Adhyāya 30
atha rasakalpaḥ ।--
atha mṛtasūtādhyāyaḥ /--
atha rasajāraṇam /--
pītāsavāmlakhāt sattvaṃ kāntaṃ vā tīkṣṇameva vā /
catuḥṣaṣṭitamāṃśena pramitaṃ kṣiptamalpaśaḥ // VRs_30.1 //
taptakhalle'mlayogena ślakṣṇavattāṃ vimardanāt /
bhūrje kṣārāmlalavaṇa-snuhyarkakṣīralepite // VRs_30.2 //
baddhaṃ vastrāvṛte svinnamamle samarase rasam /
dhautamuṣṇāranālena śuṣkamaṅgulimarditam // VRs_30.3 //
pacet kacchapayantrasthamaṣṭamāṃśavi.ḍāvṛtam /
svapramāṇo rasastiṣṭhejjīrṇo grāse tvajīryyati // VRs_30.4 //
pātayedāsavāmlena mardayet svedayecca tam /
jāraṇe jāraṇe vahniṃ grāsañca parivarddhayet //
dviguṇaṃ yojayedevaṃ sattvamabhrakasambhavam // VRs_30.5 //
atha rasajāraṇe niṣiddhadravyāṇi /--
pūtīlohaṃ viṣaṃ mūtraṃ rasakaṃ gandhakatrayam /
na yuñjyājjāraṇe sūtastairjīrṇaiḥ sphoṭakuṣṭhakṛt // VRs_30.6 //
atha ba.ḍavānalo vi.ḍaḥ /--
guñjāsaindhavayoścūrṇaṃ devadālīdaladravaiḥ /
ṭaṅkaṇaṃ kiṃśukarasairjambīrāmlena cūlikām // VRs_30.7 //
mūlakakṣāragomūtra-prasādena ca gandhakam /
svarjikābhūkhagavyoma śigrumūlarasena ca // VRs_30.8 //
śataśo bhāvayet sarvaṃ vi.ḍo'yaṃ ba.ḍavānalaḥ /
evamagnisaho--" // VRs_30.9 //
atha matāntare rasajāraṇam /--
--"loha-saṃyuktaḥ kevalo'tha vā /
niyāmakauṣadhasitāṅkolamūlarasādibhiḥ // VRs_30.10 //
vaikrāntapramukhairvā'pi rasendraḥ saha marditaḥ /
758
yantrasthaḥ kramavṛddhena vahninorddhvena pācitaḥ //
mṛto'dharāgninā tapto'pyakṣīṇo norddhvamāśrayet // VRs_30.11 //
atha dvividhaṃ rasamāraṇam /--
athāpāmārgatailena tathā puṣkarataṇḍalaiḥ /
athavā malapūkṣīra-bhāvitaḥ śvetahiṅgunā //
marditaḥ puṭapākena bhasmatāṃ pratipadyate // VRs_30.12 //
atha rasamāraṇe prakārāntaram /--
gomūtradroṇapuṣpābhyāṃ pākādvā kāntabhājane // VRs_30.13 //
atha prakārāntaram /--
kaṅguṇīkṛṣṇadhustūra-tailābhyāṃ vā vimarditaḥ // VRs_30.14 //
atha prakārāntaram /--
mṛṇālatantuvarttisthaḥ pīnagandharvatailayuk /
jvalito yāmamātraṃ vā mṛtavaikrāntasaṃyutaḥ // VRs_30.15 //
atha prakārāntaram /--
bandhyā'mṛtākandagataḥ pacanādbhūdhare'thavā // VRs_30.16 //
atha prakārāntaram /--
capalopalanirguṇḍī-rasābhyāṃ rasakena vā // VRs_30.17 //
atha prakārāntaram /--
vārāhīrasayuktena cakramardarasena vā // VRs_30.18 //
atha prakārāntaram /--
gandhapāṣāṇayuktena baddhaṃ vā vāsasā rasam /
pacet gandhakatailena yāvadākhoṭabandhanam // VRs_30.19 //
gandhāśmapiṣṭaṃ dviguṇa-gandhaṃ vā kāntasampuṭe /
gandhakādvā tṛtīyāṃśaṃ kāntaparpaṭamiśritam //
mūlikāmarditaṃ loha-parpaṭāntargataṃ dhamet // VRs_30.20 //
atha prakārāntaram /--
yadvā gandhakapādena marditaṃ mūlikārasaiḥ /
lohasampuṭamadhyasthamaṅgārairdhmātamutkhanet //
rogoktayogayukto'yaṃ tattadrogaharo bhavet // VRs_30.21 //
atha jvare prathamarasakalpaḥ /--
samustaparpaṭakvātho bhasmasūto harejjvaram // VRs_30.22 //
atha tridoṣajvare dvitīyarasakalpaḥ /--
daśamūlakaṣāyeṇa pippalyā ca samastajam // VRs_30.23 //
atha raktapitte tṛtīya-caturtharasakalpau /--
mākṣikābhayayā vāsā-pippalyā vā'srapittanut // VRs_30.24 //
atha kāse pañcamarasakalpaḥ /--
kaṇṭakārīkaṣāyeṇa pippalyā ca sa kāsajit // VRs_30.25 //
atha kṣaye ṣaṣṭha-saptamarasakalpau /--
ajāyāḥ kṣīrasiddhena kaṇāyuktena sarpiṣā /
triphalāgandhakavyoṣa-gu.ḍairvā kṣapayet kṣayam // VRs_30.26 //
atha kṣayādau aṣṭamarasakalpaḥ /--
atha lohamayīṃ mūṣāmāyāme dvādaśāṅgulām /
marditaṃ hemavārāhī-gṛhakanyārasai rasam // VRs_30.27 //
rasonapiṇḍe dadhatīṃ lohamayyā surandhrayā /
nirguṇḍīpatraniryyāsa-pītapādasugandhayā // VRs_30.28 //
garbhamūṣikayā yuktāṃ sacakrāṃ mapidhānakām /
lambitāṃ jalapātrastha-kharparadvāri pācayet // VRs_30.29 //
ūrddhvaṃ vanotpalaiścitrairaṅgāraiḥ khādirairadhaḥ /
evamaṣṭaguṇe jīrṇe gandhake kṣayakuṣṭhajit // VRs_30.30 //
atha hikkāyāṃ navamarasakalpaḥ /--
hikkāṃ nihanti rucaka-vījapūrāmlamākṣikaiḥ // VRs_30.31 //
atha chardirdāhayoḥ daśamaikādaśarasakalpau /--
chardirdāhau madhusitā-lājāmudgasitāmbubhiḥ // VRs_30.32 //
atha arśaḥsa dvādaśarasakalpaḥ /--
arśāṃsi tailasindhūttha-puṭapācitaśūraṇaiḥ // VRs_30.33 //
atha atīsāre trayodaśādirasakalpatrayam /--
tvakpallavaiḥ kaṣāyāṇāṃ śṛtenodaśvidambhasā /
kṣīriṇyā vā'pyatīsāraṃ--"
atha visūcyāṃ ṣo.ḍaśarasakalpaḥ /--
"--visūcīṃ kaṇahiṅgunā // VRs_30.34 //
atha ajīrṇe saptadaśarasakalpaḥ /--
ajīrṇaṃ kāñjikairaṇḍa-kvāthapathyāvalehataḥ // VRs_30.35 //
atha pravāhikāyām aṣṭādaśaikonaviṃśarasakalpau /--
kaṣāyapallavaiḥ pakvaṃ bālavilvaṃ sanāgaram /
sagu.ḍaṃ sarasaṃ hanti vimbisīṃ dāruṇāmapi //
vilvakarkaṭikāgarbhaṃ masūrakvathitāmbu vā // VRs_30.36 //
atha mūtrakṛcchre viṃśarasakalpaḥ /--
kṛcchraṃ mṛtarasaḥ kṣīra-kṣīriṇīkṣuramākṣikaiḥ // VRs_30.37 //
atha meheṣu ekaviṃśarasakalpaḥ /--
pāradabhasmaśilājatukṛṣṇā-lohamalatriphalākulivījam /
tāpyaniśārajakopalakānta-vyoṣarajaḥ khapuraśca kapitthāt // VRs_30.38 //
sarvamidaṃ paricūrṇya samāṃśaṃ bhāvitabhṛṅgarasaṃ divasādau /
viṃśativāramidaṃ madhulī.ḍhaṃ viṃśatimehaharaṃ haridṛṣṭam // VRs_30.39 //
atha plīhādau dvāviṃśa-trayoviṃśarasakalpau /--
nyagrodhādyasanādyairvā kvāthayukto mṛto rasaḥ /
paścāllaśunagomṛtraiḥ plīhagulmanivarhaṇaḥ // VRs_30.40 //
atha paktiśūle caturviṃśarasakalpaḥ /--
kalāyayūṣaśambūka-kṣārābhyāṃ paktiśūlanut // VRs_30.41 //
atha āmaśule pañcaviṃśarasakalpaḥ /--
satryūṣaṇatilakvāthenā''maśūlasya nāśanaḥ // VRs_30.42 //
atha udare ṣaḍviṃśarasakalpaḥ /--
navanītasudhākṣāra-bhāvitābhayayodare // VRs_30.43 //
atha kāmalāyā saptaviṃśarasakalpaḥ /--
sa hitaḥ sahito yaṣṭī-vāriṇā kāmalāmaye // VRs_30.44 //
atha pāṇḍvādau aṣṭāviṃśarasakalpaḥ /--
phalatrikādikvāthena pāṇḍuśophe sakāmale // VRs_30.45 //
atha śothe ekonatriṃśarasakalpaḥ /--
śophe saviśvabhūnimba-kvāthagomūtrasaṃyutaḥ /
nimbāmalakakaṅkuṣṭhaiḥ praśastaḥ sa mṛto rasaḥ // VRs_30.46 //
atha kuṣṭhe triṃśaikaviṃśarasakalpau /--
rasonarājikāvahni-nīlimārkavapallavaiḥ /
tulyaṃ bhallātakaṃ kṣiptvā kṣīre tailaṃ vipācitam // VRs_30.47 //
bhūśirīṣasuparṇākṣyoḥ pañcāṅgaṃ mākṣikaṃ ghṛtam /
rasañca līḍhvā kuṣṭhārtto limpettrikaṭunā tanum //
rasagandhakapiṣṭyā vā kaṭutailābhiyuktayā // VRs_30.48 //
atha kuṣṭhe dvātriṃśa-trayastriṃśarasakalpau /--
karpūramūlīsahanimbataila-pātālamūlīrasabhāvitena /
rasena lihyāt sakalaṃ haṭhaṃ vā vicūrṇitaṃ puṣparasaṃ sa kuṣṭhī // VRs_30.49 //
atha kuṣṭhe catustriṃśarasakalpaḥ /--
phenilaphalāhidarvī-kandarasaṃ khādato'nudinam /
phenilamūlodvarttanamācarato'pi ca kutaḥ kuṣṭham // VRs_30.50 //
atha kilāse pañcatriṃśarasakalpaḥ /--
citrakavānarivāyasītuṇḍī-vākucikā dviguṇāḥ paripītāḥ /
mūtrayutā mṛtasūtasametāstakrabhujaḥ śamayanti kilāsam // VRs_30.51 //
atha śvitre ṣaṭtriṃśarasakalpaḥ /--
drutagaganamarīcī vākucītālapatryau
salilaripunakulyau kṛṣṇaśuṇṭhyau sabhṛṅgam /
maricamasitasomaścitrakāṅkolavījaṃ
varatilaśaśilekhe tvak ca śākhoṭakasya // VRs_30.52 //
phalatrayañca tat sarvaṃ mṛtasūtasamanvitam /
kṣīrānnavarttano jagdhvā śvitramāśu nivarttayet // VRs_30.53 //
atha krimau saptatriṃśarasakalpaḥ /--
sanimbapallavakṣaudraḥ kṛmīn hanti mṛto rasaḥ // VRs_30.54 //
atha vātaroge aṣṭatriṃśarasakalpaḥ /--
pīto laśunasiddhena tailenānilajān gadān // VRs_30.55 //
atha gṛdhramyāma ekonacatvāriṃśarasakalpaḥ /--
viśvairaṇḍaśṛtakṣīra-sahito gṛdhrasīṃ jayet // VRs_30.56 //
atha vātarakte catvāriṃśarasakalpaḥ /--
gu.ḍābhayāgu.ḍūcyambu-yuktaḥ pavanaśoṇitam // VRs_30.57 //
atha sthaulye ekacatvāriṃśarasakalpaḥ /--
trikaṭutriphalāvellaiḥ samāṃśo guggulurjayet /
vātāritailasaṃyuktaḥ sthaulyaṃ bhasmarasānvitaḥ // VRs_30.58 //
atha sthaulye dvācatvāriśarasakalpaḥ /--
madhūdakābhyāṃ yukto vā--"
atha kārśye tricatvāriṃśarasakalpaḥ /--
"--kārśyantu śarkarānvitaḥ // VRs_30.59 //
atha apasmārādau catuścatvāriṃśarasakalpaḥ /--
hiṅgusauvarcalavyoṣa-mūtrasiddhena sarpiṣā /
raso hanyādapasmāramunmādañca--" // VRs_30.60 //
atha apasmārādau pañcacatvāriṃśarasakalpaḥ /--
"--tathā'ñjanāt /
madhūkakunaṭītārkṣya-pārāvatamalairyutaḥ // VRs_30.61 //
atha pakṣmaśāte ṣaṭcatvāriṃśarasakalpaḥ /--
dhānyāmlapiṣṭāṣṭamarpippalīṃkān kārpāsavījān karamardanena /
ādāya tailaṃ mṛtasūtayuktamakṣṇi prayuñjīta viśīrṇaromṇi // VRs_30.62 //
atha netraroge saptacatvāriṃśaraṃsakalpaḥ /--
barbūranimbakisalā''japurīṣadhūmaiḥ
kāsekṣurāśmavanitāstanajena ghṛṣṭam /
bhallātadhūpitarasāñjanamañjayitvā
sābhyañjanasnapanamakṣṇi rujaṃ nihanti // VRs_30.63 //
atha timire aṣṭacatvāriṃśarasakalpaḥ /--
mahābherīmūlaṃ turagapṛthukāmbodhikuvalaṃ
raso jamborāmle jayati timiraṃ kācamapi ca // VRs_30.64 //
atha jāḍyo ekonapañcāśattamarasakalpaḥ /--
upāttaṃ jīmūtādravijadharaparṇāmbumṛditāt
rasastailaṃ lepādiha vividhajāḍyañca gudajān // VRs_30.65 //
atha keśakṛṣṇīkaraṇe mahānīlatailākhyapañcāśattamarasakalpaḥ /--
vaṭaprarohaṃ piṇḍīta-mūlatvakkṛṣṇasairyyakaiḥ /
ketakīstananiryyāsa-śakalītriphalārjunaiḥ // VRs_30.66 //
pṛthak daśapalaiḥ sārddhaṃ caturdrīṇeṣvapāṃ pacet /
aṣṭabhāgāvaśiṣṭe'smin bhṛṅgasvarasapeṣite // VRs_30.67 //
triphalānīlyayaścūrṇaiḥ pṛthak dvipalikairyutam /
tailā.ḍhakaṃ samakṣīraṃ paktvā mṛtarasānvitam // VRs_30.68 //
mahānīlaṃ samudgasthaṃ maṇḍalaṃ dhānyamadhyagam /
abhyaṅgavidhiyogena keśānāṃ rañjanaṃ param // VRs_30.69 //
atha vraṇe ekapañcāśattamarasakalpaḥ /--
triphalāpaṭolamūlavyoṣagu.ḍūcīvi.ḍaṅgavījāni /
samaguggulāni māritarasamilitāni vraṇaghnāni // VRs_30.70 //
atha ganthau dvipañcāśattamaramakalpaḥ /--
granthīn vilepayetteṣāṃ lepāt--"
atha masūrikāyāṃ tripañcāśattamaramakalpaḥ /--
"--mūlarasānvitam /
nārikelodakaṃ tadvat pītaṃ hanti masūrikāḥ // VRs_30.71 //
atha sidhmādau catuḥpañcāśattamarasakalpaḥ /--
mañjiṣṭhā śavarodbhavaṃ tuvarikā lākṣā haridrādvayaṃ
nepālī haritālakuṅkumagadā gorocanā gairikam /
patraṃ pāṇḍu vaṭasya candanayugaṃ kāleyakaṃ pāradaṃ
pattaṅgaṃ kanakatvacaṃ kamalajaṃ vījaṃ tathā keśaram // VRs_30.72 //
sikthaṃ tutthaṃ lohakiṭṭaṃ vasājyamājaṃ kṣīraṃ kṣīravṛkṣāmbu cāgnau /
siddhaṃ sidhmavyaṅganīlyādināśe vaktracchāyāmaindavīmāśu dhatte // VRs_30.73 //
atha asthisrāve pañcapañcāśattamarasakalpaḥ /--
kārpāsapallavānantā-rasatailayuto hitaḥ /
asthisrāve mṛtaraso--" // VRs_30.74 //
atha viṣe ṣaṭpañcāśattamādirasakalpaṣaṭkam /--
"--viṣe sthāvarajaṅgame /
taṇḍulīyakamūlena vīrāmūlena vā yutaḥ //
taṇḍulodakasammiśraḥ pānanāvanalepane // VRs_30.75 //
atha viṣe dviṣaṣṭitamarasakalpaḥ /--
surabhiśakṛdrasabhāvitakarpūrasamanvito mṛtaḥ sūtaḥ /
sthāvarajaṅgamakṛtrimaviṣajidguñjāmito dadhnā // VRs_30.76 //
atha sarpaviṣe triṣaṣṭitamarasakalpaḥ /--
yakṣākṣaphenilarasonakaṭutrayogrā-
rājī-varāṅghrivakulaṃ lakucāmbupiṣṭam /
chāyāviśoṣitamidaṃ naravārighṛṣṭaṃ
sarpāpahaṃ sarasamañjanatastrivārān // VRs_30.77 //
atha sarpaviṣe cataḥṣaṣṭitamarasakalpaḥ /--
piśācaḥ pañcavarṇasya vījaṃ mūlaṃ punarnavāt /
devadālyāḥ phalaṃ mūlaṃ mūlañca viṣaparṇataḥ //
peṣitaṃ naramūtreṇa sarbathā'hiviṣāpaham // VRs_30.78 //
atha unduruviṣe pañcaṣaṣṭhitamarasakalpaḥ /--
kapitthapañcakaṃ nīraṃ rasañcā''khuviṣāpaham // VRs_30.79 //
atha vṛścikaviṣe ṣaṭṣaṣṭhitamādirasakalpacatuṣṭayam /--
kāṃsye tāmbūlyā nāgaraṃ piṣṭamadbhiḥ
patraṃ śairīṣaṃ pippalī chāgadugdhaiḥ /
patraṃ kārpāsāt sarpiṣā vā'pi lepāt
sūtenopetaṃ vṛścikānāṃ viṣaghnam // VRs_30.80 //
atha viṣadigdhavraṇe saptatitamādirasakalpadvayam /--
bhāvitaṃ caṇakāmlena vastramamlena mardayet /
tena vākucicakrāhva-kārpāsāgastipallavān // VRs_30.81 //
ekasya lakucasyāmle svarasena rasena yaḥ /
prakṣālitaḥ prayātyeva viṣadigdhavraṇaḥ śamam // VRs_30.82 //
atha rasāyane dvisaptatitamarasakalpaḥ /--
rasāyanoktavidhinā śuddho labdhabalaḥ punaḥ /
prātaḥ prātaḥ kaṇāpathyā-viśvasaindhavacitrakam // VRs_30.83 //
pītvā saṃrakṣaṇāyāgnerīṣaduṣṇena vāriṇā /
bhṛṅgāmalakaniryyāse bhāvitaṃ vyomakāntayoḥ // VRs_30.84 //
bhasmāyaḥsampuṭe dhānye sthāpitaṃ madhusarpiṣā /
khādenniśi kaṇāpathyā māsamekaṃ tathā punaḥ // VRs_30.85 //
atha rasāyane trisaptatitamarasakalpaḥ /--
pātanābhasma vā yuktamatha sūtasya bhasmanā /
jīrṇālpahemnaḥ ṣaṇmāsācchatāvaryyā rasena ca // VRs_30.86 //
atha rasāyane catuḥsaptatitamarasakalpaḥ /--
triphalāṃ madhusarpirbhyāṃ khādirāsanabhāvitām /
mṛtahemarasopetāṃ bhakṣayedbhakṣayejjarām // VRs_30.87 //
atha rasāyane pañcasaptatitamarasakalpaḥ /--
gandhakena hataṃ sūtaṃ kāntaṃ dhātrīrasena ca /
triphalāsahitaṃ khādejjīvedācandratārakam // VRs_30.88 //
atha rasāyane ṣaṭsaptatitamarasakalpaḥ /--
citrakaṃ triphalā bhṛṅgo haridrā'ñjanapatrikā /
rasastrimadhuraścāpi jarāvairūpyanāśanaḥ // VRs_30.89 //
atha rasāyane saptasaptatitamādyaśītitamāntarasakalpaḥ /--
rasauṣadhīnāṃ rasabhāvitānāṃ sitāyutaiḥ kṣīramadhūdakājyaiḥ // VRs_30.90 //
atha rasāyane ekāśītitamarasakalpaḥ /--
jarāṃ raso hanti ca kāntapātre kṣīraṃ śṛtaṃ kāñcanapādapiṣṭyā // VRs_30.91 //
atha rasāyane vajrapañjararasākhyaḥ dvyaśītitamarasakalpaḥ /--
kṣetrīkaraṇamityuktaṃ vajrabhasmasamaṃ rasam /
haṃsapādīrasairghṛṣṭaṃ vipacettat puṭānale // VRs_30.92 //
tulyamanyaṃ rasaṃ tena pūrvavanmarditaṃ pacet /
yāvacchakyaṃ caturthāṃśa-mānena rasabhasmanā // VRs_30.93 //
amlapiṣṭena sauvarṇaṃ patramālipya mārayet /
rājikārddhārddhamārabhya yāvanmāṣaṃ vivarddhitaḥ // VRs_30.94 //
citrakārdrakasindhūttha-tīkṣṇāsauvarcalaiḥ saha /
sevitaḥ palaparyyantaṃ raso'yaṃ vajrapañjaraḥ //
śaraṇyaḥ paribhūtānāṃ vyādhivārddhakamṛtyubhiḥ // VRs_30.95 //
atha rasāyane pañcāmṛtarasākhyaḥ tryaśītitamarasakalpaḥ /--
hemamākṣikakāntābhra-vajrabhasma praveśayet /
rase sahemni saptāhaṃ mūlikārasamarditām // VRs_30.96 //
tāṃ piṣṭiṃ yantrayogena pacet pañcāmṛtāhvayaḥ /
raso'yaṃ madhusarpirbhyāṃ yuktaḥ pūrvādhiko guṇaiḥ // VRs_30.97 //
atha rasaprayoge upacāravidhiḥ /--
ghanasāracaturjāta-kakkolaṃ kaṭukīphalam /
phalaṃ tāmbūlaballīnāṃ rasasyā''kramaṇaṃ param // VRs_30.98 //
bhuñjīta śāligodhūma-yavaṣaṣṭikajāṅgalam /
mudgayūṣaṃ gavāṃ kṣīraṃ mastu snāyāt sukhāmbhasā //
rūpayauvanasampannāmanurūpāṃ priyāṃ bhajet // VRs_30.99 //
atha rasasevane apathyāni /--
abhyaṅgaṃ kaṭutailena kāñjītailaṃ surāṃ dadhi /
kāliṅgakāravellāmla-laśunāsurimūlakam // VRs_30.100 //
dvidalaṃ vilvavārttākaṃ chatrākaṃ kākamācikām /
saṅgamaṃ mardanaṃ rātrau jāgaraṃ svapanaṃ divā // VRs_30.101 //
atyamlatiktalavaṇaṃ svādūṣṇaṃ śiśirauṣadham /
śokavātātapakrodha-cintāñca parivarjayet //
sāhasaṃ rasalohānāṃ mārakañca viśeṣataḥ // VRs_30.102 //
atha niṣiddhadravyavyavahāre doṣaḥ /--
sevayā parihāryyāṇāṃ rasasyājaraṇā bhavet /
śūlo nābhitale jāḍyaṃ nidrālasyaṃ jvarastamaḥ //
aṅgabhaṅgo'rucirdāhaḥ--" // VRs_30.103 //
atha niṣiddhadravyavyavahārajadoṣe pratīkāraḥ /--
"--pibettatra dinatrayam /
sauvarcalaṃ sagomūtraṃ karkoṭīmūlavāriṇā //
mātuluṅgasya vā'mlena māṇimanthaṃ sanāgaram // VRs_30.104 //
atha nāgavaṅgayuktarasasevane pratīkāraḥ /--
nāgavaṅgayutaḥ sūtaḥ pramādādbhakṣito yadi /
saindhavaṃ kāravellasya kandaṃ mūtraiḥ pibedgavām // VRs_30.105 //
karkoṭīgaru.ḍīpathyā-śarapuṅkhairvipācitaiḥ /
aṣṭabhāgāvaśiṣṭaṃ vā gomūtraṃ saindhavānvitam // VRs_30.106 //
yat kṣetrīkaraṇaṃ pūrvaṃ vedhakañca rasaṃ tataḥ /
seveta tasya siddhiḥ syādanyathā maraṇaṃ dhruvam // VRs_30.107 //
atha rasāyane mṛtasañjīvanyākhyaḥ caturaśautitamarasakalpaḥ /--
kāntābhratāpyasattvānāṃ vajrahemno rasasya ca /
saptāhamamlapiṣṭānāṃ golake lepite'nvaham // VRs_30.108 //
gojihvāvāyasīpathyā-nirguṇḍīmadhusaindhavam /
svinne bhūdharayantrasthe pakṣāt kaṭhinatāṃ gate // VRs_30.109 //
yavaciñcāpalāśākṣa-rājikārpāsataṇḍulaiḥ /
āvarttitāntarliptāyāṃ mūṣāyāṃ khadirāgninā // VRs_30.110 //
ṭaṅgaṇaṃ śvetakācañca dattvā dattvā viśoṣite /
mūṣāyāṃ vi.ḍayogena samāṃśaṃ hema jārayet // VRs_30.111 //
saṃvatsaraṃ mukhadhṛtā mṛtasañjīvanī matā /
guṭikā śukrastambhaṃ kurute harate ca jarāmaraṇam // VRs_30.112 //
atha vājīkaraṇe madanavarddhanākhyaḥ pañcāśītitamarasakalpaḥ /--
samacīrṇajīrṇahemamākṣikayogena mārito vṛṣyaḥ /
ghṛtamadhuśatāvarīrasadugdhayuto madanavarddhanaḥ sūtaḥ // VRs_30.113 //
atha vājīkaraṇe ṣa.ḍaśītitamarasakalpaḥ /--
lohitāgastyasāreṇa kṛṣṇarambhāphaladrutam /
rasañca ghanasārañca pītvā strīṣu vṛṣāyate // VRs_30.114 //
atha rasāyane sandigdhān prati uktiḥ /--
yugasvabhāvāt yadi cīṣadhīnāṃ kriyāsu śaktiḥ parikalpate'lpā /
āyurbalādiṣvapi sā tatheti tasmānniṣevyāni rasāyanāni // VRs_30.115 //
na cīṣadhīnāmapi sarvathaiva prabhāvahāniḥ parikalpanīyā /
phalaṃ prayātyūrddhvamadhastrivṛcca pratyakṣataḥ kasya na siddhametat ? // VRs_30.116 //
atha auṣadhānāṃ guṇadoṣavattve prayoktuḥ jñatvājñatvayoḥ hetutā /--
adeśakālopahitāni sātmyānyatyuṣṇatīkṣṇāni yathauṣadhāni /
nāśaṃ nayante sahasaiva dehaṃ samyak pravṛttāni yathaiva vṛddhim // VRs_30.117 //
jitvā tasmādindriyādipraduṣṭān kālopetaḥ śraddadhānā yathāvat /
āyuṣprajñātejasāṃ yadvivṛddhyai vīryyopetaṃ śīlayedauṣadhaṃ tat // VRs_30.118 //
atha ācārarasāyanam /--
śāstrānusāriṇī caryyā cittajñāḥ pārśvavarttinaḥ /
buddhiraskhalitā'rtheṣu paripūrṇaṃ rasāyanam // VRs_30.119 //
dānaṃ śīlaṃ dayā satyaṃ brahmacaryyaṃ kṛtajñatā /
rasāyanāni maitrī ca puṇyāyurvṛddhikṛdgaṇaḥ // VRs_30.120 //
atha āyurvedopadeśasya avaśyapālanīyatoktiḥ /--
etadāgamasiddhatvāt pratyakṣaphaladarśanāt /
mantravat samprayoktavyaṃ na mīmāṃsyaṃ kathañcana // VRs_30.121 //
atha kuvaidyānā varjanīyatoktiḥ /--
lobhayantyāturaṃ mūrkhā vicitraiḥ karmakauśalaiḥ /
tebhyo rakṣet sadā''tmānamātmā yasmāt sudurlabhaḥ // VRs_30.122 //
te ghuṇākṣaravat kañcidutthāpya niyatāyuṣam /
ghnanti vaidyābhimānena śatānyaniyatāyuṣām // VRs_30.123 //
ajñātaśāstrasadbhāvān śāstramātraparāyaṇān /
tān varjayedbhiṣakpāśān pāśān vaivasvatāniva // VRs_30.124 //
atha śāstrajñavaidyasya sāphalyoktiḥ /--
pradīpabhūtaṃ śāstraṃ hi darśanaṃ vipulā matiḥ /
tābhyāṃ bhiṣak suyuktābhyāṃ cikitsannāparādhyati // VRs_30.125 //
atha cikitmāyāḥ trivargasādhakatvoktiḥ /--
kvacidarthaḥ kvacinmaitrī kvaciddharmaḥ kvacit yaśaḥ /
kvacidabhyāsayogaśca cikitsā nāsti niṣphalā // VRs_30.126 //
atha kuvaidyasya nirayabhāktvoktiḥ /--
ye kriyāṃ vikriyāṃ kurvantyupekṣante skhalanti vā /
khādanti te paraprāṇān nijāni sukṛtāni ca // VRs_30.127 //
atha yāvacchvāsaṃ cikitsāyāḥ karttavyatvoktiḥ /--
yāvaducchasiti prāṇī yāvadbheṣajamatti ca /
tāvaccikitsā karttavyā daivasya kuṭilā gatiḥ // VRs_30.128 //
atha vaidyāturayoranyo'nyakarttavyanirdeśaḥ /--
anāthān rogiṇo vaidyaḥ puttravat samupācaret /
prāṇācāryyaśca pitṛvat sampūjyaḥ śaktibhaktitaḥ // VRs_30.129 //
atha vaidyānāṃ sulabhājīvatvanirdeśaḥ /--
na prāṇirahito deśo na ca prāṇī nirāmayaḥ /
tasmāt sarvatra bhiṣajāṃ kalpitā eva vṛttayaḥ // VRs_30.130 //
atha purāvṛttavarṇanadvārā vaidyasya sarvapūjyatvanirdeśaḥ /--
yajñasya ca śiraśchinnamaśvibhyāṃ sandhitaṃ purā /
pātitā daśanāḥ pūṣṇo bhagasya ca vilocane // VRs_30.131 //
rājayakṣmārditaścandrastābhyāmeva cikitsitaḥ /
bhārgavaścyavanaḥ kāmī vṛddhaḥ san vikṛtiṃ gataḥ //
vīryyavarṇabalopetaḥ kṛtastābhyāṃ punaryuvā // VRs_30.132 //
ebhiścānyaiśca bahubhiḥ karmabhirbhiṣaguttamau /
babhūvaturbhṛśaṃ pūjyāvindrādīnāṃ mahātmanām // VRs_30.133 //
sautrāmaṇyāñca bhagavānaśvibhyāṃ saha modate /
aśvibhyāṃ sahitaḥ somaṃ prāyaḥ pibati vāsavaḥ // VRs_30.134 //
aśvibhyāṃ kalpito bhāgo yajñeṣu ca maharṣibhiḥ /
aśvināvagnirindraśca vedeṣu sutarāṃ stutāḥ // VRs_30.135 //
vaidyāvityaśvinau devau pūjyete vibudhairapi /
ajarairamarairnityaṃ sukhitairevamādṛtaiḥ // VRs_30.136 //
vyādhimṛtyujarāgrastairduḥkhaprāyaiḥ sukhārthibhiḥ /
kiṃ punarbhiṣajo marttyaiḥ pūjyāḥ syurnā''tmaśaktitaḥ ? // VRs_30.137 //
atha upasaṃhāraḥ /--
rasaratnamamuccayo mayetthaṃ racitaḥ sādhu nitāntamādriyantām /
sudhiyo yadi vidyate'tra doṣaḥ kvacidarhanti mamāpyalaṃ viso.ḍhum // VRs_30.138 //