Adhyāya 24
atha karṇarogādicikitsanam ।--
atha karṇarogāṇāṃ nāmāni /--
śūlā doṣacayābhibhūtijanitāḥ pañca pratīnāharuk
kaṇḍuvidradhipāliśoṣaparipoṭotpātalehyarvudāḥ /
587
śophārśaḥkṛmikūcikarṇakavidāryyunmanthasattantrikā-
nādaḥ pippaliduḥkhavṛddhivadhirāste pūtikarṇena ca // VRs_24.1 //
atha karṇarogacikitsā /--
atha karṇaśūle lavaṇārdrakaprayogaḥ /--
karṇaśūlaharaḥ kṣepyo lavaṇārdrakayo rasaḥ // VRs_24.2 //
atha gomakṣikāyāṃ krimikarṇāritailam /--
abdhipheno vacā śuṇṭhī saindhavañca samaṃ samam /
samatailārdrakadrāvaiḥ pakve tasmin paladvaye // VRs_24.3 //
pūrvoktacūrṇaṃ karṣāṃśaṃ kṣiptvottāryya suśītalam /
tattailaṃ prakṣipet karṇe dhruvaṃ gomakṣikā vrajet // VRs_24.4 //
atha karṇaśūle tilaparṇīprayogaḥ /--
tilaparṇīdravaṃ tailaṃ koṣṇaṃ karṇe prapūrayet // VRs_24.5 //
atha karṇaśūle arkapatraprayogaḥ /--
arkapatradravaṃ tailaṃ pūrayet karṇaśūlanut // VRs_24.6 //
atha karṇaśūle rasonaprayogaḥ /--
rasonasya rasaṃ koṣṇaṃ pūrayet karṇaśūlanut // VRs_24.7 //
atha pūyasrāve meghanādaprayogaḥ /--
meghanādadravaiḥ pūrṇe karṇe pūyaḥ praśāmyati // VRs_24.8 //
atha vādhiryye muṣalyādicūrṇam /--
muṣalīvākucīcūrṇaṃ khādet vādhiryyaśāntaye // VRs_24.9 //
atha karṇamūlasphoṭe katakādilepaḥ /--
katakaṃ śigrulavaṇamāranālena peṣayet /
karṇamūlasthitaṃ sphoṭaṃ soṣṇalepādvināśayet // VRs_24.10 //
atha karṇamūlasphoṭe putrajīvalepaḥ /--
puttrajīvaphalasyaiva majjā jalanipeṣitā /
lepāt karṇe gale kakṣe sphoṭaṃ hantyurumūlakam // VRs_24.11 //
atha gomakṣikāyāṃ tagarādipūraṇam /--
tagarabrahmavṛkṣasya dantairmūlāni carvayet /
rasena śravaṇaṃ tasya pūrayedatiyatnataḥ //
gomakṣikā viniryāti pūraṇasya vidhānataḥ // VRs_24.12 //
atha pālīvarddhane muṣalīprayogaḥ /--
muṣalīkandacūrṇaṃ hi mahiṣīnavanītataḥ /
lolayedrodhayedbhāṇḍe dhānyarāśau nidhāpayet //
saptāhāduddhṛtaṃ lepaḥ karṇapālīṃ vivarddhayet // VRs_24.13 //
atha pālīvarddhane carmaceṭaprayogaḥ /--
carmaceṭasya raktena lepāt karṇo vivarddhate // VRs_24.14 //
atha pālīvarddhane varāhavasāprayogaḥ /--
varāhotthena tailena lepāt karṇo vivarddhate // VRs_24.15 //
atha vajrādivaṭikā /--
vajravaikrāntavimala-tutthanāgaviṣānvitaiḥ /
tulyapāradagandhāśma-mākṣikaiḥ kajjalī kṛtā // VRs_24.16 //
rasonārdrakaśigrūṇāmaruṇyā mūlakasya ca /
pṛthagrasaiḥ kadalyāśca saptadhā paribhāvavet //
evaṃ supiṣṭvā vallena sevitā karṇaroganut // VRs_24.17 //
atha kuṣṭhādyaṃ tailam /--
kuṣṭhaśuṇṭhīvacāhiṅgu-śatāhvāśigrusaindhavaiḥ /
bastamūtraiḥ śṛtaṃ tailaṃ sarvakarṇāmayāpaham // VRs_24.18 //
atha nāsārogāṇāṃ nāmāni /--
ṣaṭ pīnasāśca malasañcayaraktaduṣṭaiḥ
pūyāsradīptipiṭikā'rbudapūtināsāḥ /
āsrāvanāhapariśoṣabhṛśakṣavārśaḥ-
pākastvapīnasayutaiśca gadā nasi syuḥ // VRs_24.19 //
atha pūyāsralakṣaṇam /--
pūyāsramatidurgandhi nāsāyāmatitāpakṛt // VRs_24.20 //
atha nāsārāgacikitsā /--
atha pūyāsre jīrakādinasyam /--
kṛtaṃ nasyena hanyāttacchetajīraṃ sitāyutam // VRs_24.21 //
atha pīnasaharanasyam /--
ghṛtāktaṃ kuṅkumaṃ ghṛṣṭaṃ nasyaṃ pīnasajidbhavet // VRs_24.22 //
atha kāmalāharāñjanam /--
jalena peṣayeddhiṅgumañjanāt kāmalāṃ jayet // VRs_24.23 //
atha kāmalāharadvitīyāñjanam /--
tadvattaṇḍulatoyena hyākulīmūlamañjayet /
kāmalāṃ hanti no citraṃ nāsārogaprasaṅgataḥ // VRs_24.24 //
atha maṇiparpaṭī /--
vajraṃ marakataṃ puṣpamindranīlaṃ sucūrṇitam /
rasahiṅgulagandhañca kajjalīṃ kārayedbudhaḥ // VRs_24.25 //
drāvayettāṃ lohapātre parpaṭyākāratāṃ nayet /
nirguṇḍītulasīśigru-dhustūraravivahnijaiḥ // VRs_24.26 //
rasairvyoṣavarārambhā-surasaiścāpi bhāvayet /
ārdrakasya rasenāpi saptadhā paribhāvayet // VRs_24.27 //
evaṃ siddho raso nāmnā vikhyātā maṇiparpaṭī /
sevitā guñjayā tulyā nihanyānnāsikāgadān //
pathyopacārādivaśāt sarvavyādhīn viśeṣataḥ // VRs_24.28 //
atha sukharogāṇāṃ saṅkhyānirdeśaḥ /--
eko gaṇḍabhavo gadaḥ ṣa.ḍuditā jihvodbhavāstālujā-
ścāṣṭāvaṣṭa ca mastajāśca daśanodbhūtā daśauṣṭhodbhavāḥ /
594
santyekādaśa ca trayodaśa gadā dantasya mūlodbhavāḥ
kaṇṭhe'ṣṭādaśa coditā vadanajāḥ pañcādhikā saptatiḥ // VRs_24.29 //
atha galakīlake āmalakaprayogaḥ /--
cūrṇaṃ tvāmalakasyaiva gavāṃ kṣīreṇa pāyayet /
galakīlakanuttyarthaṃ--" // VRs_24.30 //
atha galakīlake viṣatindukādi vaṭī /--
"--viṣatinduṃ sanāgaram /
harītakyā ca saṃyuktaṃ mukhe dhāraya santatam // VRs_24.31 //
atha galakīlake saindhavaprayogaḥ /--
bahuśo bhānudugdhena saindhavena pralepanam // VRs_24.32 //
atha galakīlake bhallātakaprayogaḥ /--
bhallātakarasaṃ dattvā cūrṇañcopari bandhayet // VRs_24.33 //
atha dantadārḍhye jayāprayogaḥ /--
yaḥ prātaruttejayati dvijān jayākāṣṭhena vajradvija eva jāyate /
tenaiva tailopahitena mārjanājjihvā jahātyuddhatapūtigandhitām // VRs_24.34 //
atha mukhapāke parpaṭīrasaprayogopadeśaḥ /--
mukhapākāpanuttyarthaṃ madhunā parpaṭīrasam /
khādayet kṛtagaṇḍūṣo vaṭikāñcānudhārayet // VRs_24.35 //
atha mukhaśoṣe mahārāṣṭrī guṭikā /--
mahārāṣṭrikacūrṇañca catuṣkṛtvā vibhāvayet /
nimbārdrakarasābhyāntu guṭikā mukhaśoṣanut // VRs_24.36 //
atha mukhavaivarṇye punarnavādyudvarttanam /--
śvetaṃ punarnavāmūlaṃ sarpākṣīmūlasaṃyutam /
udvarttanaṃ haret strīṇāṃ mukhacchāyāṃ suduḥsahām // VRs_24.37 //
atha nīlikāyāṃ rajanyādipralepaḥ /--
mahiṣīkṣīrasampiṣṭaṃ rajanīraktacandanam /
kṛtalepaṃ nihantyāśu śyāmikāṃ gaṇḍayoḥ sthitām // VRs_24.38 //
atha mukhavaivarṇye vaṅgabhasmaprayogaḥ /--
mukhacchāyāharaṃ vaṅga-bhasma syānmahiṣījalaiḥ // VRs_24.39 //
atha mukhavaivarṇyādau mātuluṅgādipralepaḥ /--
gomayasya rasaṃ sarpirmātuluṅgaṃ manaḥśilā /
mukhavarṇakaraṃ śreṣṭhaṃ tilakānāñca nāśanam // VRs_24.40 //
atha mukhavaivarṇye haridrādilepaḥ /--
ubhe haridre mañjiṣṭhā ghṛtaṃ gaurāśca sarṣapāḥ /
peṣyā gairikasaṃyuktā ajākṣīreṇa pācitāḥ //
etenaiva bhavedvaktramudayādityasannibham // VRs_24.41 //
atha mukhadīrgandhye kuṣṭhādivaṭī /--
gomūtraiḥ kvāthayet kuṣṭhaṃ bālakaṃ saharītakam /
piṣṭvā sarvaṃ vaṭoṃ kuryyāt mukhadaurgandhyanāśinīm // VRs_24.42 //
atha mukhadīrgandhye gṛhadhūmakvāthaḥ /--
gṛhadhūmāranālena kvāthaṃ samadhusaindhavam // VRs_24.43 //
atha mukhadaurgandhye pathyādivaṭikā /--
gomayaiḥ kvāthitā pathyā-miṣī kṛṣṇānvitā kaṇā /
vadanasya durāmodaṃ nihanti pariśīlitā // VRs_24.44 //
atha mukhavairasye lājādicūrṇam /--
lājā jātīphalaṃ pūgaṃ tulyaṃ bhakṣyaṃ pibedanu /
śītatoyaṃ palārddhañca āsyavairasyaśāntaye // VRs_24.45 //
atha upajihvāyāṃ nirguṇḍyādiyogaḥ /--
nirguṇḍīmutpalaṃ kandaṃ carvayedupajihvake // VRs_24.46 //
atha krimidante abhayāgu.ḍikā /--
tāmrapātre kṣaṇaṃ pācyamabhayācūrṇakaṃ madhu /
kareṇa gu.ḍikā kāryyā dantairdhāryyā krimīn haret // VRs_24.47 //
atha krimidante kāśīśādigu.ḍikā /--
kāśīśaṃ hiṅgu saurāṣṭrī devadāru samaṃ jalaiḥ /
gu.ḍikāṃ dhārayeddantaiḥ kṛmiśūlaharaṃ param // VRs_24.48 //
atha krimidante viśālādhūmaḥ /--
viśālāyāḥ phalaṃ cūrṇya taptalohopari kṣipet /
taddhūmādbhṛṣṭadantānāṃ kīṭapāto bhavatyalam // VRs_24.49 //
atha caladante jātīpatrādicarvaṇam /--
jātīkoraṇṭapatrañca carvayet prātarutthitaḥ /
sthirāḥ syuścalitā dantāstatkāṣṭhairdantadhāvanāt // VRs_24.50 //
atha caladante mūlakavījaprayogaḥ /--
mūlavījaṃ mukhe dhāryyaṃ dantadārḍhyakaraṃ param // VRs_24.51 //
atha mukhavairasye āranālagaṇḍūṣaḥ /--
kiñcillavaṇasaṃyuktamāranālaṃ vipācayet /
tena gaṇḍūṣamātreṇa mukhavairasyanāśanam // VRs_24.52 //
atha cūrṇadagdhe taila-kāñjikagaṇḍūṣau /--
tāmbūlacūrṇadagdhasya gaṇḍūṣastilatailataḥ /
kāñjikairlavaṇāktairvā gaṇḍūṣaḥ sukhadāyakaḥ // VRs_24.53 //
atha sahasraślokadhāriyogaḥ /--
aśvagandhā'jamodā ca vacā kuṣṭhaṃ kaṭutrayam /
śatapuṣpā brahmavījaṃ saindhavañca samaṃ samam // VRs_24.54 //
etadarddhaṃ vacārddhañca cūrṇitaṃ madhusarpiṣā /
600
bhakṣayet karṣamātrantu jīrṇānte kṣīrabhojanaḥ //
sahasragranthadhārī syānmūko vā vākpatirbhavet // VRs_24.55 //
atha kaṇṭhaśālūkādau pāradādipralepaḥ /--
pāradaṃ vimalaṃ tāpyaṃ trikaṭu tāmrasaindhavam /
tulyaṃ gavāṃ jalaiḥ piṣṭaṃ sukhoṣṇaṃ lepayenmuhuḥ //
tryaheṇa kaṇṭhaśālūkaṃ galagranthiñca nāśayet // VRs_24.56 //
atha galakīle saindhavapralepaḥ /--
lepayitvā tu dugdhena saindhavaṃ galakīlanut // VRs_24.57 //
atha mukharoge tāpyādivaṭī /--
tāpyābhratutthakunaṭī-rājāvarttaśilājatu /
guggulurharavīryyañca mukharoganivarhaṇam // VRs_24.58 //
atha galaroge maṇḍūralepaḥ /--
mahiṣīmūtrasampiṣṭaṃ lohakiṭṭaṃ kṣaṇaṃ pacet /
tena lepo nihantyāśu galarogaṃ suduḥsaham // VRs_24.59 //
atha apacīgaṇḍamālayoḥ kāñcanyādilepaḥ /--
jalena peṣayettulyaṃ kāñcanīcitrakaṃ viṣam /
saptāhaṃ lepayettena hyapacyā gaṇḍamālikāḥ //
sphuṭanti nātra sandehaḥ sphoṭe lepamimaṃ kuru // VRs_24.60 //
nijadrāveṇa sampiṣṭa-muṇḍīmūlapralepanāt /
gaṇḍamālāḥ kṣayaṃ yānti tadbhavañca pibejjalam // VRs_24.61 //
atha gaṇḍamālāyāṃ brahmadaṇḍīpralepaḥ /--
brahmadaṇḍīyamūlantu piṣṭaṃ taṇḍulavāriṇā /
sphuṭitāṃ hanti lepena gaṇḍamālāṃ na saṃśayaḥ // VRs_24.62 //
atha gaṇḍamālāyāṃ pañcāṅgapralepaḥ muṇḍīpralepaśca /--
gandhakaṃ sūtakaṃ tulyamarkakṣīreṇa saindhavam /
piṣṭvā ca kāñcanīmūlaṃ lepo'yaṃ gaṇḍamālikām // VRs_24.63 //
adṛśyāṃ sphoṭayatyāśu muṇḍīdrāveṇa peṣitam /
tanmūlaṃ lepayettatra triḥsaptāhaṃ praśāntaye // VRs_24.64 //
atha gaṇḍamālāyāṃ jaipālapralepaḥ /--
piṣṭvā jaipālapatrāṇi svarasena tato vaṭī /
chāyāśuṣkā tayā lepāt gaṇḍamālāṃ vināśayet // VRs_24.65 //
atha caladante hematārādiguṭikā /--
hematārayutaṃ sūtaṃ tālakaṃ kṣīramarditam /
kṣaudre tilānāṃ tailena prasvinnaṃ dantadārḍhyakṛt // VRs_24.66 //
atha caladante dhātubaddharasaguṭikā /--
dantadārḍhyaprasiddhyarthaṃ guṭikāṃ dehi sarvadā /
rasasya dhātubaddhasya cālanaṃ dharṣaṇaṃ tathā // VRs_24.67 //
rūpyādicūrṇamādāya piṣṭiṃ sādhaya yatnataḥ /
nimbumadhye vinikṣipya dinānāṃ pañca dhāraya // VRs_24.68 //
tālacūrṇaṃ samādāya bhānudugdhena bhāvayet /
tanmadhye gulikāṃ kṣiptvā pacasva tilatailake // VRs_24.69 //
dolāyantre nibadhyaināṃ yatnena divasatrayam /
malāpakarṣaṇaṃ kṛtvā madhubhāṇḍe nidhāpayet //
mukhe dhāraya dantānāṃ dārḍhyāya guṭikāmimām // VRs_24.70 //
atha śirorogāṇāṃ nāmāni /--
śirastodāścaturddhoktā doṣaiḥ sarvāsrajantubhiḥ /
kampaścārddhāvabhedaśca sūryyāvartto'pi śaṅkhakaḥ // VRs_24.71 //
atha śirorogacikitsā /--
atha arddhāvabhedake girikarṇīprayogaḥ /--
girikarṇīphalaṃ mūlaṃ sajalaṃ nasyamācaret /
mūlaṃ vā bandhayet karṇe nihantyarddhaśirovyathām // VRs_24.72 //
atha arddhāvabhedake gu.ḍādinasyam /--
gu.ḍaṃ karañjavījañca nasyamuṣṇajalairhitam // VRs_24.73 //
atha arddhāvabhedake maricapralepaḥ /--
maricaṃ bhṛṅgajairdrāvairlepo'yaṃ hanti tāṃ rujam // VRs_24.74 //
atha candrakānto rasaḥ /--
mṛtasūtābhrakaṃ tīkṣṇaṃ kāntaṃ tāmraṃ mṛtaṃ samam /
snuhīkṣīrairdinaṃ mardyaṃ piṇḍaṃ tanmāṣamātrakam //
saptāhāt sūryyāvarttādīn śirorogān vināśayet // VRs_24.75 //
atha śiraḥśūle kuṅkumādinasyam /--
kuṅkumaṃ madhuyaṣṭī ca sitāghṛtaguṇottaram /
saptāhena kṛte nasye dāhaṃ hanti śirīrujām // VRs_24.76 //
atha arddhāvabhedake maricaprayogaḥ /--
śigrupatrarasairmardyaṃ maricañcārddhaśūlanut // VRs_24.77 //
atha śiraḥśūle kuṅkumaprayogaḥ /--
kuṅkumaṃ ghṛtasaṃyuktaṃ nasyāddhanti śirorujam // VRs_24.78 //
atha yūkalikṣāyāṃ pāradaprayogaḥ /--
pāradaṃ mardayenniṣkaṃ kṛṣṇadhustūrajairdravaiḥ /
nāgavallīdalairvā'tha vastrakhaṇḍaṃ pralepayet // VRs_24.79 //
tadvastraṃ mastake veṣṭya dhāryyaṃ yāmatrayaṃ budhaiḥ /
yūkāḥ patanti niḥśeṣāḥ salikṣā nātra saṃśayaḥ // VRs_24.80 //
atha dāruṇaharatailam /--
kaṇṭakārīphalarasaistailaṃ tulyaṃ vipācayet /
jayāpuṣpadravairvā'tha tallepo dāruṇapraṇut // VRs_24.81 //
atha keśapāte haridrādilepaḥ /--
dviniśā navanītena lepādvā khaṇḍakeśanut // VRs_24.82 //
atha keśapāte tryaṅgajātīpralepaḥ /--
jātīpuṣpadalaṃ mūlaṃ kṛṣṇagomūtrapeṣitam /
lepo'yaṃ saptarātreṇa dṛ.ḍhakeśakaraḥ param // VRs_24.83 //
atha keśapāte śṛṅgāṭāditailam /--
śṛṅgāṭatriphalābhṛṅgī-nīlotpalamayorajaḥ /
sūkṣmacūrṇaṃ samaṃ kṛtvā pacettaile caturguṇe //
tallepena dṛ.ḍhāḥ keśāḥ kuṭilāḥ saralā api // VRs_24.84 //
atha indralupte bhallātādilepaḥ /--
kīṭabhakṣitakeśānta-sthānaṃ svarṇena gharṣayet /
yāvat sutaptatāṃ yāti tato lepamimaṃ śṛṇu // VRs_24.85 //
bhallātakañca bṛhatī guñjāmūlaṃ phalaṃ tathā /
madhunā saha lepena cāmpārogacayapraṇut // VRs_24.86 //
atha indralupte guñjāprayogaḥ /--
guñjāmūlaṃ phalaṃ cūrṇaṃ kaṇṭakāryyāḥ phaladravaiḥ /
tena lepena hantyāśu cācārogaṃ suduḥsaham // VRs_24.87 //
atha sūryyāvarttādau abhrādivaṭikā /--
abhrajīrṇarasastīkṣṇaṃ snuhīkṣīraṃ surāyasam /
śulvañca sūryyāvarttādīn śirorogānnivarttayet // VRs_24.88 //
atha palitādau kaṭutailanasyam /--
kaṭutailakṛtaṃ nasyaṃ palitāruṃṣikāpaham // VRs_24.89 //
atha khālitye snuhyāditailaṃ viṣatailañca /--
snuhyarkakṣīrabhṛṅgāmbu gomūtrahalinīviṣaiḥ /
guñjāviśālāmaricaiḥ kaṭutailaṃ vipācitam //
khalatiṃ śamayatyamla piṣṭamaṣṭaguṇaṃ viṣāt // VRs_24.90 //
atha vraṇasya bhedanirdeśaḥ /--
doṣairdvandvaiḥ samastaiśca sāsraistairasṛjā'pi ca /
vraṇabhedā iti proktā vaidyaśāstraviśāradaiḥ // VRs_24.91 //
atha vraṇacikitsā /--
atha vraṇaśodhane tāmraprayogaḥ /--
śulvacūrṇaṃ rase jīrṇaṃ madayantīpunarnave /
meṣaśṛṅgīrasaścaitadvraṇaśodhanaropaṇam // VRs_24.92 //
atha vraṇaropaṇe paṭolādipūraṇam /--
paṭolanimbapatrañca madhuyaṣṭīniśātilāḥ /
trivṛddantīrasaiḥ piṣṭvā pūrayet vraṇaropaṇam // VRs_24.93 //
atha vraṇaropaṇe nimbapatrādipūraṣṇam /--
nimbapatraṃ tilaṃ piṣṭvā pūrayenmadhusarpiṣā // VRs_24.94 //
atha jātyādyaṃ ghṛtam /--
jātīpatraṃ paṭolañca nimbośīrakarañjakam /
mañjiṣṭhā madhuyaṣṭī ca tutthapatrakasārivāḥ // VRs_24.95 //
pratyekaṃ cūrṇayet karṣaṃ gavyājyaṃ dvādaśaṃ palam /
ghṛtāccaturguṇaṃ toyaṃ pācyamājyāvaśeṣitam // VRs_24.96 //
tenābhyaṅgo marmajātān vraṇānnā.ḍīvraṇānapi /
sravanti sūkṣmarandhrāṇi pūrayennātra saṃśayaḥ // VRs_24.97 //
atha vraṇaropaṇe apāmārgaprayogaḥ /--
apāmārgasya patrottha-rasenā''pūrayet vraṇam /
kiṃ vā tadvījacūrṇena vraṇaṃ duṣṭaṃ prarohayet // VRs_24.98 //
atha vraṇaropaṇe gu.ḍaṭaṅgaṇavarttiḥ /--
purātanagu.ḍaistulyaṃ ṭaṅkaṇaṃ sūkṣmacūrṇitam /
tadvarttyā pūrayedgū.ḍhaṃ vraṇaṃ śīghrataraṃ mahat // VRs_24.99 //
atha vraṇalekhane pāradādilepaḥ /--
pāradasya trayo bhāgāḥ kamalasyaikaviṃśatiḥ /
jambīrāmlena tatpiṣṭaṃ māṇimanthasya saptatiḥ // VRs_24.100 //
navabhirgandhakasyāṃśairbhṛṅgasāreṇa mardayet /
saptāhamātape tīvre dhāritaṃ śastravallikhet // VRs_24.101 //
atha bhagnasya medanirdeśaḥ /--
bhagno dvidhā nijāgantu-vāhyābhyantarabhedataḥ // VRs_24.102 //
atha bhagnacikitsā /--
atha bhagne parpaṭīrasaprayogavidhiḥ /--
bhagneṣvairaṇḍatailena prayuñjyāt parpaṭīrasam // VRs_24.103 //
atha bhagne vajrīlepaḥ kāntapāṣāṇalepaśca /--
vajrīṃ piṣṭvā bālakasya praṇuttyai meṣīdugdhaṃ kāntapāṣāṇatulyaiḥ /
yuktaṃ lepādasthibhagnaṃ nihanti vāhyābhyantaḥ saṃsthitaṃ tatkṣaṇena // VRs_24.104 //
atha bhagandaralakṣaṇam /--
gudasya pārśve piṭikā'rttikārī
śophādiyuktaḥ sa bhagandaraḥ syāt // VRs_24.105 //
atha bhagandarasya niruktiḥ /--
vṛṣaṇāsanayormadhye pradeśo bhaga ucyate /
tameva dārayatyasmādbhagandara iti smṛtaḥ // VRs_24.106 //
atha bhagandaracikitsā /--
atha bhagandare upacāraviśeṣaḥ /--
ādau sarvaprayatnena pākaṃ rakṣet bhagandare /
srāvyaṃ raktaṃ vraṇe jāte jalūkāṃ vā prayojayet // VRs_24.107 //
atha lāṅgalyādipralepaḥ /--
lāṅgalīkṛṣṇadhustūra-viṣamuṣṭiṃ pralepayet // VRs_24.108 //
atha kālāgnirasaḥ /--
rasagandhakasindhūttha-tutthanāgāḥ sajīrakāḥ /
tiktakoṣātakīsāraiḥ piṣṭā ghnanti bhagandaram // VRs_24.109 //
atha cakrikābaddharasaprayogopadeśaḥ /--
gulmoktacakrikābaddho bhagandaraharaḥ param // VRs_24.110 //
atha ravitāṇḍavarasaḥ /--
śuddhasūtaṃ dvidhā gandhaṃ kumārīrasamarditam /
tryahānte golakaṃ kṛtvā haṇḍikānte nirodhayet // VRs_24.111 //
śuddhena tāmrapātreṇa tayostulyena yantrataḥ /
tadbhāṇḍaṃ bhasmanā''pūryya cullyāṃ tīvrāgninā pacet // VRs_24.112 //
dviyāmānte taduddhṛtya cūrṇayet svāṅgaśītalam /
jambīrasya dravaiḥ piṣṭvā ruddhvā saptapuṭaiḥ pacet // VRs_24.113 //
guñjaikaṃ madhurāhāraṃ divā svāpañca maithunam /
varjayecchītalāhāraṃ rase'smin ravitāṇḍave // VRs_24.114 //
atha sphoṭane caturaṅgalepaḥ /--
tāmracūrṇaṃ saptabhāgaṃ bhāgamekantu pāradam /
saindhavaṃ saptabhāgañca gandhakaṃ navabhāgikam // VRs_24.115 //
bhṛṅgīdrāvaiḥ sajambīraiḥ saptāhaṃ gharmamarditam /
tena liptaṃ sphuṭatyāśu yadi pakvaṃ bhagandaram //
na śastraiśchedayet prājñaḥ sphoṭayellepanādibhiḥ // VRs_24.116 //
atha sphoṭane haridrādipralepaḥ /--
haridrānimbasindhūtthaṃ piṣṭvā liptvā sphuṭatyalam // VRs_24.117 //
atha śoṣaṇe narāsthitailaprayogaḥ /--
narāsthitailalepena sphuṭitaṃ śuṣyati vraṇam // VRs_24.118 //
atha śodhanaropaṇe tāmraprayogaḥ /--
tāmrabhasma dinaṃ mardyaṃ madayantīpunarnave /
meṣaśṛṅgīdravaistena vraṇaśodhanaropaṇam // VRs_24.119 //
atha ropaṇe mājāṃrāsthipralepaḥ /--
triphalākvāthasayukta-mārjārāsthipralepanāt // VRs_24.120 //
atha kṣālane triphalākvāthaḥ /--
kṣālayettriphalākvāthairhanyādduṣṭabhagandaram // VRs_24.121 //
atha bhūlatāprayogaḥ /--
bhūlatotthaṃ pibeccūrṇaṃ khararaktena saṃyutam // VRs_24.122 //
atha kukkurāsthilepaḥ /--
śvānāsthilepanaṃ kāryyaṃ śīghraṃ hanyādbhagandaram // VRs_24.123 //
atha grantherlakṣaṇaṃ vyutpattiśca /--
medomāṃsāsragāḥ kuryyurvṛttaṃ granthitamunnatam /
doṣāḥ śophādikaṃ tatra grathanāt granthimāha tam // VRs_24.124 //
atha medoganthau arimedādibhasmalepaḥ /--
arimedapalāśānāṃ granthibhasma vimardayet /
bhasmanā tena dattaḥ sanmedogranthivināśanaḥ // VRs_24.125 //
atha medovṛddhau gu.ḍūcyādiḥ /--
gu.ḍūcīśūraṇaṃ niṣka-trayamuṣṇāmbumarditam /
medovṛddhirasāttena hanti rogañca pūrvajam // VRs_24.126 //
atha gaṇḍamālāyāmudayabhāskaraprayogopadeśaḥ /--
gaṇḍamālāṃ jayatyāśu gulmoktodayabhāskaraḥ // VRs_24.127 //
atha kālasphoṭādau puttrajīvaprayogaḥ /--
puttrajīvasya majjāntu jalaiḥ piṣṭvā pralepanāt /
kālasphoṭaṃ viṣasphoṭaṃ sadyo hanyāt savedanam //
granthyādinikhilān rogān sarvarogāśran haret // VRs_24.128 //
atha sandhigranthau raktasrāvavidhiḥ /--
sandhigranthistāpayukto yadi syāt kṣīraṃ rātrāvodanaṃ sannidadhyāt /
pādāṅguṣṭhasyāgradeśeṣu rakta srāvaṃ kuryyāttena śīghraṃ sukhī syāt // VRs_24.129 //
atha kakṣagranthyādau puttrajīvaprayogaḥ /--
kakṣagranthiṃ galagranthiṃ kaṭigranthiñca nāśayet /
anyañca sphoṭakaṃ tīvraṃ puttrajīvo vināśayet // VRs_24.130 //
atha kālasphoṭe guñjāpatrādicūrṇam /--
guñjāpatraṃ śilāṃ yaṣṭiṃ gavāṃ kṣīreṇa pāyayet /
kālasphoṭaṃ nihantyāśu majjā vā puttrajīvajā // VRs_24.131 //
atha kālasphoṭe viṣṇukrāntādipralepaḥ /--
viṣṇukrāntā ca peṭārī kāñjikena tu peṣitā /
kālasphoṭaṃ harellepādduṣṭagranthiṣu ? // VRs_24.132 //
atha granthyādau punarnavādipralepaḥ /--
punarnavārkābhayaśigrumuṣṭi-karañjasindhūtthamahauṣadhañca /
gomūtrapiṣṭañca sukhoṣṇalepāt granthyarbudaṃ hantyapacīñca sadyaḥ // VRs_24.133 //
atha arbuda-śoṇitārbudalakṣaṇam /--
medo'tra doṣamāṃsottha-granthirūpaṃ tato mahat /
arbudaṃ duṣṭarudhiraṃ sravettacchoṇitārbudam // VRs_24.134 //
atha arbudādau puṭapakvarasaḥ /--
taṇḍulīyakavarṣābhū-nāgakanyāvarārase /
gomūtre ca rasaḥ piṣṭaḥ puṭapakvo'rbudādijit // VRs_24.135 //
atha arbude yavakṣārādilepaḥ /--
liptaṃ yavakṣāravi.ḍaṅgavījaṃ gandhopalasyānaśanaiḥ kṛtairyat /
raktena miśraiḥ sarasasya sadyaḥ tadarbudaṃ śāmyati nānyathaitat // VRs_24.136 //
atha gaṇḍamālā'pacīlakṣaṇam /--
medotthā galakakṣavaṅkṣaṇatale manyādṛśoḥ kurvate
vārttākīphalakopamān sakaṭhinān gaṇḍān sakaṇḍūn malāḥ /
620
pacyante'lparujaḥ sravanti nitarāṃ ruhyanti naśyantyalaṃ
dūrveva kṣayavṛddhibhāgini nṛṇāṃ sā gaṇḍamālā'pacī // VRs_24.137 //
atha gaṇḍamālāyāṃ saravāruṇyādiyogaḥ /--
suravāruṇyā mūlaṃ gomūtrayutaṃ mahendrakanyā ca /
apakaroti gaṇḍamālāṃ pittaṃ ślakṣṇena parighṛṣṭam // VRs_24.138 //
atha gaṇḍamālāyāmarkakṣīrādilepaḥ /--
arkakṣīrajayāpuṣpa-tailalākṣārasaiḥ samaiḥ /
gaṇḍamālā śamaṃ yāti praliptā saptabhirdinaiḥ // VRs_24.139 //
atha apacyāṃ girikarṇikāprayogaḥ /--
puṣye gṛhītaṃ girikarṇikāyā mūlaṃ sitāyā galake nibaddham /
gavyena lī.ḍhaṃ yadi vā ghṛtena nihanti ghorāmapacīṃ tadeva // VRs_24.140 //
atha gaṇḍamālāyāṃ chuchundarītailam /--
chuchundarīsādhitatailaliptā tribhirdinairnaśyati gaṇḍamālā // VRs_24.141 //
atha gaṇḍamālāyāṃ sahadevīprayogaḥ /--
mūlikā sahadevyutthā ravau grāhyā'tha dhāritā /
gaṇḍamālāharā karṇe mahādevena bhāṣitā // VRs_24.142 //
atha apacyādau guñjādilepaḥ /--
guñjāṭaṅkaṇaśigrumūlarajanī-śampākabhallātakaiḥ
snuhyarkāgnikarañjasaindhavavacā-kuṣṭhābhayālāṅgalī /
varṣābhūśarabhūśirīṣalavaṇa-vyoṣāśvamārā viṣaṃ
gomūtraiḥ śamayedviliptamapacī-granthyarbudaślīpadam // VRs_24.143 //