सिद्धार्था स्याद्विषयोपदर्शनत्वमेव न भवेत् । यद्येवं साधनाभासोपि प्रतिज्ञात्वेन साधनमनि
वारितमेव । भवतु प्रतिज्ञात्वेन साधनं क इवात्र दोष इति चेत् । हेतो (:) असिद्धत्वदोषो
न स्यात् ।1188
हेत्वाभासख्या प्रतिज्ञा साध्यरूपायाः प्रतिज्ञाया न साधनं1189 ततो दोष एवेति
चेत् । साधनत्वे कथन्न साधनं । स्वार्थापेक्षया साधनं चेत् । नार्थसहितस्य साधन
(त्वा)त् । न च स ए्व तस्य साधनं । स च1190 शब्दगडुमात्रस्य साधनत्वं । सर्व्वत्रा
भिधेयस्य साधनत्वात् । अभिप्रायनिवेदने तु प्रमाणतोक्तैव ।
अथार्थ एव साधनं । सर्व्वा तर्हि प्रतिज्ञा बहिरर्थप्रत्यायनसमर्थेति तत एव साध्य
प्रसिद्धिः स्यात् । तस्मात् साक्षात्पारम्पर्येण च ततः सिद्धेरनुत्पत्तेर्न्न प्रतिज्ञा साधनं ।
अन्यः1191
पुनराह । प्रतिज्ञा साधनं साभासत्वेनोक्तेः । साभासत्वस्य साधनत्वेन सह
दर्शनात् ।
दूषणवाद्याह । प्रत्यक्षेणानेकान्तः । वचनात्मकत्वेन विशेषणाददोष इति परिहारः ।
दूषणेनानेकान्त इति चेत् । अदूषणत्वे सतीति परिहारः ।
तदेतत्सकलमसत् । तथाहि ।
न खल्वदर्शनमात्रेण विपक्षे1193 हेतोर्गमकत्वं (।) न चास्ति नैकपरिहारो1194
यथा
कथञ्चिद्विशेषणेन विपक्षविरुद्धेन तत्परिहारात् । एतच्चोक्तं प्राक् (।) अध्ययनमध्यय
नान्तरपूर्व्वकमिति भारताध्ययनेनाकान्तपरिचोदने वेदेन विशेषणादिति परिहार उक्तेः ।
कः पूनर्व्वेदे विशेषः । यद्यन्यथाध्येतुं न शक्यते न भवत्येव परिहारः । नहि विशेषण
मविरुद्धं विपक्षेणास्माद्धेतुं व्यावर्त्त (ि) यतुमलं । अन्यथाऽनेकत्वे सतीति को वक्तुं न
शक्नुंयात् । तस्मादसदेतदुपक्षेपपरिहारादिकमिति पूर्व्वकमेव दूषणं प्रतिज्ञायाः साधनत्वस्य ।
३. पक्षलक्षणकरणे प्रयोजनम्
यदि तर्हि प्रतिज्ञाया नावश्यं निद्दशः किमर्थं (तर्हि) पक्षलक्षणं । हेतुसामर्थ्याद् गम्य
मान एव साध्यार्थः स च पक्षो भवत्य (न्य) था वा किमनेन विचारेण । यथा प्रतीयते
तथा भविष्यति ।
सत्त्यमेतत् ।