(क) प्रतिज्ञानिगमनयोरनुक्तिः—
अथापि स्याद्(।) यदि पक्षवचनाभावे हेतुवचनमतकिंतमुद्गुरपातायमानमसम्बद्ध
मिति न प्रवर्त्तते1170 । ततो हेतुवचनप्रवृत्तेः तदपि साधनमेवेति न । संशयजिज्ञासा प्रकरण
तदवबोध इच्छानामपि1171 साधनत्वप्राप्तौ दशावयवता वाक्यस्य स्यात् । इदमत्र सन्दिग्धं
भवतः । इदमेव जिज्ञासितं । इदमेव भवता1172 प्रस्तुतं । इदं मयावगतं । अत्र ममेच्छेति
(।) एवं कूर्च्चशोभामारच (य) ता दशावयवं वाक्यं प्रयोक्तव्यं । तथा विपक्षोपगमेपि
साधनं प्रवर्त्तते । ततस्तस्यापि साधनत्वप्रसङ्गस्तेन सह विपक्षस्य । अथ साध्यनिश्चयमात्रं
संदेहादिप्रतिपादनमन्तरेणापि भवतीति न तैः शब्दप्रपञ्चमात्रोपयोगिभिः कश्चिदर्थगतोर्थस्ततः
संशयादिपरित्यागः (।) तदनुवादस्याकिञ्चत्करत्वत्५ । यद्येवं प्रतिज्ञावचनमप्यनुवादमात्र
मेव वादिनो नान्तरङ्गता तस्य ।
त्रिरूपादेव तावत्स्वार्थानुमाने सोर्थः साध्यः प्रतीयते । नहि स्वार्थानुमाने साध्यार्थः
प्रथममायाति1173
हेतोस्तेनाध्यवसितेन भवितव्यं । ततः स्वनिश्चयवदेव न प्रथमं साध्योपा
दानम् । पश्चाद्रूपादानमिति चेत् । पश्चादपि नोपादानं स्वार्थानुमानवदेव । परस्यापि
489
यदा त्रिरूपादुपजायते प्रतीतिस्तदा तस्याः स्वार्थानुमानात्को विशेषः । तस्मात् प्रतिज्ञा
निगमनयोरनुक्तिरेव । उपनयोपि न (व) क्तव्यः । दृष्टसामर्थ्यदर्शनपरत्वात् । न च
तस्य तत्र सत्तामात्रादपरं सामर्थ्यं (।) तच्च सत्तामात्रं शब्दे पक्षधर्म (त्वा) देव गतं ।
अथापि स्याद् (।) आगमः प्रतिज्ञा । हेतुरनुमानं । प्रत्यक्षं दृष्टान्तः । उपनय
उपमानं । सर्व्वप्रमाणव्यापारविषयप्रदर्शनपरं निगमनं ।
तदेतदसत् यतः ।
हेतुसामर्थ्यादेव यद्यसावर्थः प्रतीयते किमपरप्रमाणव्यापारेण । किमत्र कुर्मो
यत्सर्व्वप्रमाणव्यापारो न खलु हेतुपरतन्त्रः कारकग्रामः । तथा भवन्पर्यनुयोगभागी किमयमेवं
भवतीति । सत्त्यमेतद्यद्येवं स्यात् । न खलु प्रतिज्ञा प्रमाणन्ततः संशयोत्पत्तेरिति
प्रतिपादनात् ।