यद्यपि नामानित्यता विशिष्टा नान्वेति । अन्विता विशिष्टा भविष्यति । समुदायो
हि साध्यः । स चेत्प्रागेव प्रसिद्धः किमर्थं साधनं । तस्मात् केवलेनान्वये शब्दे सिध्यद
नित्यत्वं समुदायतां विशिष्टाञ्चात्मनः प्रकटयति ।
ननु केवलेनान्वये विशिष्टा नित्यता कथं सिध्येत् । अन्येनान्वये ऽन्यसाधनेति प्रसङ्गः ।
तथा च सर्व्वो हेतुर्व्विरुद्धो दृष्टान्तश्च साध्यविकलः स्यात् । उक्तधर्मान्वय एष दोषो नान्य
त्रेति चेत् । न । साध्यत्वाविशेषात् । अदोषे चेष्टविघातः कस्यचिदपि न स्यादिति सर्व्वः
स्वाभिमतं साधयेत् । न । अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणात् । अयोगान्ययोगव्यवच्छेदेन हि
द्विविधं विशेषणं । न ह्येवं क्रियते शब्द एवानित्य इति । अपि तु शब्दोपि । सदृशत्वा
दनित्यतायाः । न च पुरुषसाधने तथा संभवति । नहि घटसद्वितीयत्वं कुड्यघटयोः समानं ।
अन्यतरसद्वितीयत्वं समानमिति चेत् । न । तेनाप्यभावात् । अन्यतरसद्वितीयत्वेन हि
सादृश्यमेवं भवति यदि नियमस्याभावः । अत्र1221 च नियम एव घटेनैवं सद्वितीयत्वं कुड्यस्य
तथा भूतपुरुषेणैव घटस्येति पराभिप्रायः ।
ननु प्रतिनियमेप्यन्यतरश्रुतिः प्रयुज्यत एव । तत्कथन्नियमेन्यतरत्वाभावः । ततो न
विकल्पैकप्रतिनियमयोर्विरोधः । तथाहि । देवदत्तयज्ञदत्तयोरन्यतरो भोजनीय इति नियमत
एकत्रैव भोजनं व्यवतिष्ठते । तथात्रापि पुरुषेण सद्वितीयत्वनियमः । नात्र वचनप्रापितो
नियमः । काकतालीयन्यायेन नियमसम्भवात् । स च प्रत्यक्षेणोपलभ्यते । न चात्र
पुरुषघटान्यतरसद्वितीयत्वोक्तौ पुरुषनियमः प्रत्यक्षसिद्धः । भोजनं हि वस्तुसामर्थ्यादेकनियतं
न वचनसामर्थ्यात् । स्वरुच्या प्रेष्यस्य प्रवर्त्तनात् भोक्तुर्द्दातुर्व्वा । यदि ह्यसावुक्तो न
भोजयेन्न तु भञ्जीत भवाननियमो व्यवतिष्ठेत । अत्रापि साधनसामर्थ्यप्रापितो नियम इति
चेत् । न । विपर्ययेपि सम्भवादिति प्रतिपादितं । एतेनेदमपि निराकृतं ।
विशेषेनुगमाभावः सामान्ये सिद्धसाध्यता ।
यद्यनित्यतासामान्यं साध्यते । तस्य क्वचिद्विद्युदादौ सिद्धत्वात् सिद्धसाध्यता ।
अथ शब्दविशिष्टमनित्यत्वं तदा तस्य घटेऽभावादन्वयाभावः । यतः । सामान्यमेव शब्दे
(ऽ) सिद्धत्वात्साध्यते । तदाह ।
(३) सामान्यनिरासः
यद्याधारविशेषानपेक्षमनित्यत्वं साध्यं स्यात्सिद्धसाधनं । शब्दे तु साध्यते सामान्यमतो
न सिद्धसाध्यता ।
ननु शब्दे साध्यते सामान्यञ्चेति व्याहतं । शब्दविशिष्टत्वमेव विशेषः । यदि च
सामान्यं कथं विशेषः । विशेषश्चेत्कथं सामान्यं ।
नैतदस्ति ।