लक्षणं हि नाम सकलमेव व्यामोहध्वस्तये1196 प्रकाशनीयमपरिमपि च वचः । तत्र च
साध्येतरविपर्ययविषया महतामपि महत्यो विप्रतिपत्तयोऽनपनीयमानाश्च महान्तमनर्थप्रथप्र
स्थाननयमुपनयन्ति1197 । न खल्वनिराकृतो दोषसमागमः श्रेयसे । तथा हि । परार्थाश्चक्षु
रादय इति परत्वमात्रमसाध्यमपि साध्यमित्याहुः । साध्यमप्यात्मार्थमसाध्यं । सिद्धमपि
शास्त्रात्साध्यमाहुः शास्त्रप्रामाण्यवादिनः । साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञेत्यनेन लक्षणेन साधनत्वेन
निर्दिष्टस्यापि पक्षत्वं प्राप्तिमिति च विप्रतिपत्तिः शास्त्रकारे (णे) ष्टमसाध्यमपि । अनभ्यु
पगमेपि साध्यं ततस्तन्निराकरणाय चतुर्भिः स्वरूपनिपात इष्टः स्वयं पदैः असिद्ध (:)
असाधन अर्थोक्तवाद्य1198
भ्युपगमग्रहो वेदितव्यः । असिद्ध एव साध्यः । एवमन्यदपि ।
ततोऽवधारणादेतद्विपर्ययनिरासो वेदितव्यः । (तत्र न्यायो) यदि शास्त्रादेव प्रमाणभूताद
सावर्थः प्रसिद्धः किं पुनः प्रमाणेनापरेण साध्यते । परं प्रति प्रमाणन्न शास्त्रमिति तदर्थमिति
चेत् । आत्मनः कथं प्रमाणं । अभ्युपगमादेवेति चेत् । परोप्यभ्युपगमयितव्यः । तथा
यदि तत्साध्यं किमिति साधनत्वेन निर्द्देशः । अर्थोक्तस्य त्वसाध्यत्वे वाक्यार्थज्ञतैव न स्याद
न्यत्र च सिद्धसाध्यता । प्रकरणसामर्थ्यशब्दान्तरसन्निधानेभ्यः शब्दार्थनिश्चयात् । अप्रकरणज्ञः
पुनर्न्न विवक्षितमर्थं प्रत्येतीति कस्तेन सह व्यवहारमार्गावतारः । तथा च प्रवाज उदीरितोर्थः
पशुनापि गृह्येत कस्तत्र सामर्थ्यातिशयः । अत एवाह ।
तद्यथा संघातानां परार्थ्ये साध्ये आत्मार्थत्वन्तदनुक्तमपीच्छया व्याप्तं साध्यमिति
तत्प्रदर्शनार्थमिष्टग्रहणं । इच्छया व्याप्तन्तदित्येव कुत इति चेत् । प्रकरणात् । प्रकरणा
नुरूपा हि वाञ्छा भवत्यन्यथाऽप्रेक्षावत्वप्रसङ्गात् । तथा हि । अन्यत्प्रकृतमन्यच्च साध्यते ।
यदि वाद्यसौ न भवत्येव दोषोऽयमेव तस्याञ्च सो1199 भवेत् । यद्यसावात्मनैव ब्रूयादप्रस्तुता
भिधानद्वारेणात्मनो दोष एव तेनोद्भावितः स्यात् । भवतु तस्य दोषः । प्रतिवादिनोपि न
भूतदोषोद्भावनमिति भवेदेव दोषः ( न ।) यद्यर्थप्रतिपादनेन दोषाभावात् । यदाह ।
आत्मा परश्चेत्सोऽसिद्ध इति ।
(१) स्वयं शब्दप्रयोजनम्
यद्यात्मा परः स दृष्टान्तेन सिद्धः । यदि तु परमात्रसाधनं तदा न प्रस्तुतसाधनं ।
सिद्धसाधनं वा । एवञ्च वदतः कः प्रतिवादिनो दोषः । यदि तर्हीष्टग्रहणमिच्छया
व्याप्तस्यानुक्तस्यापि साध्यत्वप्रतिपादनार्थं । तथा निष्टनिवृत्त्यर्थमपि1200 व्यवच्छेदफलं वाक्यं
यतः । न चानिष्टन्नाम किञ्चित् । कस्यचित्केनचिदिष्टत्वात् । अत इष्टग्रहणम्वादिन
इष्ट इति प्रतिपादनार्थं । तत्र स्वयमित्यर्थो लभ्यत एव । शास्त्रकारेष्टमपि यदि तस्येष्ट
मिष्टमेव तदिति न तन्निवृत्तिः । अनिष्टत्वे निवृत्तिरित चेत् । न । इष्टग्रहणेनैव
निवृत्तेः । यथा प्रतिवादिप्राश्निकानामिष्टन्न साध्यमितीष्टग्रहणेन साध्यते । तथा शास्त्र-