Adhyāya 22

530

atha bandhyādicikitsanam ।-\-

atha bandhyāyā doṣabhedādikam /-\-

bhedā bandhyābalānāṃ hi navadhā parikīrttitāḥ /

tatrā''dibandhyā prathamā pāpakarmavinirmitā // VRs_22.1 //

raktena ca pṛthagdoṣaiḥ samastaiḥ pañcadhā bhavet /

bhūtadevāpacāraiśca tisro bandhyāḥ prakīrttitāḥ // VRs_22.2 //

atha bandhyasya doṣabhedādikam /-\-

pumānapi bhavedbandhyo doṣairetaiśca śukrataḥ // VRs_22.3 //

atha bandhyālakṣaṇam /-\-

garbhasrāvī smṛtā pūrvaṃ mṛtavatsā dvitīyakā /

tṛtīyā strīprasūtiḥ syāt kākabandhyā sakṛtprasūḥ // VRs_22.4 // ityādi /

531

atha jayasundaraḥ /-\-

suvarṇaṃ rajataṃ tāmraṃ tāpyasattvañca vaikṛtam /

ekaikaṃ niṣkamānena saṃśuddhaṃ parimāritam // VRs_22.5 //

etaccaturguṇaṃ sūtaṃ sūtāddviguṇagandhakam /

mardayellakṣmaṇātoyairbandhujīvarasairapi // VRs_22.6 //

kācakūpyāṃ tataḥ kṣiptvā tāmrapātraṃ mukhe nyaset /

vilimpedabhitaḥ kūpīmaṅgulotsedhayā mṛdā // VRs_22.7 //

viśoṣya ca puṭaṃ dadyādbhūmau nikṣipya kūpikām /

gajākhyapuṭaparyyāptiḥ śāṇakarṣamitotpalaiḥ // VRs_22.8 //

svāṅgaśītaṃ vicūrṇyātha bhāvayellakṣmaṇādravaiḥ /

saptavāraṃ viśoṣyātha karaṇḍāntarvinikṣipet // VRs_22.9 //

aśvagandhārajoyuktastāmragokṣīrasaṃyutaḥ /

sevito guñjayā tulyaḥ sitayā ca rasottamaḥ // VRs_22.10 //

māsatrayaprayogeṇa bandhyā bhavati puttriṇī /

puttriṇyai snānaśuddhāyai rajaḥkauśikacakṣuṣī // VRs_22.11 //

532

gavyājyena ca saṃsādhya tattadānīṃ hi bhojayet /

ṛtāvṛtāvidaṃ deyaṃ yāvanmāsatrayaṃ bhavet // VRs_22.12 //

rasendraḥ kathitaḥ so'yaṃ campakāraṇyavāsibhiḥ /

pūrṇāmṛtākhyayogīndrairnāmato jayasundaraḥ // VRs_22.13 //

sevite'smin rase strīṇāṃ na bhavet sūtikāgadaḥ /

bhavet puttraśca dīrghāyuḥ paṇḍito bhāgyamaṇḍitaḥ // VRs_22.14 //

atha ratnabhāgottaraḥ /-\-

vajraṃ marakataṃ padma-rāgaṃ puṣpañca nīlakam /

vaidūryyañcātha gomedaṃ mauktikaṃ vidrumaṃ tathā // VRs_22.15 //

pañcaguñjāmitaṃ sarvaṃ ratnaṃ bhāgottaraṃ param /

tat tantroktavidhānena bhasmīkuryyāt prayatnataḥ // VRs_22.16 //

sarvasmādaṣṭaguṇitaṃ bhasma vaikrāntasambhavam /

tattulyaṃ tāpyajaṃ bhasma tadvadvimalabhasma ca // VRs_22.17 //

sarvatastriguṇāṃ tulyāṃ rasagandhakakajjalīm /

sarvamekatra sammardya chāgīdugdhena taddvyaham // VRs_22.18 //

533

vidhāya parpaṭīṃ yatnāt paricūrṇya prayatnataḥ /

bandhyākarkoṭakīparṇa-kvāthena parimardayet // VRs_22.19 //

kānanotpalaviṃśatyā puṭet ṣo.ḍaśavārakam /

evaṃ raso viniṣpanno ratnabhāgottarābhidhaḥ // VRs_22.20 //

mahābandhyādibandhyānāṃ sarvāsāṃ santatipradaḥ /

devīśāstre vinirdiṣṭaḥ puṃsāṃ bandhyatvaroganut // VRs_22.21 //

so'yaṃ pācanadīpano rucikaro vṛṣyastathā garbhiṇī-

sarvavyādhivināśano ratikaraḥ pāṇḍupracaṇḍārttinut /

dhanyo buddhikaraśca puttrajananaḥ saubhāgyakṛdyoṣitāṃ

nirdoṣaḥ smaramandirāmayaharo yogādaśeṣārttinut // VRs_22.22 //

atha cakrikābandhaḥ /-\-

gandhakaḥ palamātraśca pṛthagakṣau śilā''lakau

tridinaṃ mardayitvā'tha vidadhyāt kajjalīṃ śubhām // VRs_22.23 //

viṣāṇākāramūṣāyāṃ kajjalīṃ nikṣipettataḥ /

dvipalasya ca tāmrasya tanmukhe cakrikāṃ nyaset // VRs_22.24 //

sannirudhyātiyatnena sandhibandhe viśoṣite /

tataḥ karipuṭārddhena pākaṃ samyak prakalpayet // VRs_22.25 //

svataḥśītaṃ samuddhṛtya cakrikāṃ paricūrṇayet /

sthagayet kūpikāmadhye vastreṇa parigālitam // VRs_22.26 //

534

raso'yaṃ cakrikābandhastattadrogaharauṣadhaiḥ /

dātavyaḥ śūlarogeṣu mūle gulme bhagandare // VRs_22.27 //

grahaṇyāmagnimāndye ca vidradhau jaṭharāmaye /

nāgodare tathaivopa-viṣṭake jalakūrmake // VRs_22.28 //

skandenāmandakṛpayā trilokatrāṇahetave /

cakrikābandhanāmā'yaṃ prasūtastrīgadāpahaḥ // VRs_22.29 //

atha varddhamānaḥ /-\-

palārddhapramite svarṇe tāmraṃ dattvā'kṣamātrayā /

nirvāpayecchataṃ vāraṃ nikṣipya śukapicchakam // VRs_22.30 //

tataśca sāraṇāyantre sūtrasthānasamīrite /

sāraṇātailasaṃyuktaṃ jīrṇaṣa.ḍguṇagandhakam // VRs_22.31 //

535

rasaṃ hi dvipalaṃ kṣiptvā sāraṇāvidhiyogataḥ /

sārayitvā tataḥ paścāt piṣṭaṃ sūtaṃ prayatnataḥ // VRs_22.32 //

sūtraprokteṣṭikāyantre svedāveṣṭanavāsasām /

mātuluṅgarasaiḥ piṣṭaṃ caturniṣkamitaṃ danum // VRs_22.33 //

ūrddhvañca vinidhāyātha jārayitvā caturguṇam /

tamādāya rasaṃ samyak vicūrṇya parigālya ca // VRs_22.34 //

ṣaṣṭhāṃśena mṛtaṃ vajraṃ samaṃ vaikrāntakaṃ smṛtam /

nikṣipya liṅgikāpatra-rasairāpūryya vāsaram // VRs_22.35 //

536

puṭeddvādaśavārāṇi madhvā dvādaśakopalaiḥ /

bandhujīvarasenātha lakṣmaṇāsvarasena ca // VRs_22.36 //

punaḥ sañcūrṇya sampūjya yoginīpitṛdevatāḥ /

puttriṇyāḥ pūrṇimāyāśca pūjitāyā vidhānataḥ // VRs_22.37 //

iti kṛtvā''pnuyādgarbhaṃ ṣaṇmāmābhyantarāt khalu /

ādibandhyādikā bandhyā yāścānyā duṣṭayonayaḥ // VRs_22.38 //

prāpnuyurjīvaputtraṃ hi bhāgyasaubhāgyasaṃyutam /

puṃsāmapi ca bandhyatvaṃ hyalparetastvameva ca //

vījadoṣā vicitrāśca vinaśyanti na saṃśayaḥ // VRs_22.39 //

537

brahmajyotirmunivaramato varddhamāno raso'yaṃ

bandhyārogaṃ harati sakalaṃ yonidoṣānaśeṣān /

sūtīrogānapi bahuvidhān duḥkhasādhyān samastān

rogānanyānapi khalu tathā rogahṛdyogayuktaḥ // VRs_22.40 //

atha drutisāraḥ /-\-

yuktaṃ hi vyomajadrutyāṃ tulyāṃśaṃ svarṇayugrasam /

piṣṭīkṛtaṃ ciraṃ piṣṭvā mallasampuṭake kṣipet // VRs_22.41 //

niṣkamātraṃ baliṃ dattvā śatavāraṃ puṭettataḥ /

samyak niṣpiṣya saṅgālya karaṇḍāntarvinikṣipet // VRs_22.42 //

ityukto drutisāranāmakaraso bandhyāmayadhvaṃsanaḥ

puttrīyaḥ khalu sūtikāmayaharo vṛṣyaścirāyuṣkaraḥ /

samyaksiddhabalidrutiprakalito guñjāmitaḥ sevitaḥ

kuryyāttīvratarāṃ kṣudhaṃ tvatha mahārogādirogān jayet // VRs_22.43 //

538

mataḥ sarvāmayadhvaṃsī raso'yaṃ harisūcitaḥ /

jīvatputtrapradaḥ strīṇāṃ yauvanasthairyyadāyakaḥ // VRs_22.44 //

bhūtapretapiśācānāṃ bhayebhyo'bhayadāyakaḥ /

ja.ḍānāṃ dohadārttānāṃ mandabuddhimatāmapi // VRs_22.45 //

maṇḍūkīrasasaṃyukto dātavyo vacayā saha /

janmabandhyāḥ kākabandhyā mṛtavatsāśca yāḥ striyaḥ //

tāsāṃ puttrodayārthāya śambhunā sūcitaḥ purā // VRs_22.46 //

atha bandhyāgarbhasamprāptiḥ /-\-

atha sarpākṣīprayogaḥ /-\-

samūlapatrāṃ sarpākṣīṃ ravivāre samuddharet /

ekavarṇagavāṃ kṣīraiḥ kanyāhastena peṣayet // VRs_22.47 //

ṛtukāle pibedbandhyā palārddhaṃ taddine dine /

kṣīraśālyannamudgañca alpāhāraṃ prakalpayet // VRs_22.48 //

udvegaṃ tvatha śokañca divā nidrāñca varjayet /

na karma kārayet kiñcit varjayecchītamātapam //

evaṃ saptadinaṃ kuryyādbandhyā bhavati garbhiṇī // VRs_22.49 //

539

atha devadālīprayogaḥ /-\-

devadālīyamūlantu grāhayet puṣyabhāskare /

niṣkatrayaṃ gavāṃ kṣīraiḥ pūrvavatkramayogataḥ //

bandhyā pralabhate garbhaṃ dinaṃ pathyaṃ yathā purā // VRs_22.50 //

atha śarapuṅkhāprayogaḥ /-\-

śītatoyena sampiṣṭaṃ śarapuṅkhīyamūlakam /

karṣaṃ pītvā labhedgarbhaṃ pūrvavatkramayogataḥ // VRs_22.51 //

no cedaparamāse tu kārayet pūrvavat phalam /

patisaṅge labhedgarbhaṃ nātra kāryyā vicāraṇā // VRs_22.52 //

atha rudrākṣādiprayogaḥ /-\-

ekameva tu rudrākṣaṃ sarpākṣī karṣamātrakam /

pūrvavacca gavāṃ kṣīrairṛtukāle pradāpayet // VRs_22.53 //

mahāgaṇeśamantreṇa rakṣāṃ tasyāstu kārayet /

evaṃ dinatrayaṃ kuryyādbandhyā bhavati puttriṇī // VRs_22.54 //

atha śvetakaṇṭakārīprayogaḥ /-\-

suśvetakaṇṭakāryyāśca mūlaṃ tadvacca garbhakṛt // VRs_22.55 //

540

atha viṣṇukrāntāprayogaḥ /-\-

pūrvaputtravatī tāsāṃ karma tadvacca kathyate /

peṣayenmahiṣīkṣīrairviṣṇukrāntāṃ samūlakām // VRs_22.56 //

mahiṣīnavanītena ṛtukāle tu bhakṣayet /

evaṃ dinaṃ dinaṃ kuryyāt pathyaṃ yuktyā ca pūrvavat //

garbhaṃ pralabhate nārī kākabandhyā suśobhanam // VRs_22.57 //

atha aśvagandhāprayogaḥ /-\-

aśvagandhīyamūlantu grāhayet puṣyabhāskare /

peṣayenmahiṣīkṣīraiḥ palārddhaṃ pāyayet sadā //

saptāhāllabhate garbhaṃ kākabandhyā cirāyuṣam // VRs_22.58 //

atha mṛtavatsālakṣaṇam /-\-

garbhaḥ sambhūtamātrastu pakṣāt māsācca vatsarāt /

mriyate dvitrivarṣairvā yasyāḥ sā mṛtavatsakā //

tatra yogaḥ prakarttavyo yathā śaṅkarabhāṣitaḥ // VRs_22.59 //

atha śaṅkaroktadaivavyapāśrayacikitsā /-\-

mārgaśīrṣe'thavā jyaiṣṭhe pūrṇāyāṃ lepite gṛhe /

nūtanaṃ kalasaṃ pūrṇaṃ gandhatoyena kārayet // VRs_22.60 //

śākhāphalasamāyuktaṃ sarvaratnasamanvitam /

suvarṇamudrikāyuktaṃ ṣaṭkoṇe maṇḍale sthitam // VRs_22.61 //

541

tanmadhye pūjayeddevīmekāntānāmaviśrutām /

gandhapuṣpākṣatairdhūpa-dīpairnaivedyasaṃyutaiḥ // VRs_22.62 //

arcayedbhaktibhāvena madyairmāṃsaiḥ samatsyakaiḥ /

brāhmī māheśvarī caiva kaumārī vaiṣṇavī tathā // VRs_22.63 //

vārāhī ca tathā caindrī ṣaṭpatreṣu ca mātṛkāḥ /

pūjayenmantraliṅgena oṅkārairnāmasaṃyutaiḥ // VRs_22.64 //

dadhibhaktena piṇḍāni saptasaṅkhyāni kārayet /

ṣaṭsaṅkhyā ṣaṭsu patreṣu āhṛtya kalpayet pṛthak // VRs_22.65 //

ullekhya saptakaṃ piṇḍaṃ śucisthāne vahiḥ kṣipet /

tairbhuktairgṛhabhāgaccheccakrāgre yogamācaret // VRs_22.66 //

kanyakāyoginīrāmā bhojayet sakuṭumbakam /

dakṣiṇāṃ dāpayettāsāṃ devatāgre nivedya ca // VRs_22.67 //

visarjya devatāñcātha nadyāṃ tat kalasodakam /

śakunaṃ vīkṣayeddhīmān śubhena śubhamādiśet // VRs_22.68 //

viparīte punaḥ kuryyādyogaṃ tadvat susiddhidam /

prativarṣamidaṃ kuryyāt dīrghajīvī suto bhavet // VRs_22.69 //

oṃṃ hrāṃ hrīṃ ekāntadevatāyai namaḥ / anena mantreṇa pūjā japaśca kāryyaḥ /

542

atha yuktivyapāśraye bandhyākarkoṭakīprayogaḥ /-\-

prāṅmukhaḥ kṛttikāṛkṣe bandhyākarkoṭakīṃ haret /

tatkandaṃ peṣayettoye karṣamātraṃ pibet sadā //

ṛtukāle tu saptāhaṃ dīrghajīvī suto bhavet // VRs_22.70 //

atha prathamamāse padmakādikalkaḥ /-\-

akasmāt prathame māse garbhe bhavati vedanā /

gokṣīraiḥ peṣayettulyaṃ padmakośīracandanam //

palamātraṃ pibennārī tryahādgarbhaḥ sthiro bhavet // VRs_22.71 //

atha dvitīyamāse nīlotpalādikalkaḥ /-\-

nīlotpalaṃ mṛṇālañca khaṇḍī karkaṭaśṛṅgikā /

gokṣīrairdvitīye māsi pītvā śāmyati vedanā // VRs_22.72 //

atha tṛtīyamāse śrīkhaṇḍādikalkaḥ /-\-

śrīkhaṇḍaṃ tagaraṃ kuṣṭhaṃ mṛṇālaṃ padmakeśaram /

pibecchītodakaiḥ piṣṭaṃ tṛtīye vedanā na hi // VRs_22.73 //

atha tṛtīyamāse nīlotpalādikalkaḥ /-\-

nīlotpalamṛṇālāni gokṣīraiśca kaśerukam // VRs_22.74 //

543

atha garbhiṇījvare pāṭhādikaṣāyaḥ /-\-

pāṭhāmustāvayaḥsthāmbu-mārivāpadmakaiḥ śṛtam /

śītaṃ toyaṃ nihantyāśu garbhiṇījvaravedanām // VRs_22.75 //

atha garbhiṇījvare chinnādikaṣāyaḥ /-\-

chinnāśrīparṇikākvāthaḥ sitākṣaudrayuto haret /

garbhiṇīnāṃ jvaraṃ ghoraṃ laṅkeśamiva rāghavaḥ // VRs_22.76 //

atha garbhiṇījvare payasyādikaṣāyaḥ /-\-

payasyāsārivāyaṣṭī-balālodhramadhūdbhavaḥ /

dugdhena miśritaḥ kvātho haredgarbhavatījvaram // VRs_22.77 //

durjayaḥ sarvarogeṣu garbhiṇīnāṃ jvaraḥ khalu /

tāpo jūrttiṣu garbhasya vikriyāṃ kurutetarām // VRs_22.78 //

atha garbhiṇyatisāre vṛkṣakatvagādikaṣāyaḥ /-\-

vṛkṣakatvagghano deva-dārudāruvibhāvarī /

garbhiṇyā atisāraghnaḥ kvātha eṣāṃ bhaveddhruvam // VRs_22.79 //

atha garbhiṇyatisāre śrīpaṇyāṃdibalādikvāthau /-\-

śrīparṇīyaṣṭigopyabda-dārvīkvātho'tisāranut /

balādurālabhāṣāṭhā-śuṇṭhīmustākaṣāyavat // VRs_22.80 //

544

atha garbhiṇyāḥ udāvarttādau punarnavādikvāthaḥ /-\-

jātaḥ punarnavārdrābhyāṃ kvāthaḥ kṣīrayuto niśi /

pīto haredudāvarttaṃ gulmārśaḥśophavedanām // VRs_22.81 //

atha garbhiṇyāḥ śothādau anyādikvāthaḥ nirguṇḍyādicūrṇañca /-\-

ghṛtakṣīragu.ḍānyā''rdra-kvāthaḥ siddhena cūrṇitām /

kaṇāṃ saṃyojya seveta śophapittāpanuttaye // VRs_22.82 //

atha garbhiṇīśothe punarnavādilepaḥ /-\-

punarnavāvacākalka-dhānyairlepo'tiśophanut // VRs_22.83 //

atha garbhiṇyā udāvarttādau varṣābhūkvāthaḥ /-\-

gu.ḍājyasahitaṃ kvāthaṃ varṣābhūmūlasādhitam /

udāvartte ca śophe ca garbhiṇīṃ pāyayedbhiṣak // VRs_22.84 //

atha garbhiṇyāḥ pittārttau yaṣṭikādiyavāgūḥ /-\-

pittārttiṃ hanti yaṣṭīkā-drākṣāmalakasādhitā /

pītā dugdhayavāgūśca garbhiṇīnāmasaṃśayam // VRs_22.85 //

545

atha garbhiṇyāḥ śvāsakāse tiktādikaṣāyaḥ /-\-

tiktāharītakībhārgī-vacāśuṇṭhīkaṣāyakam /

sagu.ḍaṃ pāyayedvaidyaḥ śvāsakāsāpanuttaye // VRs_22.86 //

atha garbhiṇīkāse maricaprayogaḥ /-\-

marīcacūrṇaṃ sakṣaudra-sitājyaṃ kāsanāśanam // VRs_22.87 //

atha garbhiṇyā vāntau lājādikaṣāyaḥ /-\-

lājailākolamajjāmbu nipītaṃ vāntināśanam // VRs_22.88 //

atha garbhiṇyāḥ hikkāyāṃ vālavilvaprayogaḥ /-\-

bālavilvodbhavaḥ kvātho hikkāṃ hanyāt samākṣikaḥ // VRs_22.89 //

atha garbhiṇyā agnimāndye ajamodādicūrṇam /-\-

ajamodā'śvagandhā ca dve kaṇe jīrakaṃ tathā /

lī.ḍhā madhugu.ḍopetā nihanyurmandavahnitām // VRs_22.90 //

atha garbhiṇyā vātaroge bālādikṣīraṃ kṣīrayavāgūśca /-\-

bālavilvavidārībhiḥ pṛśniparṇyā ca sādhitam /

kṣīraṃ kṣīrayavāgvā'pi pibedvātakṛtāmaye // VRs_22.91 //

546

atha garbhiṇyā mūtraroge śvadaṃṣṭrādikvāthaḥ /-\-

śvadaṃṣṭrābalayoḥ kvātho mūtraroge praśasyate // VRs_22.92 //

atha garbhiṇyāḥ māsānumāsikayogāḥ /-\-

suradāru vayaḥsthā ca śākavījañca yaṣṭikā /

balā kṛṣṇatilāstāmra-vallī cāśmantakastathā // VRs_22.93 //

nīlotpalaṃ vayasyā ca gu.ḍracī sārivā tathā /

madhuyaṣṭī ca padmañca rāsnā sārivayā saha // VRs_22.94 //

kāśmaryyo bṛhatī kṣīrī śṛṅgavallītvaco ghṛtam /

madhuparṇī balā śigru śvadaṃṣṭrā pṛśniparṇikā // VRs_22.95 //

sitāmadhukaśṛṅgāṭa-drākṣāvisakaśerukāḥ /

saptaślokārddhanirdiṣṭān yogān sapta payo'nvitān //

pibet krameṇa māseṣu garbhasrāvādivāraṇān // VRs_22.96 //

547

atha garbhiṇīvāte uśīrādikṣīram /-\-

uśīrayaṣṭīsaṃsiddhaṃ garbhiṇīvātahṛt payaḥ // VRs_22.97 //

atha garbhiṇīvāte drākṣādiyavāgūḥ /-\-

drākṣāyaṣṭikasiddhā ca yavāgūśca tathāphalā // VRs_22.98 //

atha garbhiṇyāḥ pitte balādikvāthaḥ /-\-

balā vāsā pṛthakparṇī-niryyūhaścāpi pittanut // VRs_22.99 //

atha garbhiṇyāḥ kāmalādau balādikvāthaḥ /-\-

sa punaśchinnayā yukto garbhiṇīkāmalāpahaḥ /

kāsaṃ śvāsaṃ tathā rakta-pittañcāśu vināśayet // VRs_22.100 //

atha garbhiṇyāḥ sarvaroge balāprayogaḥ /-\-

aghṛtaḥ saghṛto vā'pi sadugdho vā'pyadugdhavān /

eka eva balākvātho garbhiṇīsarvaroganut // VRs_22.101 //

atha mū.ḍhagarbhāyāḥ lakṣaṇam /-\-

vilomavāyunā garbhī jīvan yadi na niḥsaret /

sa garbhasaṅga ityukto mū.ḍhagarbho-\-" // VRs_22.102 //

548

atha antarmṛtāpatyāyā lakṣaṇam /-\-

"-\-mṛte śiśau /

stabdhādhmānaṃ śiśirajaṭharaṃ sāsyaśoṣaṃ samūrcchaṃ

garbhāspandaḥ śvasanakamahā-pūtigandho bhramārttiḥ /

kṛcchrocchāso'sitarucivapuḥ stabdhanetre vyathogrā

viṇmūtrārttirbhavati hi mṛtāpatyagarbhāṅganāyāḥ // VRs_22.103 //

atha mū.ḍhagarbhāyā asādhyalakṣaṇam /-\-

akālaśvāsasaṃyuktā baddhabhraṣṭabhagānvitā /

śītāṅgī pūtitodgārā mū.ḍhagarbhā na jīvati // VRs_22.104 //

atha mū.ḍhagarbhacikitsā /-\-

atha karañjavījādipalepaḥ advinirmīkasnuhīkṣīraprayogau ca /-\-

vījaṃ karañjasañjātaṃ kapitthatulasījaṭā /

dugdhe piṣṭvā vilipyātha nābhipatkaralepataḥ // VRs_22.105 //

surayā vā'hinirmokaiḥ samyagyonipradhūpanāt /

sukhaṃ sūte badhūrmūrddhni snukpayaḥkṣepaṇādapi // VRs_22.106 //

549

atha halinīprayogaḥ /-\-

halinīmūlikā nābhi-guhyavastipralepitā /

viśalyāṃ kurute nārīṃ śvetapuṣpā ca sā kṣaṇāt // VRs_22.107 //

atha yaṣṭikādikalkaḥ /-\-

yaṣṭīluṅgajaṭā piṣṭā pītā sūtikarī dhruvam // VRs_22.108 //

atha lāṅgalyādilepaḥ /-\-

lāṅgalīmadhusindhūtthairyonilepāt sravedbadhūḥ // VRs_22.109 //

atha mātuluṅgīrambhāprayogī /-\-

mātuluṅgyāśca mūle ca rambhāyā vā kaṭisthite // VRs_22.110 //

atha siddhārthādivastiḥ /-\-

siddhārthamāgadhīkuṣṭha-golomīmiṣikalkitaḥ /

nirūhaḥ snehapaṭuyuk jarāyuṃ pātayettarām // VRs_22.111 //

550

atha siddhārthakānubāsanam /-\-

siddhaṃ siddhārthakaṃ tailaṃ pāyau vā smaramandire /

anuvāsanataḥ śīghramaparāṃ pātayeddhruvam // VRs_22.112 //

atha sūtikācikitsā /-\-

atha koraṇṭakādikvāthaḥ /-\-

koraṇṭakaṃ kulatthañca sarvairebhiḥ śṛtaṃ jalam /

yuktaṃ śarkarayā pītaṃ sūtiśūlajvarāpaham // VRs_22.113 //

atha pañcamūlakvāthaḥ /-\-

lohakhaṇḍayutaṃ pañca-mūlikāsādhitaṃ jalam /

nāśayet sūtikārogān savātān vividhān khalu // VRs_22.114 //

551

atha bhūnimbāditailam /-\-

bhūnimbanimbabhadrāśva-gandhasaptacchadatvacā /

tailaṃ pacettadabhyaṅgāt sūtikāsarvaroganut // VRs_22.115 //

atha saubhāgyaśuṇṭhī /-\-

añjalidvitaye toye kaṃsamātrapayo'nvite /

tulārddhaśarkarāṃ dattvā gu.ḍapāke kṛte kṣipet // VRs_22.116 //

elāriṅgaṇikāvella-vyoṣajīrakadīpyakān /

bhṛṅgaṃ lavaṅgaṃ bolañca pratyekañca palaṃ palam // VRs_22.117 //

miṣiḥ pañcapalā dhānyaṃ palatrayamitaṃ tathā /

śuṇṭhīmaṣṭapalāṃ samyak vicūrṇya parimiśrayet // VRs_22.118 //

eṣā saubhāgyaśuṇṭhīti śambhudevena kīrttitā /

sevitā hanti sūtāyā jvaraṃ rogamanekadhā // VRs_22.119 //

552

plīhānaṃ malabandhañca pāṇḍugulmārucīstathā /

kāsaśvāsakrimīnagni-māndyādikagadāṃstathā //

kāyāgnijananaṃ hyetat sūtikāmṛtamucyate // VRs_22.120 //

atha parpaṭīrasaḥ /-\-

mañjārīmitavajrahemajarasairvyomārkakāntairmṛtai-

rbhāgaistūttaravarddhitaiḥ samarasairgandhairdvikarṣonmitaiḥ /

jātaḥ parpaṭikāraso ghṛtakaṇāyukto haret sarvaśaḥ

sūtīnāṃ hi mahāgadān gadacayaṃ nānānupānānvitaḥ // VRs_22.121 //

553

atha svarṇādiprayogaḥ /-\-

svarṇatāraghanabhānutīkṣṇakaṃ teṣu caikamatimātramāritam /

sūtikāsakalaroganāśanaṃ rogahāri vihitānupānataḥ // VRs_22.122 //

atha yonivyāpaccikitsā /-\-

atha yoniśūle nirguṇḍīprayogaḥ /-\-

nirguṇḍīpatraniryyāso gu.ḍo jīrṇaḥ surānvitaḥ /

sevitastakrabhaktābhyāṃ yoniśūlavināśanaḥ // VRs_22.123 //

atha prasraṃsinyāṃ kāralīkandaprayogaḥ /-\-

nirgatā'pi viśedyoniḥ kāralīkandalepitā // VRs_22.124 //

atha śithilayonau indragopaprayogaḥ /-\-

indragopāgnilepena ślathayonirdṛ.ḍhā bhavet // VRs_22.125 //

554

atha vivṛtāyāṃ mākandamūlādilepaḥ /-\-

mākandamūlakarpūra-madhubhiśca jaratstriyaḥ /

kurute saṃvṛtāṃ yoniṃ kanyakāyā iva dhruvam // VRs_22.126 //

atha śrīparṇītailam /-\-

śrīparṇīrasakalkābhyāṃ tailaṃ siddhaṃ tilodbhavam /

tattailaṃ tulikenaiva stanayoḥ paridāpayet // VRs_22.127 //

patitāvucchritau strīṇāṃ bhaveyātāṃ payodharau /

gajakumbhasamākārāvunnatau parimaṇḍalau // VRs_22.128 //

atha bālacikitsā /-\-

atha bālasya garbhakleśanivāraṇopāyaḥ /-\-

garbhanirgatabālasya kaṇāsvarṇaṃ pradāpayet // VRs_22.129 //

555

atha sadyojātabālasya saṃjñājananopāyaḥ /-\-

pāṣāṇadvitayaṃ yuñjyāt kāṃsyabhājanamuccakaiḥ /

tena trastaḥ sasaṃjñaḥ syādyoninirgamapī.ḍitaḥ // VRs_22.130 //

atha sadyojātabālasya jvarādinivāraṇopāyaḥ /-\-

sukhoṣṇaiḥ kāñjikairbālaṃ samprokṣya dvitrivārataḥ /

deyaḥ śirasi bālasya ghṛtapiṇḍo jvarāpahaḥ //

śirogatavikāraghno mukhyo rakṣākarastathā // VRs_22.131 //

atha pittajvare rohiṇīkṣīram /-\-

bhakṣaṇaṃ rohiṇīkalke siddhaṃ pānānulepataḥ /

jvaraṃ pittottaraṃ hanti mustākvātha iva dhruvam // VRs_22.132 //

556

atha pittajvare aśvatthakṣīram /-\-

aśvatthapallavaiścāmbhaḥ kṣīraṃ pakvaṃ niṣevitam /

pittajātaṃ jvaraṃ tīvraṃ bālānāṃ hanti niścitam // VRs_22.133 //

atha gandhotpalajaṭādikalkaḥ /-\-

gandhotpalajaṭāpiṣṭā kaṭukī nāśayejjvaram // VRs_22.134 //

atha sahadevyādicūrṇam /-\-

sahadevīkaṇābhṛṅga-kṣaudraṃ lī.ḍhaṃ harecchiśoḥ /

vamikāsajvaravyādhaun kṣaudreṇātiviṣā tathā // VRs_22.135 //

atha nyagrodhādi kvāthaḥ /-\-

nyagrodhajambvāmraśirīṣakāṇāṃ

kvātho raso vā navapallavānām /

pittātisārajvaravāntimūrcchā-

tṛṣṇāṃ nihanyānmadhunā śiśūnām // VRs_22.136 //

atha raktātīsāraharacūrṇam /-\-

madhvambuśṛṅgīpāṭhābdaṃ raktātīsārahṛcchiśoḥ // VRs_22.137 //

557

atha makṣīrabolaprayogaḥ /-\-

kṣīraṃ sabolaṃ kaṇṭhoraḥ-śiraḥkaphaharaṃ śiśoḥ // VRs_22.138 //

atha madhukādikalkaḥ /-\-

madhukaṃ maricaṃ piṣṭaṃ gojalaiḥ pariṣevitam /

vināśayati vegena bālānāṃ mūtravi.ḍgraham // VRs_22.139 //

atha yaṣṭyādighṛtam /-\-

ṣaṣṭīlodhrakaṇāgandha-bālāśālmalimārivā /

sugandhā mākṣikañceti siddhaṃ sarpirniṣevitam //

śuṣyadgātrasya bālasya bṛhaṇaṃ balakāri tat // VRs_22.140 //

atha śaṅkhanābhyādivarttiḥ /-\-

śaṅkhanābhikaṇāpathyā-rasāñjanavinirmitā /

varttirnihanti madhunā bālanetrākhilāmayān // VRs_22.141 //

atha aśvagandhā ghṛtam /-\-

kṣīre'śvagandhayā tāmra-sūtāntaiḥ saha sādhitam /

ghṛtaṃ puṣṭikaraṃ varṇyaṃ balakṛt sukhakāri ca // VRs_22.142 //

558

atha tālukaṇṭakalakṣaṇam /-\-

śleṣmā hṛttālumāṃsasthaḥ karoti kupitaḥ śiśoḥ /

tālukaṇṭakametena tālusthāne ca nimnatā // VRs_22.143 //

tṛṣṇā tāluvipākaśca stanyadveṣaśca vi.ḍgrahaḥ /

bhramāsyaśoṣaḥ kaṇḍūti-rgrīvāmūrddhagatā vamiḥ //

akṣirogādikañcāpi-\-" // VRs_22.144 //

atha tālukaṇṭakacikitsā /-\-

"-\-tatra connīya tālukam /

pratisāryya yavakṣāra-kṣaudrābhyāmatiyatnataḥ // VRs_22.145 //

559

yadvā viśvākaṇāsindhu-gomayottharasaistathā /

pathyākuṣṭhavacākalkaṃ stanyena madhunā saha //

pītaṃ nihanti vegena bālānāṃ tālukaṇṭakam // VRs_22.146 //

atha gudakīṭasya nidānalakṣaṇe /-\-

prasvedānmalalepādvā raktaśleṣmabhavo gude /

gudakīṭo bhavedrogastīvravraṇasamanvitaḥ // VRs_22.147 //

atha gudakīṭacikitsā /-\-

śṛtaśītāmbuśaileya-lukacūrṇaṃ madhūtkaṭam /

tenāpānavraṇaṃ samyak lepayedbhiṣaguttamaḥ // VRs_22.148 //

triphalābadarīpatra-kvāthena pariṣecayet /

rāgakaṇḍumato raktaṃ jalūkābhiḥ samanvitam //

pittavraṇacikitsā ca sakalā'tra praśasyate // VRs_22.149 //

560

atha gudapākacikitsā /-\-

gudapāke tu karttavyā pittavraṇaharā kriyā /

pānapralepayoḥ śastaṃ viśeṣeṇa rasāñjanam // VRs_22.150 //

ajādugdhena sammiśrya jīrakāñjanacūrṇakaiḥ /

jātīpatrarasopetaiḥ pūrvaproktarasairapi // VRs_22.151 //

atha mukhapākacikitsā /-\-

mukhapāke mukhaṃ limpedbodhitvagghṛtasāraghaiḥ /

jātīpatrābhayāyaṣṭī-madhudārvyā ca lepayet // VRs_22.152 //

atha nābhipākṛcikitsā /-\-

nābhipāke praleptavyaṃ siktaṃ tailena bhūriśaḥ /

rajanīyaṣṭikālodhra-priyaṅgūṇāñca kalkataḥ //

cūrṇenaiṣāṃ satailena nābhipākaṃ śamaṃ nayet // VRs_22.153 //

561

atha kuṇḍalacikitsā /-\-

apuṣpāśvatthapañcāṅga-kvāthenāpi ca kalkataḥ /

siddhaṃ tailaṃ pralepena kuṇḍalavyādhināśanam // VRs_22.154 //

atha bālapañcāmṛtam /-\-

hiṅguśuṇṭhīkaṇāpathyā-miṣīpañcāmṛtaṃ matam /

sarvabālāmayān hanti pācanaṃ dīpanaṃ param // VRs_22.155 //

atha tiktādyaṃ ghṛtam /-\-

tiktāgnivyoṣamālūra-pathyārucakahiṅgukam /

tulyadugdhaṃ ghṛtaṃ pakvaṃ gulmānāhavilambikāḥ //

kāsaṃ śvāsaṃ gudabhraṃśaṃ vinihanti na saṃśayaḥ // VRs_22.156 //

562

atha rājīkuṣṭhādipralepaḥ /-\-

rājī kuṣṭhaniśāgeha-dhūmavatsakatakrataḥ /

lepo vicarcikāṃ sidhma hanti pāmāñca vegataḥ // VRs_22.157 //

atha grahaghnī guṭikā /-\-

rājīkarañjapunnāṭa-śirīṣārkaniśādvayam /

priyaṅgutriphalādāru-hiṅguvyoṣakucandanam // VRs_22.158 //

mañjiṣṭhogrā''jamūtrañca guṭikā grahanāśinī /

pānanasyāñjanālepa-snānodvarttanadhūpanāt // VRs_22.159 //

atha māheśvaro dhūpaḥ /-\-

śrīveṣṭadārubāhlīka-mustākaṭukarohiṇī /

sarṣapā nimbapatrāṇi madanasya phalaṃ vacā // VRs_22.160 //

bṛhatyau sarpanirmoka-kārpāsāsthiyavāstuṣāḥ /

gośṛṅgaṃ khararomāṇi barhipicchaṃ vi.ḍālaviṭ // VRs_22.161 //

chāgaroma ghṛtañceti bastramūtreṇa bhāvitam /

eṣa māheśvaro dhūpaḥ sarvagrahanivāraṇaḥ // VRs_22.162 //

atha chinnādi tailam /-\-

chinnāphaṇijjhahaṃsādghri-bhānupatrīrasaiḥ saha /

sastanyaṃ sādhitaṃ tailaṃ liptaṃ sarvagrahārttijit // VRs_22.163 //

563

atha sphūrjakādi tailam /-\-

sphūrjakaṃ hapuṣāpuṣpaṃ haṃsapādī kuraṇṭakam /

karañjārkadalasphūrja-śvetapatrañca kalkitam //

tena saṃsādhitaṃ tailaṃ tenābhyaṅgaṃ carecchiśoḥ // VRs_22.164 //

atha nimbādighṛtaṃ kṣīrañca /-\-

nimbāśvatthapalāśānāṃ vilvakiṃśukayordalaiḥ /

siddhaṃ sarpistathā kṣīraṃ pānādbālagrahān jayet // VRs_22.165 //

atha śaileyādidhūpaḥ /-\-

śaileyaguggulurasaiḥ sapurapracaṇḍa-

dravyāpahṛtsarasakundurubhiḥ sakuṣṭhaiḥ /

sadhyāmakaiḥ surabhigandharasaiśca dhūpaḥ

saubhāgyabuddhijayakṛdvijayo vivāde // VRs_22.166 //

564

devāsuroragapiśācapitṛgraheṣu

gandharvayakṣapiśitāśiṣu ca graheṣu /

jīrṇajvareṣu vihitaśca viṣātureṣu

dhūpo'yamājivijayārttiṣu pārthivānām // VRs_22.167 //

iti śrīvaidyapatisiṃhaguptasya sūnorvāgbhaṭācāryyasya kṛtau rasaratnasamuccaye bandhā- garbhiṇī-sūtikā-bālarogacikitsānāma dvāviṃśo'dhyāyaḥ // 22 //

Rasaratnasamuccaya