
pānamanupañcamūlasiddhaṃ vāri vātādhike |
ghanadrīberaśuṇṭhīsādhitaṃ pittottare |
śleṣmaṇyariṣṭasīdhumārdvīkāsavāḥ |
sarvatra vā takram ||
AS.Ci.18.12 bījakasāraprastham |
varāyāḥ palāni pañcaviṃśatiḥ |
pañca drākṣāyā balāyāḥ sapta jaladroṇe paktvā pādaśeṣaṃ tebhyo rasamādāya pūtaśīte 'smin śarkarātulāṃ madhuprasthaṃ karṣāṃśāni ca cūrṇitāni vyoṣavyāghranakhośīrakramukailāvālukakuṣṭhamadhukāni nikṣipya ghṛtabhājane sarvamaikadhyaṃ yavapalle grīṣme daśarātraṃ viṃśatirātraṃ śīte sthāpayet |
ayaṃ bījakasārāriṣṭaḥ pāṇḍukāmalāmehahṛdrogavātaśoṇitaviṣamajvarārocakakāsaśvāsān nibarhati ||
AS.Ci.18.13 gaṇḍīrataroḥ samūlapuṣpaśākhasya tulāmāharet |
ardhatulāṃ daśamūlasya triphalāyāḥ pṛthagardhaprastha kuṭajatvacaśca |
kuḍavāṃśān mustāruṣkarakṛmighnendrayavān |
pālikān pāṭhādantīmadhurasārāsnāśaṭhīcitrakān |
mṛdvīkārdhaprasthaṃ ca ṣoḍaśaguṇe pādaśeṣamambhasi vipācya rasamādadīta |
taṃ pūtaśītaṃ sitopalātulādvayena lohacūrṇaprasthena ca yuktaṃ māgadhikārdhaprasthena ślakṣṇapiṣṭena granthikapalenārdhapalikaiśca maricaviḍaṅgailavālukaiḥ pralipte ghṛtakumbhe nidhāpayet |
māsamātraṃ sthito 'yaṃ gaṇḍīrāriṣṭo 'dhikaguṇaḥ pūrvasmāt |
granthyarbudakṛmiharaśca ||
AS.Ci.18.14 athavā cavyakuṣṭhacitrakapralipte bhājane mastudroṇaṃ guḍatulāṃ pippalīprasthatrayaṃ triphalāprasthatrayaṃ viḍaṅgaprasthatrayaṃ kuḍavāṃśāṃśca maricaparūṣakadrākṣākāśmaryaphalendrayavān dvipalikāni ca dantīcitrakabhallātakāni cūrṇitāni prakṣipet |
tato yavapallasthaṃ pakṣamupekṣya yathābalaṃ pibet |
eṣa mastvariṣṭaḥ pāṇḍurogamehasthaulyamedorśograhaṇīplīhaśophodarabhagandaraharaḥ |
paramaṃ cāgnidīpana iti ||
AS.Ci.18.15 bhavati cātra |
pāṇḍurogapraśāntyarthaṃ vihitaṃ yaccikitsitam |
vikalpyametadviduṣā pṛthagdoṣabalaṃ prati ||
AS.Ci.18.16 snehaprāyaṃ pavanaje tiktaśītaṃ tu pattike |
ślaiṣmike kaṭurūkṣoṣṇaṃ vimiśraṃ sānnipātike ||
AS.Ci.18.17 mṛdaṃ nirghātayet kāyāttīkṣṇaiḥ saṃśodhanaiḥ puraḥ |
balādhānāni sarpīṃṣi śuddhe koṣṭhe tu yojayet ||
AS.Ci.18.18 vyoṣabilvadvirajanītriphalādvipunarnavam |
mustānyayorajaḥ pāṭhā viḍaṅgaṃ devadāru ca ||
AS.Ci.18.19 vṛścikālī ca bhārṅgī ca sakṣīraistaiḥ śṛtaṃ ghṛtam |
sarvān praśamayatyāśu vikārān mṛttikākṛtān |
tadvat kesarayaṣṭyāhvapippalīkṣīraśādvalaiḥ ||
AS.Ci.18.20 mṛddveṣaṇāya tallaulye vitaredbhāvitāṃ mṛdam |
viḍaṅgenātiviṣayā pāṭhayā nimbapallavaiḥ ||
AS.Ci.18.21 vārtākaiḥ kaṭurohiṇyā kauṭajairmūrvayāthavā |
mṛdbhedābhinnadoṣānugamādyojyaṃ ca bheṣajam ||
AS.Ci.18.22 kāmalāyāṃ tu pittaghnaṃ pāṇḍurogāvirodhi yat |
pathyāśatarase pathyāvṛntārdhaśatakalkitaḥ |
prasthaḥ siddho ghṛtād gulmakāmalāpāṇḍurogajit ||
AS.Ci.18.23 dantīcatuṣpalarase piṣṭairdantīśalāṭubhiḥ |
ghṛtaprasthaḥ śṛtastadvat plīhāśvayathujicca saḥ ||
AS.Ci.18.24 purāṇasarpiṣaḥ prastho drākṣārdhaprasthasādhitaḥ |
kāmalāgulmapāṇḍvartijvaramehodarāpahaḥ ||
AS.Ci.18.25 haridrātriphalānilbabalāmadhukasādhitam |
sakṣīraṃ māhiṣaṃ sarpiḥ kāmalāharamuttamam ||
AS.Ci.18.26 gomūtre dviguṇe dārvīkalkārdhapalasādhitaḥ |
dārvīpañcapalakvāthe kalke kālīyake paraḥ ||
AS.Ci.18.27 māhiṣātsarpiṣaḥ prasthaḥ pūrvaḥ pūrve paraḥ pare |
siddhaṃ kālīyakakvāthe saniśaṃ cottare hitam ||
AS.Ci.18.28 āragvadhaṃ rasenekṣorvidāryāmalakasya vā |
satryūṣaṇaṃ bilvamātraṃ pāyayet kāmalāpaham ||
AS.Ci.18.29 pibennikumbhakalkaṃ vā dviguḍaṃ śītavāriṇā |
kumbhasya cūrṇaṃ sakṣaudraṃ traiphalena rasena vā |
saśarkarāṃ tribhāṇḍīṃ vā gavākṣīṃ vā prayojayet ||
AS.Ci.18.30 triphalāyā guḍūcyā vā dārvyā nimbasya vā rasam |
prātaḥ prātarmadhuyutaṃ kāmalārtāya yojayet ||
AS.Ci.18.31 tilapiṣṭanibhaṃ yastu kāmalāvān sṛjenmalam |
kapharuddhapathaṃ tasya pittaṃ kaphaharairjayet ||
AS.Ci.18.32 rūkṣaśītagurusvāduvyāyāmacalanigrahaiḥ |
kaphasammūrchito vāyuryadā pittaṃ bahiḥ kṣipet ||
AS.Ci.18.33 hāridranetramūtratvakśvetavarcāstadā naraḥ |
bhavetsāṭopaviṣṭambho guruṇā hṛdayena ca ||
AS.Ci.18.34 daurbalyālpāgnipārśvārtihidhmāśvāsārucijvaraiḥ |
krameṇālpe 'nuṣajyeta pitte śākhāsamāśrite ||
AS.Ci.18.35 rasaistaṃ rūkṣakaṭvamlaiḥ śikhitittiridakṣajaiḥ |
śuṣkamūlakajairyūṣaiḥ kulatthotthaiśca bhojayet ||
AS.Ci.18.36 bhṛśāmlatīkṣṇakaṭukalavṇoṣṇaṃ ca śasyate |
sabījapūrakarasaṃ lihyādvyoṣaṃ tathāśayam ||
AS.Ci.18.37 svaṃ pittameti tenāsya śakṛdapyanurajyate |
vāyuśca yāti praśamaṃ sahāṭopādyupadravaiḥ |
nivṛttopadravasyāsya kāryaḥ kāmaliko vidhiḥ ||
AS.Ci.18.38 gomūtreṇa pibet kumbhakāmalāyāṃ śilājatu |
māsaṃ mākṣikadhātuṃ vā kiṭṭaṃ vātha hiraṇyajam ||
AS.Ci.18.39 guḍūcīsvarasakṣīrasādhitena halīmakī |
mahiṣīhaviṣā snigdhaḥ pibeddhātrīrasena tu ||
AS.Ci.18.40 trivṛtāṃ tadvirikto 'dyāt svādu pittānilāpaham |
drākṣālehaṃ ca pūrvoktaṃ sarpīṃṣi madhurāṇi ca ||
AS.Ci.18.41 yāpanān kṣīrabastīṃśca śīlayetsānuvāsanān |
mārdvīkāriṣṭayogāṃśca pibedyuktyāgnivṛddhaye ||
AS.Ci.18.42 kāsikaṃ cābhayālehaṃ pippalīṃ madhukaṃ balām |
payasā ca prayuñjīta yathādoṣaṃ yathābalam |
pāṇḍurogeṣu kuśalaḥ śophoktaṃ ca kriyākramam ||