Adhyāya 14
agnimāndyaṃ jvaraḥ śaityaṃ vāntiḥ śoṇitapūyayoḥ /
sattvahāniśca daurbalyaṃ rājarogasya lakṣaṇam // VRrs_14.1 //
rasasya tulyabhāgena hemabhasma prakalpayet /
tālakaṃ gandhakaṃ tutthaṃ mākṣikaṃ rasakaṃ śilām // VRrs_14.2 //
rasasāmyena yuñjīta tutthaṃ bhasmīkṛtaṃ nyaset /
vahnau bhasmīkṛtaṃ cetthaṃ mayūrakasututthakam // VRrs_14.3 //
kiṃciṭ ṭaṅkaṇakaṃ dattvā mārjārasya viśā yutam /
prathamaṃ puṭayed dadhnā dvitīyaṃ madhunā saha // VRrs_14.4 //
tālakaṃ śodhayedagre kūṣmāṇḍakṣārapācanāt /
taile pacettataḥ samyak cūrṇe vā pariśodhayet // VRrs_14.5 //
gandhakaṃ śodhayeddugdhe rasakaṃ naravāriṇā /
mākṣikaṃ sindhusaṃyuktaṃ bījapūrarase pacet // VRrs_14.6 //
jayantīdravasampiṣṭāṃ śilāṃ tatraiva pācayet /
ekīkṛtya tataḥ sarvam arkakṣīreṇa mardayet // VRrs_14.7 //
jayantībhṛṅgarājābhyāṃ vāsāpāṭhākṛśānubhiḥ /
agastilāṅgalībhyāṃ ca pratyekaṃ divasaṃ śanaiḥ // VRrs_14.8 //
tatastu golakaṃ baddhvā pacetpūrvavadāhṛtaḥ /
cūrṇayitvā tataḥ samyag bhāvayedārdrakāmbunā // VRrs_14.9 //
saptadhā vyoṣaniryāsai rasaḥ kanakasundaraḥ /
guñjādvayaṃ trayaṃ vāsya rājayakṣmāpanuttaye // VRrs_14.10 //
madhunā pippalībhiśca maricairvā ghṛtānvitaiḥ /
lehayedrogiṇaṃ vaidyo balāvasthāviśeṣavit // VRrs_14.11 //
jayapālarajobhirvā śuṇṭhyā gavyaghṛtāktayā /
dadīta śūline prājño gulmine ca viśeṣataḥ // VRrs_14.12 //
kādivarjyaṃ caretpathyaṃ hṛdyaṃ balyaṃ ca pūrvavat /
sannipāte dadītainamārdrakadravasaṃyutam /
guḍūcītriphalākvāthaiḥ saṃskṛto guggulurvaraḥ // VRrs_14.13 //
rasabhasma trayo bhāgā bhāgaikaṃ hemabhasmakam /
mṛtatāmrasya bhāgaikaṃ śilāgandhakatālakam // VRrs_14.14 //
pratibhāgadvayaṃ śuddhamekīkṛtya vicūrṇayet /
varāṭānpūrayettena ajākṣīreṇa ṭaṅkaṇam // VRrs_14.15 //
piṣṭvā tena mukhaṃ ruddhvā mṛdbhāṇḍe tannirodhayet /
śuddhaṃ gajapuṭe pacyāccūrṇayetsvāṅgaśītalam // VRrs_14.16 //
raso rājamṛgāṅko+ayaṃ caturguñjaḥ kṣayāpahaḥ /
daśapippalikākṣaudrairmaricaikonaviṃśatiḥ /
saghṛtairdāpayedvaidyo rogarājapraśāntaye // VRrs_14.17 //
śaṅkhasya valayānniṣkaṃ caturniṣkaṃ varāṭakam /
niṣkārdhaṃ nīlatutthasya sarvatulyaṃ tu gandhakam // VRrs_14.18 //
gandhatulyaṃ mṛtaṃ nāgaṃ nāgatulyaṃ mṛtaṃ rasam /
ṭaṅkaṇaṃ rasatulyaṃ syānmardyaṃ pācyaṃ mṛgāṅkavat /
rājayakṣmaharaḥ so+ayaṃ nāmnā śaṅkheśvaro mataḥ // VRrs_14.19 //
śaṅkhanābhiṃ gavāṃ kṣīraiḥ peṣayenniṣkaṣoḍaśa /
tena mūṣā prakartavyā tanmadhye bhasmasūtakam // VRrs_14.20 //
niṣkārdhaṃ gandhakāttrīṇi cūrṇīkṛtya vinikṣipet /
ruddhvā tadveṣṭayedvastre mṛttikāṃ lepayedbahiḥ // VRrs_14.21 //
śoṣyaṃ gajapuṭe pacyānmūṣayā saha cūrṇayet /
guñjaikamanupānena kṣayaṃ hanti mṛgāṅkavat // VRrs_14.22 //
dviniṣkaṃ bhasma sūtasya niṣkaikaṃ svarṇabhasmakam /
śuddhagandhakaniṣkau dvau cūrṇayitvā citrakadravaiḥ // VRrs_14.23 //
dviyāmānte viśoṣyātha tena pūryā varāṭikāḥ /
varāṭānmṛṇmaye bhāṇḍe ruddhvā gajapuṭe pacet // VRrs_14.24 //
svāṅgaśītaṃ vicūrṇyātha poṭalīṃ hemagarbhitām /
mṛgāṅkavaccaturguñjaṃ bhakṣitaṃ rājayakṣmanut // VRrs_14.25 //
svayamagnirasaṃ khādettriniṣkaṃ rājayakṣmanut // VRrs_14.26 //
bhasmasūtābhralohānāṃ śilājatuviṣaṃ samam /
guḍūcītriphalākvāthaiḥ saṃskṛtaṃ gugguluṃ tathā // VRrs_14.27 //
mṛtaṃ nepālatāmraṃ ca sūtasthāne niyojayet /
ekīkṛtya dviguñjaṃ tadbhakṣayedrājayakṣmanut // VRrs_14.28 //
pañcāmṛtaraso nāma hyanupānaṃ ca pūrvavat // VRrs_14.29 //
haretkṣīrājagandhābhyāṃ jayantī vā kṣayāpahā // VRrs_14.30 //
tulyaṃ pāradagandhakaṃ trikaṭukaṃ tābhyāṃ rajaḥ kambujaṃ taistulyaṃ ca
bhavetkapardabhasitaṃ syātpāradāṭṭaṅkaṇam /
pādāṃśaṃ sakalaiḥ samānamaricaṃ lihyātkramātsājyakaṃ yāvanniṣkamitaṃ
bhavetpratidinaṃ māsātkṣayaḥ śāmyati // VRrs_14.31 //
rasasya bhasmanā hema pādāṃśena prakalpayet /
gandhakaṃ dviguṇaṃ dattvā mardayeccitrakāmbunā // VRrs_14.32 //
carācarāsye sampūrya ṭaṅkaṇena nirudhya ca /
bhāṇḍe cūrṇapralipte+atha kṣiptvā rundhīta mṛtsnayā // VRrs_14.33 //
śoṣayitvā puṭedgarte+aratnimātre +aparāhṇake /
svāṅgaśītalam uddhṛtya cūrṇayitvātha vinyaset // VRrs_14.34 //
eṣa lokeśvaro nāma puṣṭivīryavivardhanaḥ /
guñjācatuṣṭayaṃ sājyaṃ maricaiśca samanvitam // VRrs_14.35 //
khādetparamayā bhaktyā lokeśe sarvadarśinī /
aṅgakārśye+agnimāndye ca raso+ayaṃ kāsahikkayoḥ // VRrs_14.36 //
marīcairghṛtasaṃyuktaiḥ pradātavyo dinatrayam /
lavaṇaṃ varjayettatra sājyaṃ sadadhi bhojanam // VRrs_14.37 //
ekaviṃśaddinaṃ yāvanmaricaṃ saghṛtaṃ pibet /
pathyaṃ mṛgāṅkavaddeyaṃ śayītottānapādataḥ // VRrs_14.38 //
vamane sampravṛtte tu guḍūcīdravamāharet /
madhunā pāyayetsārdhaṃ dagdhavṛntākamāśayet // VRrs_14.39 //
snānaṃ śītalatoyena mūrdhni dhārāṃ vinikṣipet /
jāte śleṣmavikāre tu kadalīphalamāharet // VRrs_14.40 //
bhṛṣṭvā tanmaricaiḥ sārdhaṃ bhojayecchleṣmanuttaye /
ārdrakaṃ madhumiśraṃ vā guḍārdrakamatho+api vā // VRrs_14.41 //
bhṛṣṭvā kustumbarīmāṣānnistuṣāṃścūrṇayettataḥ /
śarkarāghṛtasammiśrāndadītāruciśāntaye // VRrs_14.42 //
bhṛṣṭvā kustumbarīṃ samyag ghṛte śarkarayā pibet /
elāṃ maricasaṃyuktāṃ yāvad vāntiḥ praśāmyati // VRrs_14.43 //
ajamodaṃ viḍaṅgaṃ ca piṣṭvā takreṇa pāyayet /
kṛmikopapraśāntyarthaṃ kvāthaṃ vātaghnamustayoḥ // VRrs_14.44 //
saṃskṛtya dugdhikāṃ vahnau vireke ca prayojayet /
īṣadbhṛṣṭvā jayācūrṇaṃ madhunā khādayenniśi // VRrs_14.45 //
aṅgatode ghṛtenāṅgaṃ mardayitvoṣṇavāriṇā /
snāpayedrogiṇaṃ vaidyo lokanāthaṃ rasaṃ smaran // VRrs_14.46 //
śaṃkhasya valayaṃ niṣkaṃ caturniṣkaṃ varāṭikāḥ /
karṣāṃśaṃ nīlatutthaṃ ca tālaṃ gandhāśmaṭaṅkaṇam // VRrs_14.47 //
tutthaṃ nāgarasaṃ cārdhaṃ niṣkāṃśaṃ pūrvavatpuṭet /
varāṭacūrṇaṃ maṇḍūrakalpitālepane pacet // VRrs_14.48 //
asyārdhamāṣaṃ maricārdhamāṣaṃ tāmbūlavallīrasabhāvitaṃ ca /
tatpatraliptaṃ madhunāvalihyāddhaiyaṅgavīnena ghṛtena vāpi // VRrs_14.49
//
nāḍīmārge nirgate cālpamalpaṃ pathyaṃ bhojyaṃ lokanāthopadiṣṭam /
yāme yāme caivam ā maṇḍalāntāt siddhaṃ sadyaḥ śoṣajidvaidyanāthaḥ //
VRrs_14.50 //
adhyardhaniṣkau rasatutthabhāgau pṛthakpṛthaggandhakaṭaṅkakarṣam /
śaṃkhasya karṣaṃ mṛtatāmrato dvau varāṭikānāṃ nava sampuṭasthān // VRrs_14.51
//
paktvā pacedarkadaladravārdrān bhūyo +ardhabhāgena karīṣakāṇām /
asyārdhapādaṃ maricārdhabhāgaṃ gandhāśmaniṣkaṃ ca ghṛtena lihyāt //
VRrs_14.52 //
aśnīyātpūrvavatpathyaṃ vāsarāṇyekaviṃśatiḥ /
lokanātharaso nāmnā rogarājanikṛntanaḥ // VRrs_14.53 //
ayorajo viṃśatiniṣkamānaṃ vibhāvitaṃ bhṛṅgarasāḍhakena /
dhattūrabhārṅgitriphalārasārdraṃ tulyāṃśatāpyaṃ vipacetpuṭeṣu // VRrs_14.54
//
sūtaṃ ca niṣkaṃ samabhāgatutthaṃ gandhopalau dvau caturo varāṭān /
paktvā puṭāgnau samalohacūrṇānpacettathā pūrvarasairvimiśrān // VRrs_14.55
//
cūrṇe+asminmaricāḥ sapta tutthaṭaṅkaṇayordaśa /
saṃsṛjet tat pṛthaṅniṣkān prāṇanāthāhvayoditaḥ // VRrs_14.56 //
ardhapādo rasādbhakṣyaḥ kevalādrājayakṣmibhiḥ /
śoṣodarārśograhaṇījvaragulmādyupadrutaiḥ // VRrs_14.57 //
karṣaṃ kharparasattvasya ṣaṇmāse hemni vidrute /
ṣaṇniṣkasūtaṃ gandhāśmanyaṣṭaniṣke praveśitam // VRrs_14.58 //
pravālamuktāphalayoścūrṇaṃ hemasamāṃśayoḥ /
kramāddvitricaturniṣkaṃ mṛtāyaḥ sīsabhāskaram // VRrs_14.59 //
cāṅgeryamlena yāmāṃstrīnmarditaṃ cūrṇitaṃ pṛthak /
dvau niṣkau nīlavaṭakavyomāyaskāntatālakāt // VRrs_14.60 //
aṅkollakaṅguṇībījatutthebhyaś caturaḥ pṛthak /
aṣṭau ca ṭaṃkaṇakṣārādvarāṭānāṃ ca viṃśatiḥ // VRrs_14.61 //
mahājambīranīrasya prasthadvandvena peṣayet /
etadaṣṭaśarāvasthaṃ śuddhaṃ khāryāstuṣasya ca // VRrs_14.62 //
karīṣabhāre ca pacedatha māṣadvayaṃ tataḥ /
etāvadgandhakātpādaṃ maricādbhāvitādapi // VRrs_14.63 //
madhunāloḍitaṃ lihyāttāmbūlīpatralepitam /
gate+asya ghaṭikāmātre pratiyāmaṃ ca pathyabhuk // VRrs_14.64 //
no ceduddīpito vahniḥ kṣaṇāddhātūnpacatyataḥ /
dinamekaṃ niṣevyainaṃ tyājyānyāmaṇḍalaṃ tyajet // VRrs_14.65 //
tataḥ paraṃ yatheṣṭāśī dvādaśābdaṃ sukhī bhavet /
ekamekaṃ dinaṃ bhuktvā varṣe varṣe mahārasam // VRrs_14.66 //
varṣādau ca tyajettyājyaṃ dvādaśābdaṃ jarāṃ jayet /
eṣa vajraraso nāma kṣayaparvatabhedanaḥ // VRrs_14.67 //
niṣkau dvau tutthabhāgasya rasād ekaṃ susaṃskṛtāt /
niṣkaṃ viṣasya dvau tīkṣṇātkarṣāṃśaṃ gandhamauktikāt // VRrs_14.68 //
agniparṇīharilatābhṛṅgārdrasurasārasaiḥ /
marditaṃ lāṅgalīkandapralipte sampuṭe pacet // VRrs_14.69 //
ardhapādaṃ ca poṭalyāḥ kākinyau dve viṣasya ca /
lihenmaricacūrṇaṃ ca madhunā poṭalīsamam // VRrs_14.70 //
kṣayagrahaṇyatīsāravahnidaurbalyakāsinām /
pāṇḍugulmavatāṃ śreṣṭho mahāvīro hito rasaḥ // VRrs_14.71 //
atisthūlasya pūyāsṛkkaphānudvamatākṣaye /
na yojayetkṣīrarasānviruddhakramatattvataḥ // VRrs_14.72 //
mātuluṅgasya mūlāni lājacūrṇaṃ sasaindhavam /
pippalīmadhunā yuktaṃ khādedvāntipraśāntaye // VRrs_14.73 //
rajanīśaṅkhapūgaṃ ca niṣkaikaṃ vāntināśanam /
niṣkārdhaṃ ṭaṅkaṇaṃ vātha kākamācīdravaiḥ pibet // VRrs_14.74 //
sugandhāṃ vā pibetkhādet sarvavāntipraśāntaye /
alaktakarasaṃ kṣaudrai raktavāntiharaṃ param // VRrs_14.75 //
yuktaṃ gandhakapiṣṭyāyastālakaṃ svarṇamākṣikam /
yuktyā tadbhasmatāṃ nītaṃ tṛṣṇāchardinivāraṇam // VRrs_14.76 //
rājāvarto rasaḥ śulbaṃ mākṣikaṃ ghṛtapācitam /
madhvājyaśarkarāyuktaṃ hanti sarvānmadātyayān // VRrs_14.77 //
rājāvartarasaḥ śulbaṃ sūtagarbhe niyojitam /
yaṣṭīmadhurasairghṛṣṭaṃ ghṛtamadhye vipācitam // VRrs_14.78 //
madhvājyaśarkarāyuktaṃ hanti sarvānmadātyayān // VRrs_14.79 //
suvarṇaṃ rajataṃ tāmraṃ sattvābhraṃ kāntalohakam /
kramavṛddhamidaṃ sarvaṃ śāṇeyau nāgavaṅgakau // VRrs_14.80 //
drāvayitvaikataḥ sarvaṃ retayitvā tataścaret /
pṛthakpalamitaṃ gandhaṃ śilālaṃ vinidhāya ca // VRrs_14.81 //
sarvaṃ khalle vinikṣipya mardayed amlavargataḥ /
tāpyaṃ nīlāñjanaṃ tālaṃ śilāgandhaṃ ca cūrṇitam // VRrs_14.82 //
dattvā dattvā puṭettāvadyāvadviṃśativārakam /
lohād dviguṇasūtena tato dviguṇagandhataḥ // VRrs_14.83 //
vidhāya kajjalīṃ ślakṣṇāṃ kṣiptvā tāṃ lohapātrake /
drāvayed badarāṅgārair mṛdubhiścātha nikṣipet // VRrs_14.84 //
hemādipañcalohānāṃ bhasma cātha viloḍayet /
atha tatkadalīpatre gomayasthe vinikṣipet // VRrs_14.85 //
patreṇānyena saṃchādya kuryādyatnena cippiṭīm /
tasyopari kṣipetsadyo gomayaṃ stokameva ca // VRrs_14.86 //
svataḥ śītaṃ samāhṛtya paṭacūrṇaṃ vidhāya ca /
nikṣipedūrdhvadaṇḍāyāṃ pālikāyāṃ tataḥ param // VRrs_14.87 //
pūrvavadbadarāṅgārair mṛdubhir drāvayecchanaiḥ /
tulyālakaśilāgandhaṃ palārdhaṃ viṣabhāvitam // VRrs_14.88 //
pūrvaparpaṭikātulyaṃ tasmādalpaṃ muhurmuhuḥ /
jārayetpalikāmadhye yathā dahyenna parpaṭī // VRrs_14.89 //
paliketi vinirdiṣṭā snehakṣepaṇayantrikā /
jīrṇe tālādike cūrṇe paṭacūrṇaṃ vidhīyatām // VRrs_14.90 //
pūtīkarañjaṣaṭkolavyāghrīsaubhāñjanāṅghribhiḥ /
etaiḥ pañcapalaiḥ kvāthaṃ ṣoḍaśāṃśāvaśeṣitam // VRrs_14.91 //
tena kvāthena saṃsvedya śoṣayetsaptadhā hi tām /
viṣatinduphalodbhūtai rasairnirguṇḍikārasaiḥ // VRrs_14.92 //
vibhāvya palikāmadhye kṣiptvā badaravahninā /
īṣatprasvedanaṃ kṛtvā sthāpayedatiyatnataḥ // VRrs_14.93 //
uktā bhairavanāthena syāt pañcāmṛtaparpaṭī /
vyoṣājyasahitā līḍhā guñjābījena saṃmitā // VRrs_14.94 //
sarvalakṣaṇasampūrṇaṃ vinihanti kṣayāmayam /
śvāsaṃ kāsaṃ viṣūcīṃ ca pramehamudarāmayam // VRrs_14.95 //
arocakaṃ ca duḥsādhyaṃ prasekaṃ chardihṛdbhavam /
sarvajaṃ gudarogaṃ ca śūlakuṣṭhānyaśeṣataḥ // VRrs_14.96 //
vātajvaraṃ ca viḍbandhaṃ grahaṇīṃ kaphajāngadān /
ekadvandvatridoṣotthān rogān anyān mahāgadān // VRrs_14.97 //
agnimāndyaṃ viśeṣeṇa hantīyaṃ parpaṭī dhruvam /
evaṃ samūhya dātavyā rogeṣu bhiṣaguttamaiḥ // VRrs_14.98 //
tattadrogaharair yogais tattadrogānupānataḥ /
kṣayādisarvarogaghnī syāt pañcāmṛtaparpaṭī // VRrs_14.99 //
tilasarṣapabilvāmlakāravellakusumbhakam /
tyajetpārāvataṃ māṃsaṃ vṛntākaṃ kukkuṭaṃ tathā // VRrs_14.100 //