pañcamo 'dhyāyaḥ
AS.Sū.5.1 athāto rogānutpādanīyaṃ nāmādhyayaṃ vyākhyāsyāmaḥ |
itihasmāhurātreyādayo maharṣayaḥ ||
AS.Sū.5.2 vegān nadhārayedvātaviṇmūtrakṣavatṛṭkṣudhām |
nidrākāsaśramaśvāsajṛmbhāśrucchardiretasām ||
AS.Sū.5.3 adhovātasya rodhena gulmodāvartarukklamāḥ |
vātamūtraśakṛtsaṅgaddaṣṭyagnivadhahṛdgadāḥ ||
AS.Sū.5.4 śakṛtaḥ piṇḍikodveṣṭapratiśyāyaśirorujaḥ |
ūrdhvavāyuḥ parīkarto hṛdayasyoparodhanam ||
AS.Sū.5.5 mukhena viṭpravṛttiśca pūrvoktāścāmayāḥ smṛtāḥ |
aṅgabhaṅgāśmarībastimeḍhravaṃkṣaṇavedanāḥ ||
AS.Sū.5.6 mūtrasya rodhāt pūrve ca prāyo rogāḥ tadauṣadham |
vartyabhyaṅgavagāhāśca svedanaṃ bastikarma ca ||
AS.Sū.5.7 annapānaṃ ca viḍbhedi viḍrodhottheṣu yakṣmasu |
mūtrajeṣu tu pāne ca prāgbhaktaṃ śasyeta ghṛtam ||
AS.Sū.5.8 jīrṇāntikaṃ cottamayā mātrayā yojanādvayam |
avapīḍakametacca saṃjñitaṃ dhāraṇāt punaḥ ||
AS.Sū.5.9 udgārasyāruciḥ kampo vibandho hṛdayorasoḥ |
ādhmānakāsahidhmāśca hidhmāvattatra bheṣajam ||
AS.Sū.5.10 śirortīndriyadaurbalyamanyāstambhārditaṃ kṣuteḥ |
tīkṣṇadhūmāñjanāghrāṇanāvanārkavilokanaiḥ ||
AS.Sū.5.11 pravartayet kṣutiṃ saktāṃ svedābhyaṅgau ca śīlayet |
yojyaṃ vātaghnamannaṃ ca ghṛtaṃ cauttarabhaktikam ||
AS.Sū.5.12 śoṣāṅgasādabadhiryasammohabhramahṛdgadāḥ |
tṛpṇāyā nigrahāttatra śītaḥ sarvo vidhirhitaḥ ||
AS.Sū.5.13 aṅgabhaṅgāruciglānikārśyaśūlabhramāḥ kṣudhaḥ |
tatra yojyaṃ laghu snigdhamuṣṇamalpaṃ ca bhojanam ||
AS.Sū.5.14 nidrāyā mohamūrdhākṣigauravālasyajṛmbhikāḥ |
aṅgamardaśca tatreṣṭaḥ svapnaḥ saṃvāhanāni ca ||
AS.Sū.5.15 kāsasya rodhāttadvṛddhiḥ śvāsārucihṛdāmayāḥ |
śoṣo hidhmā ca kāryo 'tra kāsahā sutarāṃ vidhiḥ ||
AS.Sū.5.16 gulmahṛdrogasammohāḥ śramaśvāsādvidhāritāt |
hitaṃ viśramaṇaṃ tatra vātaghnaśca kriyākramaḥ ||
AS.Sū.5.17 jṛmbhāyāḥ kṣavavadrogāḥ sarvaścānilajidvidhiḥ |
pīnasākṣiśirohṛdruṅmanyāstambhārucibhramāḥ ||
AS.Sū.5.18 sagulmā bāṣpatastatra svapno madyaṃ priyāḥ kathāḥ |
visarpakoṭhakuṣṭhākṣikaṇḍūpāṇḍvāmayajvarāḥ ||
AS.Sū.5.19 sakāsaśvasahṛllāsavyaṅgaśvayathavo vameḥ |
gaṇḍūṣadhūmānāhāraṃ rukṣaṃ bhuktvā tadudvamaḥ ||
AS.Sū.5.20 vyāyāmaḥ srutirasrasya śastaṃ cātra virecanam |
sakṣāralavaṇaṃ tailamabhyaṅgārthe ca śasyate ||
AS.Sū.5.21 śukrāttatsravaṇaṃ guhyavedanāśvayathujvarāḥ |
hṛdvyathā mūtrasaṅgāṅgabhaṅgavardhmāśmaṣaṇḍhatāḥ ||
AS.Sū.5.22 tāsracūḍasurāśalibastyabhyaṅgāvagāhanam |
bastiśuddhikaraiḥ siddhaṃ bhajet kṣīraṃ priyāḥ striyaḥ ||
AS.Sū.5.23 tatra seveta sarvaṃ ca varjayedvegadhāriṇam |
viḍvāminaṃ parikliṣṭaṃ kṣīṇaṃ tṛṭchūlapīḍitam ||
AS.Sū.5.24 rogāḥ sarve 'pi jāyante vegodīraṇadhāraṇaiḥ |
nirdiṣṭaṃ sādhanaṃ tatra bhūyiṣṭhaṃ ye tu tān prati ||
AS.Sū.5.25 tataścānekadhā prāyaḥ pavano yat prakupyati |
annapānauṣadhaṃ tasya yuñjītāto 'nulomanam ||
AS.Sū.5.26 kramādapāmapi maṇau paṅko 'vaśyaṃbhavatyataḥ |
uttiṣṭheta yathākālaṃ malānāṃ śodhanaṃ prati ||
AS.Sū.5.27 cayakāṣṭhāmupāruhya kurvate te hyupekṣitāḥ |
prāyaśaḥ sucireṇāpi bheṣajadveṣiṇogadān ||
AS.Sū.5.28 atisthaulyāgnisadanamehakuṣṭhahṛtaujasaḥ |
srotorodhākṣavibhraṃśaśvāsaśvayathupāṇḍutāḥ ||
AS.Sū.5.29 āmorustambhajaṭharakṛcchrālasakadaṇḍakān |
cchardigaṇḍakṛmigranthitandrāduḥsvapnadarśanam ||
AS.Sū.5.30 kaṇṭhāmayān mūrddharujaṃ praṇāśaṃ buddhinidrayoḥ |
tejovarṇabalānāṃ ca tṛpyato bṛṃhaṇairapi ||
AS.Sū.5.31 ucitairapi cāhārairyasmādasya vahanti na |
doṣopaliptavadanā rasaṃ rasavahāḥ sirāḥ ||
AS.Sū.5.32 vamanādīnato yuñjyāt svasthasthaiva yathāvidhi |
doṣāḥ kadācit kupyanti jitā laṅghanapācanaiḥ ||
AS.Sū.5.33 ye tu saṃśodhanaiḥ śuddhā na teṣāṃ punarudbhavaḥ |
yathākramaṃ yathāyogamata ūrdhvaṃ prayojayet ||
AS.Sū.5.34 rasāyanāni siddhāni vṛṣyayogāṃśca kālavit |
bheṣajakṣapite pathyamāhārairbṛṃhaṇaṃ kramāt ||
AS.Sū.5.35 śāliṣaṣṭikagodhūmamāṃsakṣīraghṛtādibhiḥ |
hṛdyadīpanabhaiṣajyasaṃyogādrucipaktidaiḥ ||
AS.Sū.5.36 sābhyaṅgodvartanasnānanirūhasnehabastibhiḥ |
tathā sa labhate śarma sarvapāvakapāṭavam ||
AS.Sū.5.37 dhīvarṇendriyavaimalyaṃ vṛṣatāṃ dairghyamāyuṣaḥ |
ye bhūtaviṣavāyvagnikṣatabhaṅgādisambhavāḥ ||
AS.Sū.5.58 kāmakrodhabhayādyāśca te syurāgantavo gadāḥ |
tyāgaḥ prajñāparādhānāmindriyopaśamaḥ smṛtiḥ ||
AS.Sū.5.59 deśakālātmavijñānaṃ sadvṛttasyānuvartanam |
atharvavihitā śāntiḥ pratikūlagrahārcanam ||
AS.Sū.5.60 bhūtādyasyarśanopāyo nirdiṣṭaśca pṛthak pṛthak |
anutpatyai samāsena vidhireṣa pradarśitaḥ ||
AS.Sū.5.61 nijāgantuvikārāṇāmutpannānāṃ ca śāntaye ||
AS.Sū.5.62 śītodbhavaṃ doṣacayaṃ vasante viśodhayan grīṣmajamabhrakāle |
ghanātyaye vārṣikamāśu samyak prāpnoti rogānṛtujān na jātu ||
AS.Sū.5.63 nityaṃ hitāhāravihārasevī samīkṣyakārī viṣayeṣvasaktaḥ |
dātā samaḥ satyaparaḥ kṣamāvānāptopasevī ca bhavatyarogaḥ ||
AS.Sū.5.64 artheṣvalabhyeṣvakṛtaprayatnaṃ kṛtādaraṃ nityamapāyavatsu |
jitendriyaṃ nānupatānti rogāstatkālayuktaṃ yadi nāsti daivam ||
AS.Sū.5.65 kāle 'nukūlo viṣayā manojñā dharmyāḥ kriyāḥ karma sukhānubandhi |
sattvaṃ vidheyaṃ viśadā ca buddhirbhavanti dhīrasya sadā sukhāya ||