Vedāprāmāṇyasiddhi
IB.1.14.7 yasya yatra pratibaIA.1.14 ndho nāsti na tasya R 99.1
tatra prāmāṇyam |
yathā dahane apratibaddhasya rāsabhasya |
apratibaddhāś ca 1vaidikāḥ | śabdāḥ bahirartha iti vyāpakā
nupalabdhiḥ |
na tāvad ayam asiddho hetuḥ | śabdānām artheṣu2 vastutaḥ pra
tibandhābhāvāt | pratibaddhasvabhāvatā hi pratibandho | na
ca sā nirnibandhanā sarveṣāṃ sarvatra pratibaddhasvabhāvatā
prasaṅgāt | nibandhanaṃ cāsyās tādātmyatadutpattibhyām anyan
nopapadyate3 | atatsvabhāvasyātadutpatteś ca tatrāpratiba
ddhasvabhāvatvāt | na ca4 śabdānāṃ bahirarthasvabhāvatāsti
bhinnapratibhāsāvabodhaviṣayatvāt | nāpi śabdā bahirarthād
upajāäyante | artham antareṇāpi puruṣasyecchāpratibaddha
vṛtteḥ | śabdasyotpādadarśanāt |
nanu yogyatayaiva kiṃcit kvacit5 pratibaddhasvabhāvam
upalabhyate | ya IB.2.10 thā cakṣurindriyaṃ rūpe | cakṣuḥ
khalu vyāpāryamāṇaṃ rūpam evopalambhayati | tathaite6 vaidikāḥ
śabdāḥ tādātmyatadutpattiviyuktā api yogyatāmātreṇātīndriyam
artham avabodhayiṣyanti7 | tat kathaṃ tādātmyatadutpattivira
hamātreṇāpratibandho8 yeneyaṃ9 vyāpakānupalabdhiḥ sidhyed23-10
iti10 |
naiṣa11 doṣaḥ | yataś cakṣurindriyam api rasādiparihāreṇa
rūpa eva prakāśakatvena pratiniyataṃ tatkāryatvāt | rūpaṃ
hi cakṣur upakaroti | na hi12 sattāmātreṇa cakṣū rūpaṃ pra
kāśayati | vyavahitasyāpi rūpopalabdhiprasaṅgāt | tasmād rūpād
24
yogyadeśasaṃnihitāt tajñānajananayogyatām āsādya cakṣū rūpa
viñānam13 utpādayat tatkāryam iti vyaktam avasīyate | anyathā
tadupakārānapekṣasya tasyāpi tatprakāśananiyamo nopapadya
R 100 IA.2.10 te | na hy anupakāryatvāviśeṣe14 cakṣū rūpasyaiva
prakāśakaṃ na rasāder iti 15niyamo ghaṭām upaiti | ayam eva
tarhi niyamaḥ kuto16 yad17 rūpeṇaiva cakṣur upakartavyaṃ na
rasādineti |
yadi vastuvaśād eva rūpam upakaroti na rasādikaṃ hanta
tarhi yathopakāryatvapratiniyamaḥ18 | svābhāvikaś19 cakṣuṣo20
rūpeṇa tathā śabdānām api svābhāvika evāstu bahirarthapra
tyāyananiyama iti |
atrocyate | na cakṣuṣaḥ svābhāviko rūpopakāryatāprati
niyamaḥ21 | kasyacid vastunaḥ svābhāvikatvānupapatteḥ | tathā
hi svābhāvikatvaṃ vastudharmasyābhyanujānānāḥ22 paryanuyokta
vyaḥ23 | kiṃ svābhāvika iti svato bhavati | āhosvit parato
bhavati24 | 25kiṃ vāhetuka eva |
yadi tāvat26 svato bhavati tad asaṅgataṃ svātmani kriyāviro
dhāt | athāhetukaḥ27 | tad ayuIB.2.11 ktam | ahetor deśā
diniyamāyogāt | tasmān na svābhāviko rūpopakāryatāpratiniyamaḥ
cakṣuṣaḥ | kiṃnibandhanas tarhi | svahetupratibaddha iti
brūmaḥ | cakṣuḥ khalu svahetunā janyamānaṃ tādṛśam eva janitaṃ
yad rūpopakartavyam eva bhavati | rūpam api tādṛśam eva sva
hetunā janitaṃ yat tadupakārakasvabhāvam |
śabdānām api sa svabhāvaḥ svahetupratibaddha eva28 yenaite
bāhyārthāvyabhicāriṇa iti cet |
na śakyam29 abhidātuṃ nityatvābhyupagamād vedavākyānām |
athānityatvam30 abhyupagamyāyam ākṣepaḥ parihartum iṣyate |
tad api duṣkaraṃ doṣāntaraprasaṅgāt | yadi svahetunaiva te
25
niyatārthopadarśanaśaktimanto31 janitās tadāvyutpannasamaya
syāpi svārtham avabodhayeyuḥ | yathā cakṣuḥ svaheto32 rūpa
prakāśakam utpannaṃ sat prakāśayaty eva rūpam asaṅketa IA.2.11
vido 'pi | na ca śabdād uccaritād api33 prāgapratītasamayasyāpy34
arthaviśeṣāvagamaḥ35 samasti | tasmān na svahetupratibaddhaś
cakṣurāder36 iva śabdānām arthapratipādananiyama iti niścayaḥ |
atha svahetubhir evāyam īdṛśas teṣāṃ datto37 niyogaḥ38 |
yena te saṅketaviśeṣasahāyā eva kam apy artham avabodhayanti |
na tarhi saṅketaparāvṛttau39 padārthāntaravṛttayo bhave
yuḥ | yadi hy ayam agnihotraśabdaḥ saṅketāpekṣo yāgaviśeṣapra
tipādakaḥ40 kathaṃ saṅketānyatvenārthāntaraṃ pratipādayati |
na hi kṣityādyapekṣeṇa bījena svahetor aṅkurajanakasvabhāve
notpannena41 rāsabhaḥ śakyo janayituṃ | tathā śabdo 'pi
yadarthapratipādananiyatas tam eva prakāśayet |
atha tattatsaṅketāpekṣas tattadarthapratyāyanayogya evā
yaṃ jāta iti ucyate |
tad api na prastutopayogi | na hy evam asya prāmāṇyam
avatiṣṭhate | yadā hi saṅketād42 anyapuruṣārthapratipādanam43
api saṃbhāvyata eva | tadā na IB.2.13 śakyam upakalpayituṃ
kim ayam abhimatasyaivārthasya dyotako na veti |
tarhi vācyavācakalakṣaṇaḥ arthaśabdayoḥ saṃbandho bhavi
syati | tathā cāha
26
nanu tasya vāstavatve asaṅketavido 'py45 arthapratipattir46
bhaved ity uktam47 | saṅketāpekṣāyāṃ cārthāntare48 na pravarta
nta 49 ityādy 50 abhihitam51 | ataḥ pūrvam evāyaṃ pratyākhyāto
vācyavācakalakṣaṇaḥ saṃbandhaḥ | tasmān na bahirarthe prati
bandhaḥ śabdānām iti nirṇayaḥ |
tataś ca nāsiddho hetuḥ |
nāpi viruddho viparyayavyāptyabhāvāt52 | tadabhāvaś ca sapakṣe
vṛttyupadarśanāt | na hi viruddhasya sādhyadharmavati53 dharmiṇi
sadbhāvo yuktaḥ | sādhyaviparyayasya tatrābhāvāt54 | na ca vyā
pakam antareṇa vyāpyasya saṃbhavaḥ | tatpracyutiprasaṅgat55 ||
IA.2.13 nāpy anaikāntiko 'yaṃ56 hetur viparyaye bādhakasadbhā
vāt57 | prāmāṇyapratiṣedhe58 sādhye59 prāmāṇyam eva vipakṣaḥ |
na ca tasmin pratibandhābhāvalakṣaṇo hetur asti | svaviruddhena
pratibandhena vyāptatvāt | na khalv ayaṃ prādeśikaḥ pramāṇa
śabdaḥ ñāneṣu nirnibandhana eva | sarvañāneṣu pramāṇavya
padeśaprasaṅgāt60 | nibandhanaṃ ca svaviṣayapratibandhād anyan
nopapadyate | tasmāt pramāṇasya pramāṇavyapadeśaviṣayatvaṃ
svaviṣayapratibandhasadbhāvena61 vyāptam| ato viruddhavyā
ptopalambhena62 vipakṣavyavacchedasiddher nānaikāntiko hetuḥ |
na cānyo doṣaḥ saṃbhavī | tasmān nirastāśeṣadoṣeṇa hetunā yat
prasiddhaṃ tad upādeyam eva satām iti |
-
bahirarthe vaidikāḥ śabdāḥ R
↩ -
fehlt R
↩ -
nopalabhyate R
↩ -
hi R
↩ -
fehlt R
↩ -
tathaivaite R
↩ -
bodha° R
↩ -
tādātmyi° MS
↩ -
yenaivaṃ R
↩ -
sidhyatīti R
↩ -
neṣa MS
↩ -
fehlt R
↩ -
rūpañā° R
↩ -
°tvaviśeṣe MS
↩ -
ghaṭām upaiti niyamaḥ R
↩ -
°taḥ MS
↩ -
fehlt MS
↩ -
°kāryatvaṃ prati° R
↩ -
fehlt R
↩ -
ca cakṣu° MS irrtümliche Verdoppelung von ca
↩ -
°kāryatāniyamaḥ R
↩ -
°syānujā° R
↩ -
praṣṭavyaḥ R
↩ -
fehlt R
↩ -
athāhetutaḥ R
↩ -
fehlt R
↩ -
°taḥ R
↩ -
fehlt R
↩ -
śakyam eva R
↩ -
atha ni° MS
↩ - ↩
-
svahoto MS
↩ -
fehlt R
↩ -
saṃmayasyāpy MS
↩ -
artha fehlt R
↩ -
cf. 24, fn. 8
↩ -
svabhāvo datto R
↩ -
svabhāvo datto R
↩ -
saketaparāvṛtto MS
↩ -
°naḥ MS
↩ -
°janana° R
↩ -
saṅketenāpuru° R
↩ -
saṅketenāpuru° R
↩ -
unidentifiziert
↩ -
yo MS
↩ -
arthapratīta MS
↩ -
cf. 25.2-4
↩ -
vā ar° MS
↩ - ↩
- ↩
-
avihitam MS; cf. 25. 9
↩ -
°vyāptyasaṃbhavāt MS
↩ -
sādharmyavati R
↩ -
tatra saṃbhavāt MS
↩ -
°cyutisaṃbhavāt MS
↩ -
fehlt R
↩ -
bādhakapramāṇasaṃbhavāt R
↩ -
°pratiprati° MS
↩ -
hi sādhye R
↩ -
prāmāṇya° R
↩ -
°pratibandhena R
↩ -
pramāṇe dharmiṇi vipakṣe prāmāṇyasya viruddhavyāptasyopalambhena vipakṣe vyava° R
↩