(२) क्रियानिरासः—
न च क्रियापि कर्मकर्त्तृपदार्थ व्यतिरिक्ता । तथाहि ।
नहि कर्मकरः करोति कटमिति कटकर्मकरविशेषत्यतिरिक्ता क्रिथोपलभ्यते
प्रत्यक्षतः । तदभावादनुमानतोपीत्यसत्त्वमेव क्रियायाः । तथाहि ।
अन्वयव्यतिरेकाभ्यां हि भेदमुपरचय्यानादिवासनासनाथीकृतसन्तानशिथिलीकृत
पदार्थतत्त्वाभिनिवेशो हि पृथग्जन/?/ जानाति भेदविपर्ययेपि भेदमिति विपर्यासमात्रकमेवेदं
क्रियाभेदाध्यवसानं । यतः ।
एतच्च प्रागेव प्रतिपादितं । न चान्वयव्यतिरेकयोः प्रत्यक्षगम्यतान्यत्रानादिवासना
जनितमानसप्रत्ययगम्यत्वात्1137 ।
अथ क्रिया नामेयमसत्त्वभूता तेन न प्रत्यक्षत उपलभ्यते । ननु यदि नामासत्त्वभूता
तथापि लिङ्गादियोगो मा भूत् । पदार्थव्यतिरिक्तत्वे तु प्रत्यक्षत उपलम्भको विरोधः ।
ततः कल्पितक्रियाविशेष एव चिरक्षिप्रादयो न तात्त्विकाः ।
कथमेवमित्याद्यर्थवत् । तथा हि ।
यदि यो य एव विकल्प उदयवान् तदर्थरूपः स एव पदार्थः कल्पनाविषयः पारमार्थिकः
तदैवमादयोपि पदार्थाः स्युः चेत्क्वान्तर्भाव्यंताम् । नहि कालादयस्तन्निबन्धनमिष्यन्ते ।
नापि प्रतीयन्ते । अथ ते क्रियाविशेषा एव तथा सति चिरादयोपीति व्यर्थकः कालादिकल्पना
प्रयासः ।
तस्मात्पूर्व्वापरकालभूतपदार्थग्रहणाभावात्प्रत्यक्षेणाग्रहणमेव व्यापिनः ।